Wal grenlandzki

Wal grenlandzki
Balaena mysticetus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Wale grenlandzkie z lotu ptaka
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

fiszbinowce

Rodzina

walowate

Rodzaj

wal

Gatunek

wal grenlandzki

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

Wal grenlandzki[14], wieloryb grenlandzki[15] (Balaena mysticetus) – gatunek ssaka łożyskowego z rodziny walowatych (Balaenidae), występujący w morzach arktycznych i subarktycznych.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Balæna Mysticetus[2]. Opis ukazał się w 1758 w jego dziele Systema Naturae[2]. Holotyp pochodził z Morza Grenlandzkiego (oryg. łac. Habitat in Oceano Groenlandico[2])[16]; holotyp nie istniał fizycznie, Linneus swój opis oparł na opowieściach wielorybników i innych autorów[17]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju wal[14] (Balaena)[16][18][19].

Etymologia

  • Balaena: łac. balaena „wieloryb”, od gr. φαλαινα phalaina „wieloryb”[20].
  • mysticetus: gr. μυστις mustis, μυστιδος mustidos „wtajemniczona, mistyczka”, od μυστης mustēs „mista, wtajemniczony w misteria”, od μυεω mueō „wtajemniczyć w misteria”, od μυω muō „zamykać oczy”[21]; κητος kētos „wieloryb”[22].

Zasięg występowania

Wal grenlandzki występuje w okołobiegunowych wodach północnego Oceanu Atlantyckiego (północno-wschodnia Kanada–zachodnia Grenlandia i wschodnie Morze Grenlandzkie, Svalbard, Morze Barentsa i Morze Karskie) oraz północny Ocean Spokojny (Morze Beringa–Morze Czukockie–Morze Beauforta i Morze Ochockie)[19].

Morfologia

Długość ciała samców około 1800 cm, samic około 2000 cm; masa ciała około 100000 kg[18]. Skóra koloru czarnego lub ciemnoszarego, spód białoszary. Wieloryb grenlandzki ma masywną budowę, zaokrągloną dużą głowę stanowiącą do 1/3 długości ciała z białymi łatami na policzkach. W olbrzymim pysku (nawet do 4,9 m długości, 3,7 m wysokości i 2,4 m szerokości[23]) znajduje się około 230-360 płytek fiszbinu, który jest czarnej barwy i jest najdłuższy spośród wszystkich fiszbinowców (do 500 cm)[18]. Brak płetwy grzbietowej, płetwy piersiowe do 2 m długości. Fontanna wody wypuszczanej z nozdrzy ma kształt litery V. Wieloryby grenlandzkie potrafią głową przebijać lód o grubości nawet 60 cm[24].

Tryb życia

Pożywienie: kryl, inne małe skorupiaki[25][13].
Ciąża: 12-16 mies. (cielak ma długość ok. 4 m i waży tonę)
Długość życia: ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak)
Status: podwyższonego ryzyka (szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników)

Wal grenlandzki jest zwierzęciem stadnym, żyje w grupach po kilka osobników, ale trafiają się stada liczące do 50 osobników. Wiosną i latem zwierzęta te przemieszczają się daleko na północ (wody wokół północnej Alaski, Morze Beringa, Morze Beauforta), wykorzystując szczeliny w pękającym lodzie, natomiast zimą migruje na północny Atlantyk i na Morze Czukockie. Prawdopodobnie umie ocenić przy pomocy dźwięku grubość i jakość lodu (echolokacja) i wyłamuje otwory w pokrywie lodowej (można prześledzić ich trasy po wybrzuszeniach pokrywy lodowej); zaobserwowano, że potrafi pokonać lód grubości nawet 0,6 m. Pływa powoli (5-8 km/godz) i dlatego jest łatwym łupem Inuitów, którzy chętnie polują na ten gatunek. Dzięki dużemu pyskowi i gęstym włosom fiszbinowym odżywia się w sposób odmienny od innych wielorybów, wolno płynąc przy powierzchni oceanu z otwartą paszczą „zagęszczając” i „spijając” nawet bardzo drobne organizmy żyjące w toni wodnej (czasem robią to grupowo, w postaci małej "flotylli"). Na płytszych wodach także nurkują, pożywiając się wtedy organizmami przydennymi, zawartymi w mule.

Badania poziomu kwasu asparaginowego w soczewce wielorybiego oka i składu tranu pozyskanego z upolowanych wielorybów grenlandzkich przeprowadzone w 2000 w Monterey Bay Aquarium w Kalifornii udowodniły, że badane osobniki miały od 135 do 211 lat, co oznacza, że są to najdłużej żyjące ssaki. Potwierdziły to analizy znajdowanych w ciele odłamków kościanych harpunów, które wykazały, że niektóre osobniki były celem nieudanych polowań przed co najmniej 120 laty (stalowych harpunów zaczęto używać dopiero w latach 80. XIX wieku)[26].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[13].

Uwagi

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna Mysticetus Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hunterius Svedenborgii Lilljeborg, 1867.
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna mysticetus forma Pitlekajensis Malm, 1883.

Przypisy

  1. ↑ Balaena mysticetus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.).
  3. ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 356. (ang.).
  4. ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. Cz. 1: Cétacés. 1828, s. 394, 442. (fr.).
  5. ↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 71, 1836. (ang.). 
  6. ↑ H. Schlegel: Abhandlungen aus dem Gebiete der Zoologie und vergleichenden Anatomie. Leiden: A. Arnz & comp, 1841, s. 36. (niem.).
  7. ↑ S. Nilsson: Skandinavisk fauna. Första delen: Däggdjurn. Andra omarbetade upplagan. Lund: C. W. K. Gleerup, 1847, s. 643. (szw.).
  8. ↑ W. Lilljeborg. On two subfossil whales discovered in Sweden. „Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis”. Seriei tertiae. 6 (2), s. 35, 1867. (ang.). 
  9. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 44. (ang.).
  10. ↑ W.H. Dall: Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean. W: Ch.M. Scammon: The marine mammals of the north-western coast of North America described and illustrated together with an account of the American whale-fishery. San Francisco: J.H. Carmany, 1874, s. 305. (ang.).
  11. ↑ A.W. Malm. Skelettdelar af hval insamlade under expeditionen med vega 1778–1880. „Bihang till Kongliga Svenska Vetenskampsacademien Handlingar”. 8 (4), s. 37, 1881. (szw.). 
  12. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 787. (łac.).
  13. ↑ a b c J.G. Cooke & R. Reeves, Balaena mysticetus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-21] (ang.).
  14. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  15. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 409, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  16. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaena mysticetus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-21].
  17. ↑ P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 194, 1966. (ang.). 
  18. ↑ a b c B. Curry & R. Brownell, Jr: Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 212. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  19. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  20. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 131, 1904. (ang.). 
  21. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 142.
  22. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 45.
  23. ↑ American Cetacean Society Bowhead Whale
  24. ↑ WWF – Bowhead Whale
  25. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Balaena mysticetus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 14 grudnia 2009]
  26. ↑ David A. Sinclair, Matthew LaPlante : Jak żyć dugo. Znak Horyzont, 2021, s. 83, język polski, ISBN 978-83-240-7882-0

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.