Wanda Gertz
 | |
 major | |
| Data i miejsce urodzenia | 13 kwietnia 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 10 listopada 1958 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
   _4r_BAR.svg){kind=small} _BAR.svg){kind=small} _BAR.svg){kind=small} | |
.jpg)
Wanda Gertz, ps. „Lena”, „Kazik” (ur. 13 kwietnia 1896 w Warszawie, zm. 10 listopada 1958 w Londynie) – działaczka patriotyczna i niepodległościowa, major Wojska Polskiego, żołnierz Kedywu.
Życiorys
Córka Florentyny i Jana Gertz von Schliss. Jej rodzina pochodziła z Saksonii, a w XVIII wieku osiadła w Rzeczypospolitej. Ojciec Wandy brał udział w powstaniu styczniowym[1][2].
Była skautką w 4 Warszawskiej Drużynie Skautek im. Emilii Plater.
W latach 1914–1916, po obcięciu włosów i w męskim przebraniu wstąpiła do Legionów pod fałszywym nazwiskiem Kazimierz Żuchowicz, pełniła służbę w I Brygadzie Legionów Polskich. W czasie wojny z bolszewikami pełniła funkcję „zastępczyni dowódcy drugiej Ochotniczej Legii Kobiet (OLK) przy dowództwie Frontu Litewsko-Białoruskiego. Na tym stanowisku, 22 maja 1920 roku, Naczelny Wódz przyznał jej z dniem 1 kwietnia 1920 roku „prawo poborów i funkcji podporucznika piechoty i korzystania z odznak oficerskich na czapce bez prawa używania innych odznak oficerskich”[3]. Później była komendantką ochotniczego batalionu kobiecego OLK w Wilnie.
W okresie międzywojennym była instruktorką i organizatorką obozów Przysposobienia Wojskowego Kobiet oraz urzędniczką wojskową zatrudnioną w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych w Warszawie.
Jej wspomnienia z okresu pracy niepodległościowej w 2019 zostały wydane przez Muzeum Historii Polski w tomie Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918[4].
II wojna światowa
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczyła w obronie Warszawy. W tym samym roku podjęła pracę konspiracyjną w SZP, a następnie w Związku Walki Zbrojnej i AK.
W latach 1942–1944 była organizatorką i komendantką Oddziału AK „Dysk” (Dywersja i Sabotaż Kobiet). Uczestniczyła w wielu akcjach sabotażowych, dywersyjnych oraz zamachach wymierzonych w przedstawicieli niemieckiego, nazistowskiego aparatu represji. W akcji „C” wykonała dwa wyroki śmierci na konfidentach Gestapo[5][6].
W czasie powstania, wraz ze swoim oddziałem, walczyła w ramach Zgrupowania AK „Radosław” na Woli, Starówce i w Śródmieściu. Po upadku powstania była jeńcem w obozach Lamsdorf, Muhlberg i Oflag IX C w Molsdorfie. W tym ostatnim była komendantką polską obozu.
Okres powojenny
Po oswobodzeniu z niewoli przez armię amerykańską, wstąpiła do I Korpusu Polskiego. Zmarła 10 listopada 1958 roku w Londynie. Jej prochy zostały przywiezione do Polski i pochowane na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A24-11-17)[7].
Była autorką wspomnień zatytułowanych „W pierwszym pułku artylerii”, opublikowanych w książce „Służba Ojczyźnie”, wydanej w 1929 roku w Warszawie.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 11678 [8]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (13 kwietnia 1931)[9]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 22 lipca 1958)[10]
- Krzyż Walecznych (pięciokrotnie: po raz pierwszy w 1921)[11]
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
Przypisy
- ↑ Tomasz Strzembosz, Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, 1983.
- ↑ Anna Nowakowska-Wierzchoś, Wanda Gertz: opowieść o dziewczynie żołnierzu., 26 marca 2007 [dostęp 2022-08-01].
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 20 z 29 maja 1920 roku, poz. 533.
- ↑ Wanda Gertzówna, [w:] Kamil Piskała, Marta Sikorska-Kowalska (red.), Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918, Warszawa 2019, s. 441–458, ISBN 978-83-65248-36-7, OCLC 1160196894 [dostęp 2022-04-18].
- ↑ Strzembosz 1983 ↓, s. 315.
- ↑ Śląski 1990 ↓.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 411.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 52, Nr 7 z 12 grudnia 1959. „za wybitne zasługi na polu pracy niepodległościowej”.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 84)
Bibliografia
- Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00717-4.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 57–58. ISBN 83-211-0758-3.
- Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1428-8.
- Anna Nowakowska-Wierzchoś: Wanda Gertz Opowieść o kobiecie żołnierzu, Wydawnictwo AVALON, Kraków 2009.
Linki zewnętrzne
- Kobiety żołnierze Armii Krajowej
- Anna Nowakowska, Wanda czy Kazik? – opowieść o dziewczynie żołnierzu
- Anna Nowakowska, Wanda czy Kazik? – opowieść o dziewczynie żołnierzu, cz II
- Wanda Gertz, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-15].
Media użyte na tej stronie
.png)
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.
It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.
After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Baretka: Krzyż Walecznych (1941).
Baretka: Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablice upamiętniająca major Wandę Gertz i żołnierzy Oddziału Dysk na ścianie Kościoła Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej 12 w Warszawie
Orzełek legionowy
Wanda Gertz (1896-1958) – Major of the Polish Army. Here in the uniform of Lieutnant
Naramiennik majora Wojska Polskiego (1919-39).