Walki w rejonie Tauer, Förstgen i Dauban

Walki pod Tauer, Forstgen i Dauban

II wojna światowa, front wschodni, część operacji łużyckiej
Czas	21–22 kwietnia 1945
Miejsce	Tauer, Forstgen, Dauban
Terytorium	III Rzesza
Przyczyna	operacja łużycka
Wynik	klęska polskich oddziałów
Strony konfliktu
III Rzesza  ZSRR  Rzeczpospolita Polska
Dowódcy
Karol Świerczewski, Aleksander Waszkiewicz, Michaił Kudriawcew
Siły
część 615 Dywizji Specjalnej i 545 Dywizja Grenadierów Ludowych oraz jednostki Dywizji Grenadierów Pancernych "Brandenburg" 2 Armia Wojska Polskiego, 5 DP, 16 BPanc.
brak współrzędnych

Walki pod Tauer, Fostgen i Dauban – walki stoczone 21 i 22 kwietnia 1945 roku pod Tauer, Forstgen i Dauban, podczas II wojny światowej, część operacji łużyckiej w ramach operacji berlińskiej.

Sytuacja taktyczna

2 Armia Wojska Polskiego (2 AWP) walczyła w operacji berlińskiej w ugrupowaniu 1 Frontu Ukraińskiego (1 FU). Forsowała Nysę i przełamywała obronę niemiecka na odcinku Rothenburg – folwark Wysokie^[1]. Zadaniem 2 AWP było przełamanie obrony niemieckiej w pasie natarcia i rozwijanie powodzenia na kierunku: Niesky, Budziszyn, Drezno na głębokość 90 km, w celu osłony sił głównych 1 FU od południa. 2 AWP działała w ramach ugrupowania wiążącego razem z 52 Armią sowiecką. Obrona niemiecka o głębokości 30 – 35 km opierała się na rzekach: Nysa Łużycka, Weißer Schöps i Schwarzer Schöps. Przed frontem 2 AWP broniły się dwie dywizje niemieckie. W planie operacyjnym 1 FU, trzeciego dnia walk 2 AWP miała dokonać wyłomu w obronie niemieckiej na głębokość 50–60 km i dotrzeć do rejonu: Buchwalde – Koenigswartha – Budziszyn, a w dalszych działaniach osiągnąć Drezno, na które od północy miała nacierać 2 Armia Gwardii (prawy sąsiad 2 AWP). 2 Armii nacierała ugrupowaniem: od północy: w I rzucie na kierunku pomocniczym 10 DP, 7 DP (prowadziły działania wiążące), na głównym kierunku uderzenia 9 DZ i 8 DZ. W II rzucie 5 DP i 1 KPanc^[1].

Przebieg walk

5 DP działając w drugim rzucie 2 AWP^[2], 16 kwietnia po południu przeprawiła się przez Nysę na południe od Rothenburga. Po sforsowaniu Nysy zmuszona była wstrzymać natarcie. 17 kwietnia wzmocniona batalionami czołgów 16 BPanc (w sile 3 batalionów T-34 – 65 czołgów, i batalionu piechoty zmotoryzowanej) i 28 pułkiem dział pancernych przeszła do I rzutu armii^[2]. Dywizja z siłami wzmocnienia wyszła 17 kwietnia wieczorem na pozycje wyjściowe do natarcia, z zadaniem wejścia w lukę między 7 i 9 DP i uderzenia zza prawego skrzydła 9 DP. Bataliony czołgów 16 BPanc przydzielono do pułków piechoty. 18 kwietnia rano Dywizja nawiązała kontakt bojowy z nieprzyjacielem i przełamywała opór niemiecki w rej. Rietschen^[2]. 19 i 20 kwietnia miała opanować Rietschen, a następnie wyjść na rubież Koenigswartha – Krinitz nad rz. Schwarzer Shöps. Zadanie bezpośredniego natarcia na Rietchen powierzono 13 pułkowi piechoty z 2 batalionem 16 BPanc, oraz wsparciem pięciu baterii 22 pal. 13 pp podporządkowano na czas walk o Rietschen 7 DP. W Rietschen bronił się 1 pułk grenadierów pancernych "Brandenburg" i pozostałości 615 Dywizji Specjalnej. 13 pp po zajęciu Rietchen miał wrócić w podporządkowanie macierzystej dywizji. Siły 13 pp opanowały Trebus. Natarcie 13 pp, po 11 km walk, zostało załamane 2 km. przed Rietschen. Między nacierającymi 13 i 17 pp wytworzyła się luka o szerokości ok. 9 km., w którą wprowadzono 15 pp. 17 pp napotkał opór pod Sandchenke. Po dwóch godzinach walk miejscowość zdobyto, po czym pułk ruszył w kierunku Szprewy – oddalonej o ok. 20 km. Dowódca pułku sformował Oddział Wydzielony, w sile wzmocnionej kompanii, który opanował kilka miejscowości. Siły główne 17 pp wieczorem dotarły do Schwarzer Shops i z marszu sforsowały rzekę na dwóch odcinkach.

Główne siły 5 DP miały do 20 kwietnia opanować m. Koeningswartha. Każdy pułk 5 Dywizji, jako walczącej samodzielnie, wzmocniono batalionem czołgów oraz dwoma bateriami dział samobieżnych. Dowództwo i sztab 5 DP stacjonowało w m. Tauer. 19 kwietnia siły 5 DP przesunęły się w walkach 15 km na zachód. Część 5 DP nacierając z południowego zachodu^[3], wspólnie z 7 i 10 DP próbowały opanować Rieschen. 21 kwietnia siłom 7 DP z 13 pp z 5 DP udało się opanować Rietschen. Zdobycie tej miejscowości pozwoliło dywizjom rozwinąć natarcie na zachód. 21 kwietnia 5 DZ nacierała na prawy skrzydle 2 AWP. 15 pp wysunął się na zachód, 17 pp został zatrzymany pod Kamenz i toczył o nie walki. 13 pp po zakończeniu walk o Rietschen wrócił w podporządkowanie 5 DZ. Dywizja nacierała zgrupowaniami odległymi od siebie nawet po kilkanaście kilometrów. Na północ od Budziszyna w Tauer znajdowało się dowództwo, sztab i jednostki pomocnicze. Dowodzenie dywizją uległo dezorganizacji.

Siły Grupy Armii feldmarszałka Ferdynanda Schörnera idące na odsiecz Berlina, rozbiły ugrupowanie 52 Armii sowieckiej i uderzyły na Polaków nad Szprewą. Atakujące siły niemieckie składały się z jednostek : 2 Dywizji Grenadierów Pancernych "Hermann Göring", Dywizji Grenadierów Pancernych "Brandenburg", 20 Dywizji Pancernej, 1 Dywizji Pancerno-Spadochronowej "Hermann Göring, 2 oraz 10 Dywizji Pancernej SS. Z Polakami walczyły też jednostki 600 Dywizja Piechoty utworzonej z byłych jeńców sowieckich. Niemcy mieli ok. 50 tys. żołnierzy, 600 dział i 300 czołgów.

W momencie uderzenia sił niemieckich, 2 Armia była w niekorzystnym ugrupowaniu. 10 DP (na prawym skrzydle) znajdowała się nad Schwarzep Schops. Pomiędzy 7 DP, walczącą pod Rietschen – Steinabach i 5 DP nacierającą na zachód w kierunku Heideanger – Neudorf pojawiła się luka. Między siłami 2 AWP, a sowiecką 52 Armią, na zachód od Kodersdorf pojawiła się luka ok. 20 km. Niemiecka 20 Dywizja Pancerna uderzyła w tę lukę. Sztab 2 AWP zatrzymał natarcie 1 Korpusu Pancernego i 8 DP na Drezno. Obydwa związki taktyczne przeszły do walk obronnych. Dalsze działania jednostek polskich na zachód prowadziły do całkowitego rozczłonkowania ugrupowania 2 Armii. Mimo niekorzystnej sytuacji operacyjnej 2 AWP marszałek Koniew jednak nie rezygnował z opanowania Drezna. Doszło do rozczłonkowania polskich dywizji na przestrzeni 50 kilometrów i rozdzielenia 2 AWP na trzy odrębne ugrupowania. Powstała 40 kilometrowa luka na prawym skrzydle, w rejonie Spreefurt, w którą weszły siły niemieckie znad Nysy (615 Dywizja Specjalna i 545 Dywizja Grenadierów Ludowych oraz elementy Dywizji Grenadierów Pancernych "Brandenburg"). Polskie dowództwo ignorowało wcześniejsze sygnały o niemieckich kontratakach na południu, gdzie w ich wyniku 52 Armia sowiecka została rozbita. Niemcy już od 19 kwietnia przegrupowali siły i rozpoczęli przeciwuderzenia na lewe skrzydło wojsk nacierających z kierunku Görlitz. Uderzenie niemieckie groziło wyjściem na tyły 1 Frontu Ukraińskiego. Doszło do mocnych starć pomiędzy miejscowościami Bautzen a Nisky. Miasto zostało odbite przez siły niemieckie, które powstrzymały także polski kontratak wsparty pospiesznie ściągniętym spod Drezna 1 Korpusem Pancernym.

Sytuacja 5 DP była w tym czasie tragiczna. Sztab dywizji wraz z samodzielnymi pododdziałami tyłowymi i zabezpieczenia stacjonował 5 km na północny zachód od miejscowości Tauer. Grupa uderzeniowa dywizji złożona z 17 pp i 15 pp znajdowała się w odległości od 28 do 36 km na zachód od tego miejsca, a 13 pp ok. 7 km na wschód, pod Rietschen. Takie położenie jednostek praktycznie uniemożliwiało dowodzenie nimi przez dowódcę dywizji. Gen. Waszkiewicz zwlekał z przeniesieniem sztabu za Szprewę, mimo rozkazu otrzymanego 21 kwietnia rano od dowódcy 2 AWP. Ta decyzja miała tragiczne skutki, ponieważ już około godz. 16.00 Niemcy zaatakowali z lasów na północy i północnym wschodzie od Tauer, a z kierunku północno-zachodniego ukazały się niemieckie czołgi. Na sztab i jednostki pomocnicze dywizji nacierały: 2 batalion 1 pułku grenadierów pancernych „Brandenburg” i dwie baterie z brygady artylerii szturmowej „Grossdeutschland” i Grupa Bojowa Kappel. Odcięty został 13 pp oraz 1 i 2 batalion 15 pp. Doszło do wielogodzinnych walk, w których jednostki polskie stawiły nacierającemu przeciwnikowi dramatyczny opór. Oddziały 5 DP przeszły w walkach do m. Forstgen. 22 kwietnia rano dowódca 5 DZ gen. Waszkiewicz polecił we współdziałaniu z batalionami 16 BPanc zorganizować obronę na północno-zachodnim skraju Forstgen. Płk Michaił Kudriawcew – dowódca 16 BPanc, nie wyraził zgody na zorganizowanie wspólnego dowództwa i obie jednostki dalej prowadziły nieskoordynowane walki, ponosząc przy tym znaczne straty. 22 kwietnia oddziały polskie w rejonie Forstgen zostały całkowicie okrążone. Dopiero wtedy podjęto decyzję o wspólnym przebijaniu się w kierunku południowym na Weigersdorf. Oddziały 5 DP wraz z bateriami 14 BAPpanc miały utworzyć w tej akcji skrzydłowe podgrupy wspierające. Natarcie rozpoczęto o godz. 14.00, jednak udało się przebić jedynie 3 batalionowi czołgów 16 BPanc. Niemcy kontratakowali i udało im się rozbić ugrupowanie polskie. Gen. Waszkiewicz zarządził wychodzenie z okrążenia i próbował zorganizować obronę między Dauban i północno-zachodnim skrajem Forstgen. Nakazał też spalić wszystkie dokumenty operacyjne. Następnie zarządził przebijanie się w kilkuosobowych grupach przez lasy w kierunku wschodnim do stanowisk 7 DP. Pod osłoną nocy i w deszczu pojedyncze grupy żołnierzy 5 DP próbowały przedrzeć się przez niemiecki kordon, jednak z powodu obsadzenia przez Niemców wszystkich miejscowości, skrzyżowań dróg i kluczowych punktów terenowych udało się to nielicznym. Gen. Waszkiewicz wraz z 9-osobową grupą również podjął próbę przebicia, ale polscy żołnierze zostali zauważeni przez wroga i w połowie drogi między Forstgen a Weigersdorfem zostali otoczeni. Generał schronił się w przepuście betonowym, jednak ranny odłamkiem granatu został obezwładniony i dobity kolbami. 23 – 26 kwietnia pododdziały 5 DP walczyły w rozproszeniu, wspólnie ze związkami taktycznymi i oddziałami 2 AWP. Z okrążenia udało się wydostać szefowi sztabu dywizji ppłk. Piotrowi Wiesieńskiemu, który po siedmiu dniach dotarł do sił głównych jednostki. Gen Świerczewski wyznaczył go na dowódcę pozostałych sił 5 Dywizji. 5 Dywizja Piechoty poniosła największe straty, ze wszystkich dywizji 2 AWP walczących w Operacji Łużyckiej. Straciła dowódcę.

16 Brygada Pancerna 17 kwietnia 1945 zdobyła wschodni brzeg rzeki Weisser Schöps, a następnie sforsowała ją. 19 kwietnia zajęła Klitten, Nieder Prauske i wieczorem osiągnęła Sprewę^[4]. 17 kwietnia bataliony 16 BPanc zostały podporządkowane 5 DZ i przydzielone jako wsparcie pułkom dywizji. 18 kwietnia bataliony 16 BPanc w ugrupowaniu 5 DZ nacierały na Rietschen. 20 kwietnia 5 DZ przeszła częścią sił do pościgu w kierunku Drezna. 21 kwietnia 16 BPanc na podstawie rozkazu miała odejść do dyspozycji dowódcy 2 AWP, co znacznie osłabiłoby siły 5 DP, mimo wzmocnienia dywizji 3 pułkiem moździerzy. Jednak 22 kwietnia 16 Brygada znalazła się razem z oddziałami 5 DP w okrążeniu pod Forstgen między Budziszynem a Niesky. Na próbę zorganizowania przez dowódcę 5 DZ obrony na północno-zachodnim skraju Forstgen, we współdziałaniu z siłami 16 BPanc, dowódca Brygady zdecydował wspólnie z siłami 28 papanc i 5 pczc przeprawić się za Szprewę. Wobec odcięcia dróg przez Niemców, uderzył na północ w celu połączenia się z jednostkami sowieckimi. W tej fazie bitwy dowództwo 16 BPanc zostało okrążone. W siły czołgistów wdarła się panika. W trakcie ciężkich walk zginął płk M. Kudriawcew – dowódca 16 BPanc i jego zastępca ppłk Włodzimierz Gwozdkow. Brygada przestała istnieć. Pozostali przy życiu żołnierze w rozproszeniu przedzierali się do własnych wojsk. Po przedarciu się z okrążenia na teren własny pozostałości pododdziałów zajęły stanowiska obronne w rejonie Klitten, gdzie przystąpiono do odtwarzania jednostki. Z 1300 oficerów i żołnierzy 16 BPanc pozostało ok. 100, z 65 czołgów – pozostało 3^[4].

W Forstgen i pod miejscowością 16 BPanc oraz część 5 DP została okrążona i zniszczona^[5]. Jednostki polskie były zmuszone prowadzić walkę w odosobnieniu. Łączność między sztabem Armii i związkami taktycznymi oraz jednostkami została przerwana. Armia utrzymywała łączność bezpośrednio z pułkami. Przerwane zostały linie zaopatrzenia. W sytuacji zagrożenia flanki Frontu, marszałek Koniew skierował na południe 5 Armię Gwardii. Walki na tym odcinku frontu trwały do końca kwietnia.

Podsumowanie bitwy

2 AWP nie otrzymała z 1 Frontu Ukraińskiego danych operacyjnych o przeciwniku. Dowództwo wydało rozkazy natarcia na nierozpoznanego przeciwnika. Sztab Armii nie ocenił sił niemieckich na kierunku przełamania, ani na południu i wschodzie od kierunku natarcia. Marszałka Koniewa interesowało zdobycie Berlina, dlatego na tym etapie operacji nie zwracał uwagi na lewe skrzydło frontu i brak współdziałania 2 AWP z 52 Armią sowiecką^[5]. Ambicją Gen. K. Świerczewskiego było zdobycie dużego miasto, jakim było Drezno. Nie posiadając odwodów prowadził natarcie i dopuścił do rozczłonkowania sił Armii, odsłonięcia południowego skrzydła i utraty kontaktu między dywizjami i jednostkami.

Walki żołnierzy polskich pod Tauer, Forstgen i Dauban zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic po 1945 r. "DAUBAN 22 IV 1945".

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Bordziłowski [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, s. 138-139.
• Kazimierz Sobczak [red.]: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 40.
• Kazimierz Kaczmarek: Druga Armia Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978, s. 445,446,457.
• Stanisław Komornicki, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Tom 3. Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych, Warszawa 1987, ISBN 83-11-07419-4,
• Kazimierz Kaczmarek: Polacy na polach Łużyc. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06464-4..
• Zbigniew Wawer: Stalin urządza wyścig marszałków. Warszawa: Rzeczpospolita. Batalie największej z wojen, zeszyt nr 41, 2009..