Wanda Karpowicz

Wanda Karpowicz
Data i miejsce urodzenia

4 września 1897
Warszawa

Data i miejsce śmierci

22 czerwca 1985
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz komunalny Północny w Warszawie

Zawód, zajęcie

biolożka (pterydologia), naukowczyni, dydaktyczka

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

dr

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski (UW)

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski, WSP

Wydział

Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UW, Wydział Pedagogiczny UW i inne

Stanowisko

adiunkt

Rodzice

Stanisław Karpowicz, Maria z Kruszewskich

Grób Wandy Karpowicz na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie

Wanda Karpowicz (ur. 4 września 1897 w Warszawie, zm. 22 czerwca 1985 tamże) – polska specjalistka w dziedzinie pterydologii, naukowczyni i dydaktyczka oraz popularyzatorka wiedzy przyrodniczej, członkini honorowy PTB[1][2].

Życiorys

Wanda Karpowicz była córką Stanisława Karpowicza (znanego pedagoga) i Marii z Kruszewskich Karpowiczowej. Od 1911 uczęszczała do prywatnej żeńskiej szkoły Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny (zob. Szkoła na Wiejskiej), którą skończyła z wyróżnieniem w 1915[1].

W latach 1914–1919 studiowała na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Po ukończeniu studiów pracowała jako nauczycielka biologii w szkole Kowalczykówny (1919–1939) oraz wykonywała w UW pracę doktorską.

W czasie II wojny światowej organizowała w okupowanej Warszawie tajne nauczanie.

Po wojnie (1945–1947) pracowała w Łodzi, w Zakładzie Anatomii i Cytologii Roślin Uniwersytetu Łódzkiego, w Wyższej Szkole Pedagogicznej i liceach. W 1947 powierzono jej organizację warszawskiego Ogniska Metodycznego dla nauczycieli biologii (przekształconego później w ośrodek metodyczny). Uczyła też w Liceum im. Batorego. W kolejnych latach była adiunktem w Katedrze Botaniki Ogólnej WSP w Warszawie (1950–1953), w Pracowni Fitosocjologii Leśnej Instytutu Botaniki PAN (1954–1956) i w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UW (1959–1964). Prowadziła wykłady z botaniki na Wydziale Pedagogicznym UW (1953–1968) oraz z metodyki nauczania biologii na Wydziałach Biologii i Nauk o Ziemi (1955–1957) i Pedagogicznym (1954–1968) UW oraz na Studium Pedagogiki dla Pracujących w UW[1].

Na emeryturę przeszła w 1964, nie przerywając pracy na uczelni i działalności popularyzatorskiej, m.in. w Polskim Towarzystwie Botanicznym i Towarzystwie Wiedzy Powszechnej[1].

Zmarła w 1985. Została pochowana na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie[1].

Badania naukowe

Pierwsze badania naukowe Wanda Karpowicz wykonywała pod opieką Bolesława Hryniewieckiego. Pracę doktorską nt. „Badania nad rozwojem przedrośli oraz pierwszych liści sporofitu paproci krajowych (Polypodiaceae)” obroniła w 1927 w krakowskiej Akademii Umiejętności (opiekun naukowy: Bolesław Hryniewiecki)[1][2].

Nerecznica grzebieniasta

W kolejnych latach prowadziła m.in. badania porównawcze gatunków z rodzajów Dryopteris i Thelypteris, w tym kartowanie ich stanowisk i analizy zasięgów na serpentynitach[1][2].

Zebrała do zielnika Uniwersytetu Warszawskiego[3] wszystkie gatunki paproci krajowych, równocześnie weryfikując oznaczenia zbiorów. Te prace trwały do ok. 1970[2].

Praca dydaktyczna i popularyzacja wiedzy przyrodniczej

Wanda Karpowicz, córka znanego pedagoga, własną pracę dydaktyczną rozpoczęła, jako nauczycielka biologii, w szkole Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny, z którą była związana do końca jej istnienia (1944)[4][5][6][7]. Kontynuowała pracę swojej znanej poprzedniczki na tym stanowisku, Wandy Haberkantówny, inicjatorki poglądowego nauczania przedmiotu i autorki poradników metodycznych[8][9]. Korzystając z większych możliwości, jakie szkoła uzyskała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zorganizowała pokój hodowlany (obok już istniejącej pracowni przyrodniczej), w którym znajdowały się m.in. akwaria, terraria, insektaria i klatka z ptakami-ziarnojadami[a]. Rozwijała w uczennicach umiejętność obserwacji rozwoju roślin, ucząc prowadzenia dzienniczków domowej hodowli roślin, zawierających opisy i własnoręczne rysunki. Stworzyła szkolną czytelnię-wypożyczalnię książek i popularnonaukowych czasopism przyrodniczych[8][9].

W latach 1928–1933 Karpowicz próbowała wprowadzić w części klas daltoński system nauczania[10][b]. biologii, polegający na stosowaniu „przydziałów miesięcznych” – indywidualnych zadań, przekazywanych uczennicom wraz z instrukcją, do samodzielnego rozwiązania przez uczennice, na podstawie lektur i samodzielnych obserwacji Karpowicz stwierdziła, że nowy system sprzyja rozwojowi uczennic najzdolniejszych, jednak nie jest odpowiedni dla mniej zainteresowanych przyrodoznawstwem. Utrudnia też utrzymanie „życia klasowego”, które jest m.in. szkołą pracy zespołowej[8].

W 1933 zaniechała stosowania systemu daltońskiego, powracając do tradycyjnego nauczania w pracowni, metodą tzw. „nauki pod kierunkiem”[c][11]. Organizowała też, wzorem Wandy Harberkantówny i Wacława Jezierskiego[9], tematyczne wycieczki biologiczne do warszawskich parków i podwarszawskich miejscowości oraz – wspólnie z nauczycielką geografii, Marią Rylke – dwudniowe wycieczki np. do Kazimierza nad Wisłą, Puszczy Białowieskiej, Puszczy Jodłowej, Ojcowa, Krzemieńca na Wołyniu. Uczennice prowadziły kronikę klasowych wycieczek, zawierającą wyniki obserwacji, własnoręczne rysunki i fotografie. Karpowicz prowadziła też z uczennicami szkolny ogródek na terenie Ogrodów Frascati (1929–1935) i opiekowała się szkolnym kółkiem biologicznym, które powstało w 1928[8].

W 1937 przygotowała i wdrożyła nowe programy nauczania biologii w 2-letnim liceum przyrodniczym, utworzonym po reformie systemu oświaty ministra Janusza Jędrzejewicza (wcześniej nauka biologii kończyła się w gimnazjum). Program obejmował m.in. do tej pory nie wykładane problemy ewolucjonizmu i dziedziczności[8].

W czasie II wojny światowej Wanda Karpowicz kierowała tajnymi kompletami akademickimi, na których ok. 300 studentów studiowało biologię, medycynę, stomatologię i chemię[1][2].

Po wojnie Karpowicz prowadziła wykłady z biologii oraz z metodyki nauczania biologii w Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie Warszawskim i warszawskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Wykłady i ćwiczenia ilustrowała m.in. odręcznymi rysunkami, budzącymi podziw słuchaczy, oraz wzbogacała wycieczkami florystycznymi[1].

Wanda Karpowicz była też aktywną popularyzatorką przyrodoznawstwa. W okresie międzywojennym działała w Towarzystwie Przyrodników im. Stanisława Staszica oraz – jako kierownik popularyzacji wiedzy przyrodniczej w Zarządzie Głównym – w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika. W latach 1948–1966 kierowała sekcją popularyzacji wiedzy w Polskim Towarzystwie Botanicznym, utrzymując współpracę z nauczycielami biologii i ośrodkami ich doskonalenia zawodowego. Działała również w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej oraz (nadal) w Towarzystwie im. Kopernika[1].

Publikacje

Dorobek publikacyjny Wandy Karpowicz ilustrują np. pozycje z katalogu Biblioteki UW[12]:

  • 1956 – Z ewolucji świata roślin, szkice, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych (PZWS), Warszawa
  • 1958 – Z ewolucji świata roślin, szkice, [rys. Kazimierz Perycz], wyd. 2., PZWS, Warszawa
  • 1964 – Metodyka wycieczek botanicznych dla nauczycieli szkół podstawowych (wspólnie z Delfiną Gayówną), PZWS, Warszawa
  • 1965 – Metodyka nauczania biologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), Warszawa
  • 1969 – Paprocie, PWN, Warszawa
  • 1972 – Paprocie, wyd. 2, PWN, Warszawa

Wanda Karpowicz była też przewodniczącą Komitetu Redakcyjnego książki ”Szkoła na Wiejskiej”, przygotowanej w celu upamiętnienia pedagogicznego dorobku Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny oraz całej kadry nauczycielskiej prowadzonej przez nie szkoły. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1974 dorobku[5], a rozszerzone wydanie drugie (2007) – opracowano po śmierci Wandy Karpowicz[4].

Uwagi

  1. ↑ Nie istniały wówczas zakazy, związane z zasadami ochrony ptaków.
  2. ↑ Metoda opisana przez Helenę Parkhurst w książce „Wykształcenie według panu daltońskiego”, która ukazała się w języku polskim w 1928 roku.
  3. ↑ Metoda opisana przez A. L. Hall-Questa w książce „Uczenie się pod kierunkiem w szkole średniej”, wyd. Książnica Atlas 1932 (tłum. z wyd. 1929)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Sylwester Frejlak. Wanda Karpowicz (1897-1985). „Wiadomości Botaniczne”. 31 (4), s. 203-206, 1987. 
  2. ↑ a b c d e Wanda Karpowicz (pol.). W: Strona internetowa Wydziału Biologii UW; Biogramy botaników polskich, których materiały zielnikowe są zgromadzone w zielniku WB UW [on-line]. www.zielnik.biol.uw.edu.pl. [dostęp 2014-10-22].
  3. ↑ Zielnik WB UW (pol.). W: Strona internetowa Wydziału Biologii UW [on-line]. www.zielnik.biol.uw.edu.pl. [dostęp 2015-12-12].
  4. ↑ a b Barbara Petrozolin-Skowrońska. "Kowalczykówny" i ich szkoła na Wiejskiej. „Kronika Warszawy”. 34 (4 (135)), s. 116-120, 2007 (pol.). 
  5. ↑ a b praca zbiorowa, red. Wanda Karpowicz i wsp.: Szkoła na Wiejskiej. Kraków: Znak, 1974.; praca zbiorowa: Szkoła na Wiejskiej. Warszawa: Biblioteka Warszawska, 2007. ISBN 83-88477-85-4.).
  6. ↑ Aneks do książki op.cit.: Szkoła na Wiejskiej; lista nauczycieli, D–J. s. 261.
  7. ↑ Historia szkoły. 2. Lata międzywojenne (1918–1939). W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 21–23.
  8. ↑ a b c d e Wanda Karpowicz): Wspomnienie o mojej pracy w szkole. W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 108–114.
  9. ↑ a b c Wanda Karpowicz): Nasi biologowie. W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 228–237.
  10. ↑ Helena Parkhurst: Wykształcenie według planu daltońskiego (pol.). W: Informacje o książce [on-line]. Książnica Atlas, Lwów. [dostęp 2011-12-22].
  11. ↑ Hall-Quest, Alfred Lawrence, 1879-: Supervised study; a discussion of the study lesson in high school (1916) (ang.). W: Internet Archive [on-line]. New York, Macmillan Co., 1916. [dostęp 2011-12-22].
  12. ↑ Karpowicz Wanda (1897-1985) (pol.). W: Katalog Biblioteki UW [on-line]. opac.buw.uw.edu.pl. [dostęp 2011-12-21].

Media użyte na tej stronie

Wanda Karpowicz - grób.jpg
Autor: Krzem Anonim, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Wandy Karpowicz na cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie (kwatera W-IV-13, rząd 8, grób 18)