Walerian Czykiel

Walerian Czykiel

Walerian Szczepan Czykiel

Valerian Czykiel, Walery Czykiel, Valeriano Czykiel

Walerian Czykiel (ok. 1924)
Data i miejsce urodzenia	11 grudnia 1880 Krosno
Data i miejsce śmierci	2 sierpnia 1942 Sanok
Przyczyna śmierci	udar mózgu
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Sanoku
Zawód, zajęcie	nauczyciel
Narodowość	polska
Edukacja	C. K. Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie
Rodzice	Teofil, Franciszka
Małżeństwo	Ludwika z domu Jamrog
Dzieci	Maria Matuła

Walerian Szczepan Czykiel (ur. 11 grudnia 1880 w Krośnie, zm. 2 sierpnia 1942 w Sanoku) – polski nauczyciel.

Dom Julii w Sanoku

Nagrobek Waleriana Czykla

Życiorys

Walerian Szczepan Czykiel urodził się 11 grudnia 1880 w Krośnie^{[1][2][3][4][5]}. Był synem Teofila^[1] (nauczyciel szkoły ludowej w Krośnie, po czym w 1885 przeniesiony do 8-klasowej szkoły wydziałowej w Przemyślu^[6][4], pod koniec XIX w. dyrektor szkoły wydziałowej w Krośnie, członek Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Tarnowie^[7], jako emerytowany dyrektor szkoły w 1894 został przyjęty do gminy miasta Rzeszowa^[8][9], gdzie był członkiem tamtejszego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[10][11], koła TSL^[12], autor publikacji pt. Gołębica. Ustęp z psychologii starożytnej 1901^[13], z zamiłowania entuzjasta sadownictwa oraz hodowca jedwabników^[14], członek Sodalicji Mariańskiej, zmarły 5 grudnia 1915 w wieku 80 lat^[15]) i Franciszki z domu Dreszer^[5].

Kształcił się w szkole powszechnej w Przemyślu^[5]. Później kontynuował naukę w Rzeszowie, gdzie 22 maja 1900 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego (wskazany jako Walery Czykiel)^{[1][16][17][18][4][5]}. Rodzina Czyklów (Teofil i jego brat) zamieszkiwała w Rzeszowie przy ulicy 3 Maja w skrzydle zabudowań popijarskich (lokal nr 4), w których także funkcjonowało rzeszowskie gimnazjum^[8][19].

Walerian Czykiel z ramienia Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” brał udział w IV zlocie lwowskim 27 i 29 czerwca 1903, gdzie zajął 51. miejsce w ćwiczeniach gimnastycznych i otrzymał list pochwalny oraz w Zlocie „Sokoła Macierzy” we Lwowie w 1907, gdy otrzymał dyplom za udział w zawodach skoku wzwyż^{[20][21][22][23]}. W 1913 wstąpił do rzeszowskiego gniazda PTG „Sokół”^[24].

Po maturze od 1900 przez 3,5 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego^[3][5]. Na UJ ukończył kurs dla nauczycieli gimnastyki^[5]. Podjął pracę w C. K. Wyższym Gimnazjum w Drohobyczu^[3]: w roku szkolnym 1903/1904 jako zastępca nauczyciela wykładał język polski, gimnastykę^[25][26], zrzekł się posady z dniem 27 sierpnia 1904^[27][5]. Od października 1904 służył jako jednoroczny ochotnik c. i k. armii służył w Jarosławiu i Wiedniu^[5]. Rok później został mianowany na stopień podporucznika rezerwy w dziale gospodarczym^[5]. W późniejszych latach odbywał studia na Kursie Geometrów Politechnice Lwowskiej (1907-1908, 1909-1911)^[4][5]. Około 1907/1910 w ewidencji c. k. armii figurował jako akcesista (kandydat) aprowizacji wojskowej w rezerwie (w armii austriackiej był określany w języku niemieckim jako „Valerian Czykiel”)^[28][29][30]. Jesienią 1912 uzyskał absolutorium, po czym odbywał praktykę mierniczą u lwowskich inżynierów^[5]. W tym latach równolegle pracował także jako nauczyciel gimnastyki w Sokole Macierzy we Lwowie od 1907^[3][4][5]. W wyniku nieszczęśliwego wypadku w trakcie ćwiczeń szermierczych wskutek uderzenia grotem lancy stracił lewe oko^[4][5].

Po tym zdarzeniu przerwał pracę nauczyciela i w 1913 wyjechał do Ameryki Południowej podróżując statkiem z Triestu do Buenos Aires^[31]. Tam przebywał początkowo w Argentynie (ww. stolica oraz Patagonia), następnie w Urugwaju^[5]. Wobec niemożności znalezienia odpowiadającego swoim kwalifikacjom pracował jako robotnik w kamieniołomie^[4][5]. W 1914 postanowił powrócić do Europy, jednak po wybuchu II wojny światowej statek, którym płynął, został wstrzymany i skierowany i skierowany do najbliższego portu w Brazylii, Recife^[4][5]. W tym kraju trafił do stanu Parana^[5]. Tam został zatrudniony przez władze rządowe w charakterze inżyniera geometry, w okresie 16 miesięcy pełnił stanowisko administratora ziemskiego w okolicy miasta Castro^[3][31][5]. Następnie od lutego do listopada 1915 pracował jako nauczyciel matematyki i gimnastyki polskiej szkole ludowej Stanisława Słoniny w Kurytybie^[5]. Od stycznia 1917 do lipca 1919 kierował Szkołą Polską w Araucária (pol. Araukaria), gdzie zaprojektował i wybudował dom ludowy oraz działał społecznie na rzecz miejscowej Polonii^[31][5]. Jednocześnie był nauczycielem matematyki, gimnastyki i języka łacińskiego w brazylijskiej szkole średniej Collegio Yguassu^[5]. W Araucária był także komendantem i instruktorem założonego w 1917 Polskiego Strzelca (był określany jako Valeriano Czykiel)^[32][5]. Po 1918 zmienił sferę swojej pracy zarobkowej, w 1919 był zatrudniony na stanowisku rysownika i kalkulanta biura technicznego kolonizacji w strukturze kompanii kolejowej Brazil Railway Company, następnie ramach rządowej kolonizacji w stanie Santa Catarina oraz na stanowisku geometry w kompanii Brazil Development & Colonisation Company do 1920, po czym został mianowany szefem robót kolonizacyjnych w ramach francuskiej kompanii Theodore Capelle & Irmao oraz pełnił stanowisko dyrektora kolonii Rio Uruguay oraz Rancho Grande, gdzie pozostawał do połowy 1924^[5]. W trakcie swojej działalności oracował w składzie wyprawy do źródeł Amazonki, m.in. wytyczał drogi, linie kolejowe praz w zakresie ograniczania osad i planowania kolonizacji tamtejszej puszczy^[4][31]. W Brazylii przebywał do 1924, zaś swoje przeżycia, obserwacje dotyczące tamtejszej geografii, przyrody, klimatu podzwrotnikowego, życia ludów indiańskich, bogactw mineralnych opisał we wspomnieniach^{[4][31][3][33]}. W trakcie pobytu w Ameryce Południowej gromadził także zbiory o charakterze przyrodniczym i mineralogicznym, które po przetransportowaniu do Polski zostały rozdysponowane w różnych miejscach (cześć przejął jego przyjaciel dr Józef Czaki)^[5]. Doceniając jego zaangażowanie na rzecz brazylijskiej Polonii został mianowany delegatem na Zjazd Niepodległościowy, a w 1925 otrzymał tytuł członka honorowe Towarzystwa „Zjednoczenie” Domu Ludowego w Araucária^[5].

Powrócił do niepodległej Polski w 1924 i w okresie II Rzeczypospolitej wznowił zawód nauczyciela^[31][3]. Dysponował zdanym egzaminem na nauczyciela gimnastyki w szkołach średnich^[2]. Od 1925 był profesorem w Państwowym Nauczycielskim Seminarium Męskim w budynku przy ul. Seminaryjnej 3-7 w Bydgoszczy^[2]. Wykładał tam matematykę, fizykę i gimnastykę^[2]. We wrześniu 1927 został mianowany nauczycielem w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Prużanie^[34] na Polesiu^[4][3]. W roku szkolnym 1927/1928 darował okazy ceramiki poleskiej na rzecz muzeum szkolnego w swoim macierzystym gimnazjum w Rzeszowie^[35]. Następnie przez pięć lat był nauczycielem w rodzinnym Krośnie^[3][33], gdzie prowadził zajęcia gimnastyki w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika^[36][4][5]. Rozporządzeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z 13 maja 1933 został przeniesiony z gimnazjum krośnieńskiego do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w charakterze nauczyciela od 1 sierpnia 1933, a rozporządzeniem KOSL z 9 stycznia 1934 został zaszeregowany do grupy VIII w zawodzie^[37][38][5]. W związku z przeniesieniem w 1933 osiadł w Sanoku^[3][33][5]. W sanockim gimnazjum uczył matematyki, gimnastyki wzgl. ćwiczeń cielesnych, gier i zabaw oraz był opiekunem kółka krajoznawczego^{[3][39][40][4]}. Pozostawał profesorem w gimnazjum w Sanoku do września 1939^[5]. Był szanowany przez sanockich gimnazjalistów, wśród których zyskał przydomek „Bambus”^[41]. Naukowo zajmował się astronomią^[3], amatorsko meteorologią^[42][43]. Był znany jako erudyta i poliglota^[3].

W swojej pracy naukowej badał czynność Słońca oraz oddziaływanie plam słonecznych na klimat Ziemi. pierwotnie zajął się tym zagadnieniem w 1900, a później powrócił do tematu w czasie ostrej zimy 1928/1929, studiując kronikarskie relacje o przypadkach mroźnych zim i porównując je z czynnością Słońca^[44][4]. W rezultacie swoich badań i obliczeń w 1937 wydał broszurę pt. Plamy na słońcu – a klimat ziemi, w której wykazał występowanie szczególnie mroźnych zim co 58 lat (1812 - podczas mrozów trwała wówczas inwazja na Rosję Napoleona, 1870, 1928), przewidując tym samym, że kolejne przypadki wystąpią w 1987, a następnie w 2045 i 2103^[45][4][31].

Do 1939 zamieszkiwał w Sanoku w kamienicy Żyda Pinkasa przy ul. Tadeusza Kościuszki^[3] 33^[46]. Latem 1939 w obawie przed prawdopodobnym konfliktem zbrojnym i jego następstwami przeprowadził się wraz z żoną do tzw. Domu Julii w Sanoku przy ul. Juliusza Słowackiego, należącego do Władysława Chomiaka^[3]. Po wybuchu II wojny światowej podczas trwającej okupacji niemieckiej zorganizował w swoim mieszkaniu lekcje w ramach tajnego nauczania, nie podlegając w tym zakresie zorganizowanej działalność konspiracyjnej^{[4][47][48][5]}. W 1941 został powołany przez niemieckie władze okupacyjne jako wykładowca języka niemieckiego w otwartej w 1940 Polskiej Szkole Handlowej w Sanoku (Polnische Öffentliche Handelsschule in Sanok)^{[4][33][49][5]}. Poeta Janusz Szuber w wierszu opublikowanym w publikacji pt. Mojość z 2005 opisał Waleriana Czykla przerywającego lekcję tajnego nauczania w Domu Julii po tym, gdy zobaczył za oknem sędziego Stanisława Frieda z synem Adamem, prowadzonych ulicą po aresztowaniu przez Niemców^[50] (zdarzenie miało miejsce w maju 1942).

Walerian Czykiel zmarł na udar mózgu 2 sierpnia 1942^{[51][4][31][33][52]}. Jego żoną 29 lipca 1932 w Krośnie została Ludwika z domu Jamrog^[3][5] (żyła w latach 1902-2001). Oboje doczekali się dzieci, które zmarły w dzieciństwie^[3] (w tym córka jako noworodek w 1934^[46]), ponadto ich córką jest Maria Matuła (ur. 1940)^[3]. Walerian i Ludwika Czykielowie zostali pochowani na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku.

W latach 80. córka Waleriana Czykla, Maria Matuła (z zawodu notariusz) starała się upowszechnić wyniki prognoz swojego ojca na temat prognoz klimatycznych, także informujc instytucje i władze państwowe^[31]. Po artykule Anny Chom-Sokołowskiej w wydaniu gazety „Nowiny” ze stycznia 1987 sprawa przewidzenia przez Waleriana Czykla szczególnych mrozów na dzień 9 lutego 1987 została nagłośniona w polskiej prasie, a także telewizji^[4][53]. Wysokie temperatury minusowe wystąpiły wówczas kilka dni wcześniej^[53]. Aczkolwiek Czykiel w swojej publikacji z 1937 zastrzegł możliwość pewnego odchylenia czasowego w określonych przez siebie terminach, co wyjaśniała następnie Maria Matuła w korespondencji opublikowanej na łamach rzeszowskiego dziennika w marcu 1987^[53], która usiłowała nagłośnić badania i prognozy ojca^[54].

Twórczość

• Lembranças^[55].
• Plamy na słońcu – a klimat ziemi (1937)^[4][56].
• Wspomnienia z pobytu w Południowej Ameryce w latach 1913-1924^[5].
• Historia Wychowania Fizycznego (rękopis)^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Walerian Szczepan Czykiel: Plamy na słońcu – a klimat ziemi. Sanok: 1937.