Wacław Szybalski

Wacław Szybalski

Państwo działania	Stany Zjednoczone
Data i miejsce urodzenia	9 września 1921 Lwów
Data i miejsce śmierci	15 grudnia 2020 Madison
Profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: onkologia
Alma Mater	Uniwersytet Wisconsin w Madison
Odznaczenia

Prof. Wacław Szybalski (pierwszy z lewej) w towarzystwie Jamesa D. Watsona i jego żony podczas uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej profesorów lwowskich zamordowanych przez hitlerowców w 1941 r. w IBB PAN w Warszawie, 24 czerwca 2008

Wacław Szybalski (ur. 9 września 1921 we Lwowie zm. 16 grudnia 2020 w Madison^[1][2][3]) – polski naukowiec, biotechnolog i genetyk, profesor onkologii w University of Wisconsin–Madison.

Życiorys

Urodził się w rodzinie inteligenckiej polskiej szlachty (herb Prus I). Jego rodzice przyjaźnili się z wieloma przedstawicielami lwowskiej inteligencji, m.in. z prof. Janem Czekanowskim (antropolog) i z prof. Rudolfem Weiglem (bakteriolog). W 1939 ukończył VIII Państwowe Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie, po czym – już w warunkach okupacji sowieckiej – podjął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej (w czasie okupacji hitlerowskiej Lwowa funkcjonowała ona pod szyldem Technische Fachkurse), gdzie zafascynowany był wykładami prof. Adolfa Joszta (znawcy procesów fermentacji).

W czasie okupacji niemieckiej (1941-44) pracował w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla jako kierownik grupy karmicieli wszy.

W maju 1944 wyjechał ze Lwowa do Końskich. Bezpośrednio po zakończeniu wojny przyjechał do Gdańska. Pracował równocześnie na czterech posadach: na Politechnice Gdańskiej, w Urzędzie Wojewódzkim, w Inspektoracie Standaryzacji i w Izbie Przemysłowo-Handlowej. Nostryfikował dyplom inżyniera na Politechnice Śląskiej i dysponując wykształceniem biotechnologicznym zdobytym we Lwowie, zorganizował Katedrę Technologii Środków Spożywczych Politechniki Gdańskiej. Tutaj też w 1949 otrzymał tytuł doktora nauk chemicznych. Promotorem był prof. Ernest Sym.

W tym samym roku wyjechał do Kopenhagi, gdzie pracował nad genetyką drożdży u profesora Øjvind Winge w laboratorium Carlsberga w Kopenhadze. Następnie wyjechał do USA, gdzie pracował w Cold Spring Harbor Laboratory (1951-55), a potem w Instytucie Mikrobiologii Uniwersytetu w University of New Brunswick (praca w instytucie noblisty, profesora Waksmana).

W latach 1960–2003 był profesorem na Uniwersytecie Wisconsin w Madison.

Początkiem wielu odkryć prof. Szybalskiego było wprowadzanie przez niego szeregu oryginalnych technik badawczych. Miał udział w opracowaniu metod wirowania i rozdzielania kwasów nukleinowych w chlorku i siarczanie cezu, elektronowo-mikroskopowym badanie tzw. heterodupleksów w mapowaniu DNA oraz opracowaniu zasad wykrywania mutagenności związków chemicznych na bakteriach.

Wiele lat pracował nad mechanizmami chemicznej mutagenezy i jako pierwszy dostarczył bezpośrednich dowodów na przyczynowy związek między mutagenezą a karcenogenezą^[4]. Również jego laboratorium stworzyło podstawy mapowania transkrypcji w bakteriofagu lambda. Ostatnie lata pracy profesora to poszukiwanie metod do fizycznego mapowania genomu, modyfikacji enzymów restrykcyjnych, a szczególnie sekwencjonowania dużych genomów.

Aktywnie uczestniczył w realizacji światowego projektu poznania ludzkiego genomu. Dorobek naukowy obejmuje ponad 360 publikacji z zakresu mikrobiologii, genetyki ogólnej, mutagenezy oraz biologii molekularnej.

Założył i był wieloletnim naczelnym redaktorem międzynarodowego czasopisma GENE (Elsevier Publ., Amsterdam) oraz był członkiem redakcji licznych czasopism naukowych.

W 2007 ufundował kryształową tablicę poświęconą zamordowanym przez hitlerowców w 1941 r, we Lwowie polskim profesorom, w Instytucie Biofizyki i Biochemii PAN w Warszawie. Tablicę odsłonił 24 czerwca 2008 jego przyjaciel, prof. James D. Watson, przebywający z wizytą w Polsce. Zmarł 15 grudnia 2020 roku w Madison

Odznaczenia i wyróżnienia

Otrzymał pięć doktoratów honoris causa:

1. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie^[5] w 1980 r.,
2. Uniwersytetu Gdańskiego^[6] w 1989 r.,
3. Akademii Medycznej w Gdańsku w 2000 r.,
4. Politechniki Gdańskiej^[7] w 2001 r.,
5. Uniwersytetu Jagiellońskiego^[8] w 2012 r.

Był członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, honorowym członkiem Włoskiego Towarzystwa Biologii Doświadczalnej i Polskiego Towarzystwa Mikrobiologicznego. Był laureatem Medalu Hilldale Uniwersytetu Wisconsin, Złotego Medalu Grzegorza Mendla, przyznawanego przez Akademie Nauk Republiki Czeskiej oraz The 2003 Casimir Funk Natural Science Award, Polskiego Instytutu Sztuk i Nauk, Nowy Jork, 2003.

Postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 22 kwietnia 2011 w uznaniu wybitnych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej w dziedzinie biotechnologii i genetyki, za działalność dydaktyczną został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderem Odrodzenia Polski^[9], udekorowany został 3 maja tego samego roku w czasie uroczystości na Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja^[10].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Profesor Wacław Szybalski – pionier nowoczesnej biotechnologii i prekursor naukowy szeregu noblistów
• McArdle Laboratory Waclaw Szybalski, D.Sc.
• Wacław Szybalski – My Road to Øjvind Winge, the Father of Yeast Genetics
• Fundacja Profesora Wacława Szybalskiego. fpws.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-04)].
• Stanisław Kosiedowski- Profesor Wacław Tadeusz Szybalski – Lwowianin, Polak, naukowiec, filantrop
• Konferencja „50-lecie terapii genowej: wkład profesora Wacława Szybalskiego do nauki i ludzkości”. Kraków PAU 27–28 września 2012. gt50yrs.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)].