Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen

Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1914 Lwów
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1986 Wrocław
profesor nauk medycznych
Specjalność: biochemia
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	27 czerwca 1939 Uniwersytet Lwowski
Habilitacja	1954
Profesura	1961
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Lwowski Uniwersytet Wrocławski Akademia Medyczna we Wrocławiu
Odznaczenia

Wanda Lucyna Mejbaum-Katzenellenbogen^[1] (ur. 1 stycznia 1914 we Lwowie, zm. 19 sierpnia 1986 we Wrocławiu) – polska biochemiczka, twórczyni wrocławskiej szkoły biochemicznej, profesor nauk medycznych.

Życiorys

Pochodzenie i dzieciństwo

Wanda Mejbaum urodziła się we Lwowie w rodzinie Wacława Mejbauma, historyka, nauczyciela i działacza Narodowej Demokracji, oraz Marii Walerii z domu Deryng (1889–1962), nauczycielki gry na fortepianie i śpiewu. Była ich najstarszym dzieckiem, miała braci Mestwina (1918–1926) i Wacława (1933–2002)^[2]. W rodzinnym mieście poznała swojego przyszłego męża Jerzego Katzenellenbogena, z którym razem studiowała na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (Jerzy Katzenellenbogen został psychiatrą). Jerzy Katzenellenbogen był pochodzenia żydowskiego i podczas niemieckiej okupacji Lwowa ukrywał się w domu Mejbaumów na Zamarstynowie^[3][4]. W 1946 roku w Gliwicach urodziła się im córka Ewa, a następnie we Wrocławiu Maria^[3].

Okres lwowski

Dyplom doktorski Wandy Mejbaum-Katzenellenbogen

Studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie ukończyła w 1938 roku. Na trzecim roku studiów, po zaliczeniu egzaminu z chemii lekarskiej, została stażystką Jakuba Parnasa^[3], w którego zespole kontynuowała pracę w późniejszym okresie. Umożliwiło jej to jeszcze podczas studiów napisanie pracy doktorskiej z dziedziny chemii fizjologicznej^[5] pt. Mikrometoda oznaczania pentoz oraz jej zastosowanie do kozymazy i fosfokozymazy, którą obroniła w wieku 25 lat, uzyskując 27 czerwca 1939 roku stopień naukowy doktora wszechnauk medycznych^[3].

W tym samym roku w czasopiśmie naukowym „Hoppe-Seyler's Zeitschrift für physiologische Chemie” opublikowała artykuł pt. Über die Bestimmung kleiner Pentosemengen insbesondere in Derivaten der Adenylsäure (pol. Oznaczanie małych ilości pentoz szczególnie w pochodnych kwasu adenilowego)^[6] oparty na swojej rozprawie doktorskiej^[7], który w latach 1945–1988 był ósmą najczęściej cytowaną (2655 cytowań) pracą naukową w dziedzinie nauk biologicznych^[8] oraz jedyną polską publikacją w tzw. klasykach cytowań (ang. citation classic) wydawnictwa Current Contents of Life Sciences^[9].

Okres wrocławski

Do roku 1946 działalność naukową i dydaktyczną prowadziła we Lwowie, by następnie przenieść się do Wrocławia, gdzie przez kolejne lata pracowała na Uniwersytecie Wrocławskim i powstałej później Akademii Medycznej. W tym czasie razem z Ireną Mochnacką pomagały Tadeuszowi Baranowskiemu odbudowywać i organizować we Wrocławiu życie naukowe^[10]. W latach 1946–1958^[11] Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen pracowała w prowadzonym przez Baranowskiego Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej (od 1950 roku wydział Akademii Medycznej^[9]). W 1959 roku przeniosła się na Wydział Farmacji AM, jednocześnie pracując na Uniwersytecie Wrocławskim^[12].

Była starszym asystentem, następnie adiunktem, a w 1954 roku uzyskała stanowisko docenta, składając rozprawę naukową dotyczącą składu chemicznego i enzymów mięśni gładkich^[9]. W 1961 roku została profesorem nadzwyczajnym UWr., a w 1973 roku zwyczajnym. Z jej inicjatywy, w 1959 roku powołane zostały katedry biochemii na Wydziale Farmacji AM oraz na Wydziale Nauk Przyrodniczych UWr., których została kierowniczką^[12]. W latach 1959–1968 była także kierowniczką Zakładu Chemii Fizjologicznej Wydziału Farmacji AM^[1]. Poza organizowaniem katedr w obu uczelniach, w latach późniejszych pełniła także inne funkcje. W 1961 roku uruchomiła biochemię jako nowy kierunek na Uniwersytecie Wrocławskim^[3]. W latach 1962–1964 była dziekanem Wydziału Farmacji, a następnie dyrektorem Instytutu Botaniki (w latach 1964–1968^[1]) oraz Botaniki i Biochemii UWr. (1971–1973^[1])^[12]. W 1969 roku odeszła z Akademii Medycznej i kontynuowała pracę na Uniwersytecie^[9].

Poza pracą uczelnianą była członkinią rady redakcyjnej polskiego kwartalnika naukowego „Postępy Biochemii” (1968–1983^[5]), czasopisma naukowego „Acta Biochimica Polonica” i „Wiadomości Chemicznych”, a także przewodniczącą wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej^[9] (1962–1976^[5]) oraz VIII Wydziału (nauk biologicznych) Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (1970–1974^[5])^[12]. Była także aktywną członkinią Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, a także Botanicznego, Fizjologicznego^[11] oraz Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN^[9]. W 1974 roku z jej inicjatywy zorganizowano pierwsze Sesje Naukowe Absolwentów Biochemii, które w następnych latach przekształciły się w Sesje Naukowe Absolwentów Biologii Molekularnej^[12].

Dorobek naukowy

Prace badawcze Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen prowadziła głównie w dziedzinach biochemii i analityki biochemicznej, w większości na Uniwersytecie^[12]. W swoich badaniach opracowała oryginalne metody analityczne dotyczące oznaczania pentoz, białek, alkilorezorcynoli, garbników i glikoprotein w preparatach biologicznych. Rozpoczęła także prace nad strukturą i funkcją makrocząsteczek. Interesowała się enzymami proteolitycznymi i ich inhibitorami z tkanek zwierzęcych oraz roślinnych, a także udziałem białek w strukturze i funkcji DNA i polisacharydów^[9]. W następnych latach badania w tych i innych kierunkach, jak badania związków fenolowych oraz glikoprotein, były kontynuowane przez jej uczniów^[12].

Wynalazła, później znaną jako „metoda wrocławska”, praktyczną i tanią turbidymetryczną metodę oznaczania białek z użyciem taniny^[13], która umożliwiła pracę słabo wyposażonym klinicznym pracowniom analitycznym i naukowym. Inną opracowaną przez nią metodą było zagęszczanie białek i glikoprotein za pomocą taniny i kofeiny, co ułatwiało izolację tych makrocząsteczek z płynów ustrojowych. Mejbaum-Katzenellenbogen zbadała także endogenną funkcję orozomukoidu w surowicy ludzi zdrowych i chorych, co pozwoliło na odkrycie jego interakcji z immunoglobulinami. Profesor zapoczątkowała też i rozwinęła we Wrocławiu badania nad naturalnymi garbnikami, które, jak postulowała, mogły w warunkach in vivo unieruchamiać aktywne białka i inne makrocząsteczki^[12].

Rozpoczęła także produkcję odczynników biochemicznych dla firmy Polskie Odczynniki Chemiczne. W latach 70. XX wieku Instytut Biochemii Uniwersytetu Wrocławskiego był jedynym w kraju producentem ureazy, kwaśnej fosfatazy, rybonukleazy, kilku inhibitorów proteaz oraz innych odczynników wykorzystywanych w analizie i diagnostyce^[11].

Mejbaum-Katzenellenbogen opublikowała w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych w sumie niemalże 150 prac naukowych i artykułów przeglądowych^[12]. Wydała także skrypt do ćwiczeń z biochemii^[14] oraz przetłumaczyła (wraz z mężem) na język polski podręcznik do chemii fizjologicznej Harpera^[15]. W ciągu swojej kariery naukowej i dydaktycznej wykształciła ponad 150 absolwentów biochemii, 35 doktorów, 8 doktorów habilitowanych (w większości zostali oni później profesorami)^[16].

Odznaczenia i wyróżnienia

Za działalność naukowo-dydaktyczną oraz wychowawczą i organizacyjną została wyróżniona szeregiem odznaczeń państwowych, m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi (1959), Odznaką XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska (1960), Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego (1969), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1975^[a]), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1975), został jej również nadany tytuł Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1982)^[12][16]. Wielokrotnie wyróżniona nagrodami Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej^[9]. W uznaniu zasług Polskie Towarzystwo Biochemiczne nadało jej godność Członka Honorowego (1983)^[9][17].

Uwagi

Przypisy