Wanda Gołkowska

Wanda Gołkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 grudnia 1925
Rzeszów

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 2013
Wrocław

Narodowość

polska

Alma Mater

PWSSP we Wrocławiu

Dziedzina sztuki

malarstwo, sztuki wizualne, sztuka konceptualna, mail art

Epoka

sztuka współczesna

Strona internetowa
Forma przestrzenna w Elblągu, powstała w 1965 r. w czasie I Biennale Form Przestrzennych, na zdjęciu wraz z artystkami: Agatą Zbylut i Iwoną Demko, które oddają hołd autorce w ramach projektu Marzycielki, realizowanego w Centrum Sztuki Galeria EL

Wanda Gołkowska (ur. 17 grudnia 1925 r. w Rzeszowie – zm. 7 sierpnia 2013 r. we Wrocławiu), polska artystka, malarka, autorka rysunków, form przestrzennych, akcji artystycznych[1], przedstawicielka polskiego konceptualizmu[2], sztuki pojęciowej i mail artu[3] oraz sztuki posługującej się językiem geometrii[4].

Jej prace znajdują się w kolekcjach muzealnych m.in.: we Wrocławiu, Chełmie, Koszalinie, Elblągu, Orońsku, Warszawie, Hünfeld oraz w wielu kolekcjach prywatnych[5]. Wraz z mężem, artystą Janem Chwałczykiem[6], inicjowała i organizowała życie artystyczne we Wrocławiu po II wojnie światowej[7]. Współtworzyła najważniejsze manifestacje polskiej sztuki awangardowej II poł. XX w[8]. W latach 1953–2006 Gołkowska uczestniczyła w około 300 wystawach, plenerach, sympozjach i akcjach artystycznych[9]. Zaprezentowała ponad 30 wystaw indywidualnych w Polsce i za granicą[10][11].

Życiorys

Wanda Gołkowska urodziła się w Rzeszowie, jej ojciec Czesław Gołkowski był inżynierem dróg i mostów, a mama Olga (z d. Pelc) – pianistką[12]. Ze względu na pracę ojca rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania. Najmłodsza z trzech córek, Wanda, do szkoły podstawowej i gimnazjum uczęszczała m.in. w Grajewie, szkołę średnią rozpoczęła we Lwowie, dokąd rodzina Gołkowskich przeprowadziła się w 1939 r., a w czasie wojny kontynuowała naukę na tajnych kompletach[13]. Działała także jako łączniczka w AK[14].

Po wojnie spędzonej we Lwowie, na przełomie lat 1945 i 1946 rodzina Gołkowskich znalazła się z powodu przesiedleń repatriacyjnych początkowo w Trójmieście, następnie w Toruniu, aby osiąść w 1946 roku na ziemiach odzyskanych, we Wrocławiu[15]. Jako jedna z pierwszych studentek Wanda rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (późniejszej PWSSP i ASP) organizowanej pod kierunkiem rektora Eugeniusza Gepperta[16]. W 1950 roku poślubiła kolegę ze studiów i z pracowni – Jana Chwałczyka[17]. Równolegle do trzeciego roku studiowała także polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim[18]. Po ukończeniu studiów na Wydziale Malarstwa i obronie dyplomu w pracowni rektora, została jego asystentką. Przez lata była związana pracą pedagogiczną z wrocławską uczelnią, kształcąc pokolenia studentów[19]. W 1980 roku została mianowana docentem, w 1989 – profesorem nadzwyczajnym, a w 1991 otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego[20].

Twórczość i działalność artystyczna

Po ukończeniu studiów na wrocławskiej PWSSP w latach 50. Wanda Gołkowska współtworzyła grupę Poszukiwania Formy i Koloru (wraz z mężem Janem Chwałczykiem oraz Mieczysławem Zdanowiczem i Jerzym Boroniem)[21], a następnie Grupę Wrocławską[22]. W 1965 roku brała udział w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu[23], co upamiętnia jej forma przestrzenna usytuowana przy ul. Rycerskiej w Elblągu[24]. W 1966 roku uczestniczyła w Sympozjum Artystów i Naukowców w Puławach[25], a od połowy lat 60. w najważniejszych edycjach słynnych Plenerów Koszalińskich w Osiekach[26][27].

W 1968 roku zaprezentowała swoją wystawę „Układy otwarte”[28] we wrocławskiej Galerii pod Moną Lizą[29] prowadzonej przez Jerzego Ludwińskiego. Eksponowane prace, będące kompozycjami mobilnymi, zbudowała z ruchomych elementów[30], najczęściej drewnianych klocków[31]. Przewidywała interwencję odbiorcy w proponowane układy[32], włączając go w proces twórczy[33]. Jak mówiła:

Opowiadam się w tej chwili za układami otwartymi. (…) Układ otwarty jest przeciwieństwem idealistycznej koncepcji sztuki – dążenia do jednego, absolutnego, idealnego rozwiązania, przeciwieństwem tradycyjnego pojęcia stabilności dzieła – zakłada, że istnieje matematycznie określona / nieograniczona ilość zmian, wynikająca z przesunięć mechanicznych, ruchu widza, wprowadzenia ruchu fizycznego, wprowadzenia ruchu światła. Daje odbiorcy możliwość aktywnego włączenia się w akcję. Artysta przeprowadza wybór, decyduje i przewiduje[10].

W latach 70. współtworzyła nurt sztuki konceptualnej[34][35], realizując m.in. swoje prace: „Dezaprobatory”[36], „Akcja Bezinteresownego Zwielokrotniania Materialnych Dzieł Sztuki”, „Kinestezjon”, czy przeprowadzając akcję „Ziemia” i tworząc „Kolekcje” pojęć: „Ziemi”, „Błękitów”, „Art’ów”[37]. Na Sympozjum Wrocław ’70[38][39] zaprezentowała „Kompozycję zmienną” – przestrzenną formę mobilną, która miała stanąć na podwórkach lub placach zabaw dziecięcych jako instalacja do zabawy[40]. Gołkowska brała udział w najważniejszych wydarzeniach artystycznych i manifestacjach sztuki tego okresu: w wystawie „Sztuka Pojęciowa” w Galerii pod Moną Lizą – 1970[41], Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze[42] – 1971, Plenerze Ziemia Zgorzelecka[43] – 1971, Międzynarodowym Festiwalu w Edynburgu[44] – 1972, „Interwencjach" w Pawłowicach[45] – 1975, „Artycypacjach" w Dłusku[46] – 1976 i 1977 oraz Sympozjum Jankowice – 1978. Od lat 70. współtworzyła także międzynarodową sieć mail artu[47].

W latach 80. i 90. w jej twórczości dominują prace o wyraźnym rygorze geometrycznym[48], głównie cykle rysunkowe, inspirowane ciągiem liczbowym Fibonacciego[49] i „złotą proporcją”, której podstawę stanowi wartość fi (gr. phi)[50]. Po roku 2000 Gołkowska powróciła do kompozycji przestrzennych z wykorzystaniem drewnianych klocków[51]. W latach 1984–2005 brała udział w plenerach artystów posługujących się językiem geometrii, organizowanych przez Bożenę Kowalską w Białowieży, Okunince i Orońsku[52]. W latach 90. partycypowała w inicjatywach artystycznych i wystawienniczych Gerarda Jürgena Bluma-Kwiatkowskiego w Polsce i w Niemczech[53]. W latach 2000–2013, wraz z mężem Janem Chwałczykiem i studentami swojej pracowni nr 112 z wrocławskiej ASP, prowadziła grupę Kontynuacja i Sprzeciw[54]. W 2011 roku została uhonorowana Złotą Odznaką ZPAP[55]. Wanda Gołkowska zmarła 7 sierpnia 2013 roku we Wrocławiu[56][57].

Galeria

  • Układ otwarty – Kompozycja zmienna, 1968. Praca prezentowana na wystawie „Układy otwarte” w Galerii pod Moną Lisą we Wrocławiu w 1968 r., a następnie w 1970 r. na Sympozjum Plastycznym Wrocław '70. Fotografia z kolekcji MWW

    Układ otwarty – Kompozycja zmienna, 1968. Praca prezentowana na wystawie „Układy otwarte” w Galerii pod Moną Lisą we Wrocławiu w 1968 r., a następnie w 1970 r. na Sympozjum Plastycznym Wrocław '70. Fotografia z kolekcji MWW

  • Tablica z kwadratami I, 1969

    Tablica z kwadratami I, 1969

  • Kinestezjon, 1970

    Kinestezjon, 1970

  • Figury Fi, 1997

    Figury Fi, 1997

Przypisy

  1. ↑ Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Twórczość, www.wandagolkowska.pl, 2019 [dostęp 2020-11-17].
  2. ↑ Luiza Nader, Konceptualizm w PRL, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja Galerii Foksal, 2009, ISBN 978-83-235-0570-9.
  3. ↑ Wanda Gołkowska, Układ otwarty jako proces twórczy, Wrocław: BWA Wrocław Galeria Awangarda, 2001, ISBN 83-86983-73-6.
  4. ↑ Bożena Kowalska, Język geometrii, katalog wystawy: marzec 1984, Warszawa: Zachęta, Wydawnictwo Centralnego Biura Wystaw Artystycznych, 1984.
  5. ↑ Wanda Gołkowska, Układ otwarty II, Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2006, s. 88–92, ISBN 83-89262-28-2.
  6. ↑ Jan Chwałczyk [dostęp 2020-11-18].
  7. ↑ Sylwia Świsłocka-Karwot, Sztuka we Wrocławiu w latach 1945–1970. Artyści, dzieła, krytycy, Wrocław: Via Nova, 2016, s. 99–101, 207–209, ISBN 978-83-64025-31-0.
  8. ↑ Klaus Groh, Aktuelle Kunst in Osteuropa, Köln: Verlag M.Dumont Schrauberg, 1972, ISBN 3-7701-0617-2.
  9. ↑ Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 120–121, ISBN 978-83-64419-63-8.
  10. ↑ a b Maria Matuszkiewicz, Wanda Gołkowska, www.culture.pl, 2008.
  11. ↑ Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Kronika artystyczna, www.wandagolkowska.pl, 2019.
  12. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 58, 159–160, 192–193, ISBN 978-83-941400-3-8.
  13. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 132, 208, ISBN 978-83-941400-3-8.
  14. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 172–173, ISBN 978-83-941400-3-8.
  15. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 131–134, 244, ISBN 978-83-941400-3-8.
  16. ↑ Anita WIncencjusz-Patyna, „Żadna teoria naukowa nie jest ostateczna”. Słowo wstępne., [w:] Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 6, ISBN 978-83-65638-63-2.
  17. ↑ Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Biografia, www.wandagolkowska.pl, 2019.
  18. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 206–207, ISBN 978-83-941400-3-8.
  19. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 85–86, 178–185, ISBN 978-83-941400-3-8.
  20. ↑ ZPAP, Wanda Gołkowska-Chwałczyk, zpap.wroclaw.pl [dostęp 2020-11-18].
  21. ↑ Sylwia Świsłocka-Karwot, Sztuka we Wrocławiu w latach 1945–1970. Artyści, dzieła, krytycy, Wrocław: Via Nova, 2016, s. 207–209, ISBN 978-83-64025-31-0.
  22. ↑ Aleksandra Zbroja, Międzyczas i Układy Otwarte w sztuce Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2015, s. 214–216, ISBN 978-83-941400-1-4.
  23. ↑ Marian Bogusz (red.), I Biennale Form Przestrzennych. Elbląg 23.VII. – 22.VIII.1965., katalog, Łódź 1965.
  24. ↑ Jarosław Denisiuk (red.), Otwarta galeria, Formy przestrzenne w Elblągu. Przewodnik, Elbląg: Centrum Sztuki, Galeria EL, 2006, s. 50–51, ISBN 83-916894-8-4.
  25. ↑ Anna Maria Leśniewska, Puławy '66, Lublin: Towarzystwo Przyjaciół Puław i L-Print, 2006, s. 58, ISBN 83-60255-12-1.
  26. ↑ Jerzy Buziałkowski (red.), Kolekcja osiecka, Koszalin: Muzeum w Koszalinie, 2018, s. 190–193, ISBN 978-83-89463-36-4.
  27. ↑ Ryszard Ziarkiewicz, Maria Mikita (red.), Awangarda w plenerze: Osieki i Łazy 1963–1981. Polska awangarda II połowy XX wieku w kolekcji Muzeum w Koszalinie, Koszalin: Muzeum w Koszalinie, 2008, ISBN 978-83-89463-07-4.
  28. ↑ Wanda Gołkowska, Układy otwarte, „Odra”, 83 (1), Wrocław 1968, s. 67–72.
  29. ↑ Jerzy Ludwiński, Sztuka w epoce postartystycznej i inne teksty, Jarosław Kozłowski (red.), Poznań: ASP Poznań, BWA Wrocław, 2009, s. 74, ISBN 978-83-88400-36-0.
  30. ↑ Małgorzata Miśniakiewicz, Relatywizm Układu Otwartego, [w:] Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 259–262, ISBN 978-83-941400-3-8.
  31. ↑ Jerzy Ludwiński, Proces twórczy czy produkcja przedmiotów, „Odra”, 83 (1), Wrocław 1968, s. 67–72.
  32. ↑ Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 223–233, ISBN 978-83-941400-3-8.
  33. ↑ Jolanta Studzińska, List pisany przez całe życie – Układ otwarty – Wandy Gołkowskiej, [w:] Anita WIncencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 60–73, ISBN 978-83-65638-63-2.
  34. ↑ Paweł Polit, Piotr Woźniakiewicz (red.), Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965–1975, Warszawa: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2000, s. 71–79, 90.
  35. ↑ Luiza Nader, Konceptualizm w PRL, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja Galerii Foksal, 2009, s. 60–65, ISBN 978-83-235-0570-9.
  36. ↑ Jerzy Ludwiński, Strefa wolna od konwencji, [w:] Jarosław Kozłowski (red.), Sztuka w epoce postartystycznej i inne teksty, Poznań: ASP Poznań, BWA Wrocław, 2009, s. 90, ISBN 978-83-88400-36-0.
  37. ↑ Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 59–81, ISBN 978-83-64419-63-8.
  38. ↑ Dorota Monkiewicz (red.), Dzikie pola. Historia awangardowego Wrocławia, Warszawa: Zachęta i Muzeum Współczesne Wrocław, 2015, s. 57, 101–112, ISBN 978-83-64714-17-7.
  39. ↑ Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70. Wystawa, Muzeum Współczesne we Wrocławiu, www.muzeumwspolczesne.pl, 2020 [dostęp 2020-09-29].
  40. ↑ Danuta Dziedzic, Zbigniew Makarewicz (red.), Sympozjum Plastyczne Wrocław '70, Wrocław: Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur", 1983, s. 82–83.
  41. ↑ Andrzej Kostołowski, P.I.K. Polskie Inwencje Konceptualne, [w:] Paweł Polit, Piotr Woźniakiewicz (red.), Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965–1975, Warszawa: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2000, s. 28.
  42. ↑ Wystawa Plastyki „Złotego Grona”, Zielona Góra, katalog wystawy, Zielona Góra 1971.
  43. ↑ Wanda Gołkowska, Jerzy Ludwiński (red.), Plener Ziemia Zgorzelecka – 1971, katalog, Wrocław 1971.
  44. ↑ Richard Demarco (red.), Edinburgh International Festival 1972, katalog, Edinburgh: „Atelier ‘72”, 1972.
  45. ↑ Andrzej Matuszewski (red.), Sympozjum „Interwencje” Pawłowice, katalog, Poznań: SZSP, Galeria Od Nowa, 1975.
  46. ↑ Andrzej Matuszewski (red.), „Artycypacje” Dłusko, Poznań: SZSP, 1976.
  47. ↑ Małgorzata Miśniakiewicz, Od Układu Otwartego do mail artu – o mnogości, akumulacji, wymianie i sieciowości w sztuce Wandy Gołkowskiej 1967–1975, [w:] Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 74–95, ISBN 978-83-65638-63-2.
  48. ↑ Elżbieta Kościelak, Gołkowska Wanda, 2001.
  49. ↑ Paulina Sztabińska, Geometria a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej połowie XX wieku, Warszawa: Neriton, 2010, s. 24–33, ISBN 978-83-7543-112-4.
  50. ↑ Jolanta Studzińska, Zmienność w „międzyczasie”, [w:] Zmienność w międzyczasie. Wanda Gołkowska, Poznań: Fundacja 9/11 Art Space, 2019, s. 15–24, ISBN 978-83-954750-0-9.
  51. ↑ Jolanta Studzińska (red.), Wanda Gołkowska. Zapisy, katalog wystawy, Gliwice: Galeria Esta, 2018, ISBN 978-83-61113-19-5.
  52. ↑ Bożena Kowalska, 20 plenerów spod znaku geometrii s.135., Elbląg: Centrum Sztuki Galeria EL, 2004, s. 62, 148, ISBN 83-916894-4-1.
  53. ↑ Gerard Jürgen Blum-Kwiatkowski (red.), Zeichen und Licht, katalog wystawy, Fulda: Projekt Galerie, „New Space”, 1990.
  54. ↑ Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 113–115, ISBN 978-83-64419-63-8.
  55. ↑ Gołkowska Wanda Złota odznaka, 2011: Związek Polskich Artystów Plastyków: Okręg Wrocław, www.zpap.wroclaw.pl, 2011 [dostęp 2020-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-28].
  56. ↑ Beata Branicka, Zmarła Wanda Gołkowska, www.portel.pl, 2013 [dostęp 2020-11-17].
  57. ↑ Daria Milecka, Pożegnanie - Gołkowska-Chwałczyk Wanda (1925-2013), 2013.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wanda Gołkowska.jpg
Autor: Jan Chwałczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wanda Gołkowska, artystka. Portret, około 1975 r.
Wanda Gołkowska i Zbylut i Demko.jpg
Autor: Agata Zbylut i Iwona Demko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rzeźba Wandy Gołkowskiej powstała w czasie I Biennale Form Przestrzennych w 1965 r. w Elblągu, wraz z artystkami: Agatą Zbylut i Iwoną Demko, które w ten przewrotny sposób oddają hołd rzeźbiarce w ramach projektu Marzycielki, realizowanego w Centrum Sztuki Galeria EL.

Weblinks

Kinestezjon, 1970.jpg
Autor: Wanda Gołkowska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kinestezjon (papier/tusz/collage) 1970 r.
"Kompozycja z elementów ruchomych" Wanda Gołkowska, 1968.tiff
Autor: photo: Michał Diament, depicted work: Wanda Gołkowska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wanda Gołkowska, projekt formy przestrzennej pt. "Kompozycja z elementów ruchowych". Miejsce prezentacji: Sympozjum Plastyczne Wrocław '70, Wrocław, 1970.
Wanda Gołkowska, Tablica z kwadratami I, 1969..jpg
Autor: Wanda Gołkkowska., Licencja: CC BY-SA 4.0
Wanda Gołkowska, Tablica z kwadratami I, 1969 (płyta MDF, drewno, olej)
Figury FI, 1997.jpg
Autor: Wanda Gołkowska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Z Cyklu Figury Fi (papier/tusz) 1997 r.