Waleriusz Arkadiusz Degler

Arkadiusz Degler

Arkadiusz Walerian Degler

Grad

Data i miejsce urodzenia	6 października 1920 Jekaterynodar
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1944 Częstochowa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Odznaczenia

Grób Arkadiusza Deglera na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Waleriusz Arkadiusz Degler ps. Grad (ur. 6 października 1920 w Jekaterynodarze, zm. 9 lutego 1944 w Częstochowie) – szef sztabu Armii Ludowej na okręg częstochowski, członek Związku Walki Młodych.

Życiorys

Waleriusz Arkadiusz Degler pochodził z rodziny mającej tradycje narodowowyzwoleńcze. Jego dziadek Julian Mieczkowski był uczestnikiem powstania styczniowego, po upadku którego ukrywał się pod nazwiskiem Degler. Mimo zmiany tożsamości został jednak rozpoznany i zesłany na Syberię, gdzie urodził się jego syn, Arkadiusz. Waleriusz Arkadiusz Degler był synem Arkadiusza, urodził się w 1920 roku na Kaukazie i mieszkał tam z matką przez rok, podczas gdy ojciec jako żołnierz oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego walczył w Polsce. Przez całe życie używał należącego do ojca imienia Arkadiusz.

Matka Deglera wróciła z nim z Kaukazu do Polski koniec 1921 roku. Do roku 1925 Degler wychowywał się na kresach wschodnich, gdzie jego ojciec pracował jako inżynier, po czym rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie w 1931 roku rozpoczął naukę w gimnazjum im. Józefa Poniatowskiego. Ucząc się w gimnazjum był harcerzem, m.in. komendantem drużyny zuchów na Żoliborzu. Po ukończeniu gimnazjum uczęszczał do Prywatnego Liceum Męskiego im. Bolesława Prusa w Warszawie, a po zdaniu matury w 1939 roku wstąpił na wydział budownictwa Politechniki Warszawskiej.

W czasie wojny obronnej zaangażował się w obronę stolicy, organizując brygady do kopania rowów przeciwczołgowych i okopów, a po klęsce zorganizował w grudniu podziemny ruch harcerski na Żoliborzu. Ze względu na obowiązek pracy, zaczął pracę w straży pożarnej, a jednocześnie wstąpił do ZWZ, ukończył tajną szkołę podchorążych i w ramach działalności partyzanckiej utworzył własną grupę dywersyjną, która m.in. przeprowadziła nieudany zamach na gubernatora Fischera.

Zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, przeniósł się do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie zatrudnił się w straży pożarnej Zakładów Przetworów Drzewnych na Bugaju, produkującej śmigła do samolotów. Z powodu dwukrotnego pożarzu fabryki był podejrzany przez Gestapo o sabotaż, w związku z czym był zmuszony ukrywać się na przedmieściach Piotrkowa. Wkrótce potem wstąpił do oddziału AK "Trojan", zaczął też używać pseudonimu Grad. W sierpniu 1943 roku jego oddział zorganizował zasadzkę pod wsią Dąbrówka, będącą odpowiedią na pacyfikację pobliskich wsi. W akcji zginęło 5 żandarmów. Raport Deglera dla dowódcy okręgu nie spotkał się z uznaniem, jego przełożeni mieli inną wizję działalności oddziału, w efekcie czego Degler odszedł z AK i trafił do oddziału GL, a w październiku 1943 roku trafił jako dowódca plutonu do Batalionu AL im. gen. J. Bema, operującego w powiecie częstochowskim, radomszczańskim i piotrkowskim. Wkrótce potem został nominowany na oficera wyszkolenia w sztabie okręgu częstochowsko–piotrkowskiego, a pod koniec listopada na szefa sztabu okręgowego AL.

W lutym 1944 roku Gestapo aresztowało kilku ludzi z batalionu im. Bema, którzy po torturach wyjawili znane im szczegóły działalności komunistycznej partyzantki w regionie częstochowskim. 9 lutego Gestapo urządziło zasadzkę na lokal przy ul. Garncarskiej 16 w Częstochowie, w którym znajdował się m.in. Degler. Degler bronił się, ostrzeliwując Niemców. Zginął z własnej broni, zabijając się ostatnim posiadanym nabojem.

Ciało Deglera zostało przewiezione do kostnicy, gdzie leżało kilka dni, ponieważ oficerowie Gestapo liczyli, że ktoś się po nie zgłosi.

Upamiętnienie

Degler został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III Klasy (1947)^[1] i awansowany do stopnia porucznika, ponadto w październiku 1947 roku jego zwłoki zostały ekshumowane i pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 6B-9-12)^[2].

W okresie PRL był patronem ulicy w Częstochowie, rozciągającej się między al. Lenina (obecnie Jana Pawła II) i ul. Skrzyneckiego. Obecnie ulica ta jest częścią ul. Dąbrowskiego.

Na ścianie domu, w którym zginął znajduje się odsłonięta 30 września 1959 roku tablica pamiątkowa z napisem "Ppor. Arkadiusz Degler, ps. "Grad". 6 X 1920 – 9 II 1944. Szef Sztabu Armii Ludowej na Okręg Częstochowski. Członek Związku Walki Młodych, zamordowany w domu tym przez hitlerowskiego okupanta. Młodzież miasta Częstochowy. 23 IX 1959 r.".

Przypisy

Bibliografia

• Tablica upamiętniająca ppor. Arkadiusza Deglera ps. "Grad", Szefa Sztabu Armii Ludowej na Okręg Częstochowski, członka ZWM (pol.). [dostęp 2012-08-28].