Walenty Wańkowicz

Walenty Wańkowicz
Ilustracja
Walenty Wańkowicz, Autoportret, przed 1840
Imię i nazwisko

Walenty Wilhelm Wańkowicz

Data i miejsce urodzenia

14 lutego 1799
Kałużyce

Data i miejsce śmierci

12 maja 1842
Paryż

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

klasycyzm
romantyzm

Muzeum artysty

Dwór Wańkowiczów w Mińsku

Ważne dzieła

Portret Adama Mickiewicza na Judahu skale

Walenty Wilhelm Wańkowicz herbu Lis (ur. 14 lutego 1799 w Kałużycach, zm. 12 maja 1842 w Paryżu) – malarz, przedstawiciel klasycyzmu i romantyzmu, członek wileńskiej szkoły malarskiej, student i członek Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu[1].

Życiorys

Walenty Wańkowicz urodził się w Kalużycach nad Uszą w rodowym majątku Wańkowiczów w powiecie ihumeńskim, w ówczesnej guberni mińskiej. Był synem Melchiora Wańkowicza, sędziego mińskiego, i Scholastyki z Goreckich herbu Dołęga, siostry Antoniego Goreckiego. Naukę rozpoczął w 1811 w kolegium jezuitów w Połocku[2], które w 1812 zmieniło się w Akademię Połocką. W akademii Wańkowicz obcował ze szkolnymi zbiorami obrazów, do których należał między innymi zbiór dzieł pędzla Szymona Czechowicza (1689–1775). Wykładowcą architektury cywilnej, wojskowej i rysunku, który uczył Wańkowicza był Jakub Pesling[1]. W 1817 roku Wańkowicz ukończył Akademię Połocką z wyróżnieniem. Po ukończeniu szkoły malarz nie chciał poświęcać się ziemiańskiemu życiu i w 1817 roku wstąpił na Uniwersytet Wileński na wydział literatury i sztuk wyzwolonych. Znalazł się w gronie uczniów Jana Rustema (1762-1835)[2]. Wańkowicz korzystał z pracowni malarskiej Rustema, gdzie uczył się technik malarstwa olejnego[2]. Prócz działalności artystycznej, Wańkowicz rozwijał się również w dziedzinie nauk przyrodniczych. Należał do Towarzystwa Filaretów, którego członkiem był Adam Mickiewicz[3]. Pierwszy portret wieszcza stworzył w 1821 roku. W późniejszym czasie malarz portretował Mickiewicza jeszcze kilka razy.

W 1822 roku Wańkowicz ukończył wileńską szkołę malarską. Za czasów studenckich jego dzieła cieszyły się pozytywnym odbiorem ze strony krytyków – między innymi zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na kompozycję olejną Filoktet i Neoptolemon na wyspie Lemnos w wystawie publicznej[3]. Wańkowicz uzyskał stypendium uniwersyteckie na studia w petersburskiej ASP, dokąd udał się w 1825 roku, gdzie studiował pod kierunkiem Aleksieja Jegorowa i Wasilija Szebujewa, wychowanków tejże Akademii. Jako student pierwszego roku, w 1825 roku malarz uzyskał srebrny medal drugiego stopnia za jeden ze swoich obrazów. W 1826 roku został wyróżniony srebrnym medalem pierwszego stopnia[4][3]. W 1827 roku nagrodzono go dwoma srebrnymi medalami oraz jednym złotym, który zdobył we współpracy z malarzem z Wilna w konkursie na historyczną kompozycję na temat związany z Rosją za pracę Czyn młodego Kijowianina[4].

Po studiach Wańkowicz osiedlił się na Wyspie Wasiliewskiej, gdzie znajdowała się jego pracownia malarska[3]. Obracał się w gronie artystów polskich i rosyjskich, a jego przyjaciółmi byli: Adam Mickiewicz, Aleksander Chodźko, Aleksander Puszkin, Wasyl Żukowski, Iwan Kryłow, Stanisław Morawski i Aleksander Orłowski[3]. Wszyscy bywali w salonie kompozytorki Marii Szymanowskiej. Wańkowicz poznał również Andrzeja Towiańskiego. Przez znajomość z nim u Wańkowicza rozwinęła się skłonność ku mistycyzmowi.

Około roku 1828 powstało najsłynniejsze dzieło Wańkowicza – Adam Mickiewicz na Judahu skale[3]. Zaprezentowano go na wystawie akademii petersburskiej w 1828 roku. Drugim znaczącym dziełem Wańkowicza z czasów petersburskich jest zaginiony portret Aleksandra Puszkina. Zachował się opis obrazu pióra Stanisława Morawskiego:

Wyobrażał on mężczyznę, udrapowanego w szeroki z kratkowaną podszewką płaszcz-almaviva, stojącego w kontemplacji i rozmyślaniu pod cienistym drzewem. Twarz wielce niemiła, koloryt jej jakiś dziwny, a jednak instynktem poznać się dający, że jest naturalnym; fizjonomia tym mniej interesująca, że portret en face lazącym w oczy był zrobiony; światełka z cieniami od drzewa, niejako migające po twarzy[...][4].

W okresie petersburskim Wańkowicz zyskał dużą renomę jako świetny portrecista. W swojej twórczości łączył elementy estetyki klasycyzmu z romantyzmem. W tym okresie portretował również Marię Szymanowską oraz polskiego oficera armii rosyjskiej – Stanisława Chomińskiego. Artysta zajmował się też grafiką użytkową – zaprojektował okładkę do pieśni Szymanowskiej, które ukazały się w 1828 roku[3].

W uznaniu dorobku artystycznego Wańkowicza, senat Akademii przyznał mu w 1832 tytuł członka akademii[3].

W czasie pobytu Wańkowicza w Petersburgu, w październiku 1827 r. na Litwie urodził mu się syn Adam Wincenty, a w latach 1831 i 1834 przyszli na świat jeszcze dwaj kolejni: Kazimierz Adam i Jan Edward[5].

W 1830 roku, po powrocie z Petersburga, Wańkowicz osiadł w Ślepiance Małej. W Mińsku Litewskim prowadził pracownię z Janem Damelem, często też wyjeżdżał do Wilna[3]. W tym czasie namalował m.in. dwa portrety Andrzeja Towiańskiego (który z apelem do Matki Bożej Miłosierdzia z Ostrej Bramy: O PANI! KU RATUNKOWI NASZEMU POSPIESZ SIĘ – zawiesił 8 XII 1841 r.  obraz autorstwa Walentego Wańkowicza, będący kopią ikony Matki Boskiej Ostrobramskiej – w kościele katolickim Saint Severin – św. Seweryna w Paryżu[6], w Dzielnicy Łacińskiej, na lewym brzegu Sekwany,  wiszący w neogotyckiej ramie do dziś – w lewej nawie tego kościoła, ponoć przywieziony w 1841 roku na chłopskim wozie przez samego  przywódcę Koła Sprawy Bożej i to właśnie przed tym obrazem zbierali się w modlitwie polscy tułacze Wielkiej Emigracji: Mickiewicz, Goszczyński, Słowacki, Bem, Krasiński, Mochnacki, Chopin…)[7], pod silnym wpływem którego pozostawał, i Karoliny Towiańskiej; wizerunki obojga wykonał również w miniaturze. Portretował też rodziców Towiańskiego, Ferdynanda Gutta, szwagra Towiańskiego, i jego żonę[8] (wszystkie zaginęły w 1944[9]). W 1834 namalował alegoryczny całopostaciowy portret Napoleona Bonapartego Napoleon przy ognisku[10].

Około 1840 roku Wańkowicz wyjechał do Drezna, gdzie odwiedzał słynną galerię i kopiował mistrzów malarstwa takich jak Tycjan oraz Rafael[3]. Jesienią 1841 roku postanowił przenieść się do Paryża, gdzie zatrzymał się w domu Mickiewicza. Wańkowicz był schorowany i słaby, dlatego coraz mniej tworzył[3][4]. 12 maja 1842 roku zmarł z powodu gruźlicy. Jego ostatnia wola została spisana przez Mickiewicza, który był jednym ze spadkobierców obok żony z dziećmi i Towiańskiego[4]. Wańkowicz pochowany został na cmentarzu Montmartre[3].

Muzeum

W 2000 w dawnym dworze Wańkowiczów w Mińsku otwarto muzeum artysty[11]. Ponieważ budynek w czasach ZSRR pełnił funkcje mieszkalne, nie zachowały się żadne elementy wnętrza z epoki. Większość eksponatów, w tym obrazy Wańkowicza, zostały wypożyczone z muzeów w Warszawie[12].

Przynależność kulturowa

Z dziedzictwem kulturowym Walentego Wańkowicza identyfikują się zarówno Polacy, jak i Białorusini. Liczna polska literatura fachowa z dziedziny historii kultury i sztuki opisuje malarza jako artystę polskiego. Są to m.in. Dzieje kultury polskiej Aleksandra Brücknera, Nowoczesne malarstwo polskie 1764-1939 Tadeusza Dobrowolskiego, Malarstwo polskie Stefana Kozakiewicza oraz Dzieje Polski porozbiorowe (1795–1921) Mariana Kukiela[13][14][8][9][15]. Niektóre białoruskie opracowania opisują jednak Walentego Wańkowicza jako artystę o białoruskich korzeniach i z pogranicza kultur, związanego także z kulturą Białorusi. Autorzy książki pt. „Historyja biełaruskaha mastactwa” określili go jako twórcę, który wpisał jasną stronę do historii białoruskiego malarstwa pierwszej połowy XIX wieku[16]. „Encykłapiedyja historyi Biełarusi” stwierdza, że artysta pochodził ze starodawnego białoruskiego rodu Wańkowiczów, a jego twórczość związana jest z życiem artystycznym Białorusi, Litwy i Polski[17]. Polski reportażysta-podróżnik Marek A. Koprowski uważa, że ekspozycja o Wańkowiczu w muzeum w Mińsku urządzona została tak, by sugerować, że był on artystą białoruskim. Koprowski określa „białorutenizację” malarza mianem dziwnej i sztucznej. Jego zdaniem Wańkowicz w swojej twórczości nie czerpał nawet inspiracji z białoruskich motywów, natomiast to, że tworzył on na ziemi należącej obecnie do Białorusi nie znaczy, że można go przypisywać do białoruskiej kultury[12].

Obrazy (wybór)

Wszystkie wymienione obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie[18].

Przypisy

  1. ↑ a b Stefan Kozakiewicz, Malarstwo polskie, t. 3: Oświecenie, klasycyzm, romantyzm, Warszawa 1976, s. 60–63, 287–288.
  2. ↑ a b c Artur Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku, Poznań 2000, s. 364.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Artur Kijas, Polacy w Petersburgu od XVII wieku do 1917 roku, Poznań 2000, s. 365.
  4. ↑ a b c d e Bogusław Mucha, Artyści polscy w nowożytnej Rosji, Łódź 1994, s. 71.
  5. ↑ Polski Petersburg, www.polskipetersburg.pl [dostęp 2021-02-12].
  6. ↑ Mickiewicz, sekty i kościoł Saint-Severin – iFrancja 🇫🇷 – Francja – najnowsze informacje, iFrancja 🇫🇷, 1 sierpnia 2014 [dostęp 2020-07-03] (pol.).
  7. ↑ Leonard Drożdżewicz, O PANI! KU RATUNKOWI NASZEMU POŚPIESZ SIĘ, „Znad Wilii”, nr 4 (64), 2015, s. 33.
  8. ↑ a b Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie 1764-1939. T. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957, s. 192–194.
  9. ↑ a b Stefan Kozakiewicz: Malarstwo polskie. T. 3: Oświecenie, klasycyzm, romantyzm. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Auriga”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie, 1976, s. 60–63, 287–288.
  10. ↑ Jerzy. Malinowski, Malarstwo polskie XIX wieku, Warszawa: Wydawn. DiG, 2003, ISBN 83-7181-290-6, OCLC 54704215.
  11. ↑ Dom Wańkowiczau. Kultura i mastactwa pierszaj pałowy XIX st. Minsk. artmuseum.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-02)]..
  12. ↑ a b Ślady polskiego Mińska. W: Białoruś. Uparte... s. 216.
  13. ↑ Aleksander Brückner: Dzieje kultury polskiej. T. 3: Czasy nowsze do roku 1831. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 569, 674. ISBN 83-214-0861-3.
  14. ↑ Aleksander Brückner: Dzieje kultury polskiej. T. 4: Dzieje Polski rozbiorowej : 1795 (1772)–1914. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 297, 402. ISBN 83-214-0861-3.
  15. ↑ Marian Kukiel: Dzieje Polski porozbiorowe (1795–1921). London: Puls Publications, 1993, s. 210. ISBN 1-85917-009-9.
  16. ↑ Mastactwa kanca XVIII – pierszaj pałowy XIX st.. W: Historyja... s. 71.
  17. ↑ Encykłapiedyja... s. 218.
  18. ↑ Muzeum Narodowe w Warszawie – Zbiory Cyfrowe, cyfrowe.mnw.art.pl [dostęp 2021-02-22].

Bibliografia

  • Michał Domański: Walenty Wańkowicz – artysta i przyjaciel Mickiewicza, „Rota”, 1997 nr 4.
  • Jan Marek Giżycki, Materyały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych, Druk. Anczyca, Kraków 1905
  • Artur Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku, Poznań 2000
  • Marek A. Koprowski: Białoruś. Uparte trwanie polskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006, s. 270. ISBN 978-83-7441-409-8.
  • pod red. S. Marceleua: Historyja biełaruskaha mastactwa: U 6 t.. T. 3: Kaniec XVIII – paczatak XX stahoddzia. Mińsk: Nawuka i technika, 1989, s. 448. ISBN 5-343-00319-2. [dostęp 2012-08-20]. (biał.).
  • Bogusław Mucha, Artyści polscy w nowożytnej Rosji, Łódź 1994
  • pod red. B. Saczanki: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 2: Bielick – himn. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 1994, s. 537. ISBN 5-85700-142-0. (biał.).

Zobacz też

Media użyte na tej stronie