Waldensi

Waldensi
ilustracja
Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo
 └ Kościół Zachodni
Ustrój kościelnyprezbiteriańsko-synodalny
Zasięg geograficznyWłochy
Centrum kultury waldensów w Torre Pellice
Kościół Waldensów w Mediolanie

Waldensi – ugrupowanie chrześcijańskie, zainicjowane przez Piotra Waldo, zawiązane w południowej Francji około 1170 jako tzw. „ubodzy z Lyonu”, działające we Francji, Włoszech, Niemczech, Czechach i Polsce (Śląsk), występujące przeciw władzy i bogactwu Kościoła. Potępieni przez papiestwo, ekskomunikowani i prześladowani przez inkwizycję[1].

Historia

Ich ojcem duchowym był Valdès (stąd nazwa: waldensi), bogaty kupiec z Lyonu, który rozdał swój majątek ubogim, głosząc hasła wyrzeczenia się własności i życia w ubóstwie. Za podstawę wiary przyjmowali tylko Biblię, odrzucając autorytet papieża, krytykowali zbytek wyższego duchowieństwa i żądali reform w Kościele. Waldensi odrzucali również wszelką władzę, co w efekcie uczyniło z nich wrogów państwa i panującego porządku polityczno-społecznego[2]. Zostali ekskomunikowani w 1184 przez papieża Lucjusza III, byli prześladowani przez sądy Inkwizycji[3].

Po śmierci Piotra Waldo nieliczni waldensi żyli w ukryciu i cierpieli prześladowania. Mimo tego ruch waldensów wciąż miał wpływ na życie religijne Europy, zwłaszcza południowej. Na początku XV wieku skontaktowali się z czeskim reformatorem religijnym, Janem Husem, od którego przejęli też dalsze postulaty. Część waldensów dołączyła nawet do ruchu taborytów (radykalnych husytów). Niedobitki waldensów schroniły się w Szwajcarii i północnych Włoszech. Dotarli także na Śląsk[1], gdzie na początku XIV wieku sądy inkwizycyjne nasiliły ściganie waldensów. W 1315 roku trybunał inkwizycyjny, powołany przez biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbna, w Świdnicy, Nysie i Wrocławiu skazał na spalenie na stosie przeszło 50 waldensów, a wielu innych musiało się ratować ucieczką[4]. Od grudnia 1392 do wiosny 1394 sąd inkwizycyjny w Szczecinie pod przewodnictwem prowincjała zakonu celestynów Piotra Zwickera z Pragi sądził ponad 400 waldensów mieszkających na obszarze diecezji kamieńskiej, brandenburskiej, lubuskiej i części poznańskiej[5].

W latach 1487–1489 król Francji Karol VIII podjął kilkanaście krucjat przeciw waldensom. W górskim terenie wojska królewskie nie mogły jednak skutecznie działać przeciwko partyzantce waldensów. Walki koncentrowały się w dolinie Angrogne i nie przynosiły rezultatu. Bitwa w Prali koło Perrero zakończyła się zwycięstwem waldensów. Wówczas gubernator Sabaudii, pod naciskiem króla Francji i papieża Innocentego VIII, rozpoczął systematyczną pacyfikację osad waldensów. Tym działaniom towarzyszyło wyjątkowe okrucieństwo; przykładem tego była masakra waldensów (w tym wielu dzieci), którzy schronili się w grocie La Balme-Chapelue[6][7]. Chociaż wielu waldensów zginęło i zniszczono wiele ich osad, to jednak krucjata nie osiągnęła celu. Większość z nich uciekła i powróciła po zakończeniu krucjaty rozpoczynając ożywioną działalność misjonarską.

Waldensi szwajcarscy w 1532 roku zjednoczyli się z Kościołem ewangelicko-reformowanym (kalwińskim) (Synod w Chanforan), z którym mieli bardzo zbliżoną doktrynę, a francuscy zostali wygnani lub zmuszeni do przyjęcia katolicyzmu. Natomiast waldensi włoscy przetrwali do dziś, głównie w trudno dostępnych Alpach Piemonckich.

W 1848 roku w Piemoncie założono Kościół Waldensów, który liczy około 30 tys. wiernych.

Waldensi dzisiaj

Obecnie waldensi skupiają się w 5 rejonach:

  1. Alpejskie doliny Piemontu, Sabaudii i Delfinatu,
  2. Lombardia i Wenecja,
  3. Liguria, Toskania i Rzym,
  4. Kalabria i Sycylia,
  5. Argentyna (prowincja Rio de la Plata).

22 czerwca 2015 w świątyni waldensów w Turynie papież Franciszek zwrócił się do wiernych tego wyznania w słowach: „W imieniu Kościoła katolickiego proszę was o przebaczenie za niechrześcijańskie czy nawet nieludzkie postawy i zachowania w dziejach, jakich dopuściliśmy się przeciwko wam. W imię Jezusa Chrystusa przebaczcie nam”[8].

Kościół Waldensów należy do Światowej Wspólnoty Kościołów Reformowanych. Jest drugim co do liczebności Kościołem protestanckim we Włoszech.

Kalendarium historii waldensów

Chronologia
RokWydarzenie[9]
ok. 1170Piotr Waldo tworzy grupę religijną waldensów, liczniejszą w południowej Francji i w Lombardii. Grupy waldensów powstają też w południowych Włoszech (Kalabria i Sycylia).
1184Ekskomunikowani przez papieża Lucjusza III,
1231Ustanowienie sądów Inkwizycji, które rozpoczynają systematyczne prześladowania waldensów, którzy pod ich wpływem znikają z miast.
XIII w.Waldensi osiedlają się w trudno dostępnych dolinach zachodnich Alp, gdzie przejściowo są bezpieczni od prześladowań.
XIV – XV w.Papież Benedykt XII interweniuje u biskupa d’Embrun i księcia Humberta II, aby zniszczyli waldensów. Aż do końca XV w. (z przerwami) trwają organizowane przez inkwizycję procesy, aresztowania, konfiskaty majątku i palenie na stosach oskarżonych o herezję.
1487–89Krucjata przeciwko waldensom w Alpach ogłoszona przez króla Francji Karola VIII i poparta przez papieża Innocentego VIII. Wojska królewskie masakrują waldensów w grocie Balme-Chapelue[10].
XVI w.Waldensi w Piemoncie zaczynają rozpowszechniać swoją doktrynę przy pomocy drukowanych publikacji (w tym Biblii).
1532Synod w Chanforan zatwierdza doktrynalne przyłączenie waldensów do kalwinizmu.
1545Król Francji Franciszek I zezwala na wymordowanie 3000 waldensów w regionie Luberon (Prowansja).
1555Waldensi budują swoje pierwsze kościoły w Saint Laurent d'Angrogne, w La Tour, Rocheplate, Villesèche i Prali.
1561W Kalabrii waldensi są zabijani lub sprzedawani Maurom jako niewolnicy.
1561Ugoda z Cavour zawarta 5 czerwca w wyniku walk między księciem Sabaudii i waldensami (broniącymi się w alpejskich dolinach), gwarantuje im wolność wyznania.
1598Edykt nantejski gwarantuje francuskim waldensom bezpieczeństwo.
1630Epidemia dżumy powoduje wyludnienie osad waldensów.
1655Wielkanoc piemoncka to masakra waldensów z Pra de la Tour – jest to kulminacyjne wydarzenie okresu krwawych represji przeciwko waldensom w księstwach włoskich.
16863 maja kapitulują ostatnie oddziały waldensów, broniące się w Alpach francuskich. Ocaleni są przymusowo konwertowani na katolicyzm lub wysiedlani.
168713 stycznia rozpoczyna się przymusowe wysiedlenie waldensów z Sabaudii do Szwajcarii. Osiedlają się głównie w kantonie Vaud.
1689W połowie kwietnia ma miejsce tzw. Wspaniały Powrót: oddziały waldensów ze Szwajcarii zbrojnie zajmują swoje dawne siedziby w Sabaudii.
1694W maju książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II wydaje edykt o tolerancji, zezwalający waldensom na pozostanie i wyznawanie swojej wiary.
XVII – XVIII w.Nasilają się represje przeciwko waldensom: odkupywanie ziemi, ograniczanie możliwości zatrudniania, szykany administracyjne, przymusowa rekatolicyzacja osad. Państwa protestanckie organizują pomoc finansową dla waldensów.
1792I Republika Francuska zajmuje Sabaudię i po raz pierwszy daje waldensom równouprawnienie z katolikami.
184817 lutego Patent przyznaje waldensom we Włoszech pełnię praw obywatelskich oraz wolność wyznania. Waldensi osiedlają się w większości regionów Włoch, emigrują także do Ameryki Południowej i do USA.

Podstawowe zasady wiary

Pierwotna doktryna była skromna i była tylko wezwaniem do powrotu do „ewangelicznego ubóstwa”. Stopniowo precyzowała się, stając się „proto-kalwinizmem” (zawiera ją poemat z XIV wieku: La Nobla Leyczon (Szlachetna lekcja)). Ostateczny kształt uzyskała w latach 1526–1532.

  • Biblia jest podstawą wiary.
  • Każdy mężczyzna i każda kobieta, znający Biblię, mogą być kaznodziejami.
  • Kult jest prowadzony w języku narodowym; każdy powinien czytać Biblię.
  • Wiara jest darem Boga.
  • Nieuznawanie odpustów. Nienauczanie na temat czyśćca.
  • Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludźmi. Świętych należy naśladować, ale nie wolno ich czcić. Cześć należy się jedynie Bogu; wszystko inne jest bałwochwalstwem.
  • Kościół rzymskokatolicki sprzeniewierzył się tradycji apostolskiej i nie ma władzy od Boga.
  • Jedynymi sakramentamichrzest i eucharystia.
  • Śmierć jest przejściem w stan nieświadomości, tzn. aż do wskrzeszenia przez Chrystusa.
  • Potępienie śpiewu, gry na organach, modlitw zanoszonych w nieznanym języku (oprócz Ojcze Nasz),
  • Odrzucenie papieża

Znani waldensi

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Praca zbiorowa, Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1976, t. 4, s. 572.
  2. Leszek Biały, Dzieje inkwizycji hiszpańskiej, Warszawa: Książka i Wiedza, 1989, s. 10.
  3. M. Baigent, R. Leigh, Inkwizycja. Prawdziwa historia walki z herezją, protestantyzmem i czarami od XII wieku do czasów współczesnych, Warszawa 2002, s. 39.
  4. M. Banaszak, Historia Kościoła katolickiego., Warszawa 1991, t. 2, s. 148.
  5. Edward Rymar. Waldensi z "kacerskich" okolic Chojny w XIV-XV wieku. „Rocznik Chojeński”. I, s. 9-11, 2009. 
  6. H.Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages vol. 2, Nowy Jork 1922, s. 161
  7. Euan Cameron, Waldenses: rejections of holy church in medieval Europe, Wiley-Blackwell, 2000, s. 196. ​ISBN 978-0-631-22497-6​.
  8. Historyczna wizyta papieża u waldensów. „Przebaczcie nam”. tvn24.pl. [dostęp 2015-06-23].
  9. Na podstawie: Les Vaudois (fr.).
  10. H.Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages vol. 2, Nowy Jork 1922, s. 161 twierdzi, że podawana w legendach waldensów liczba 3000 zabitych, w tym 400 dzieci, jest mocno przesadzona.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

0660 - Milano - Facciata chiesa valdese - Foto Giovanni Dall'Orto 5-May-2007.jpg
Autor: G.dallorto, Licencja: Attribution
The facade of the Waldensian Temple in Milan, Italy. It was built in 1949 using the spolia of the now demolished gothic church of San Giovanni in Conca in piazzale Missori. Picture by Giovanni Dall'Orto, May 5 2007.
Waldensians 02.jpg
Autor: Jan Szturc, Licencja: CC BY-SA 4.0
Centrum kultury waldensów w Torre Pellice (Piemont, Włochy)