Wanda Sarnowska

Wanda Sarnowska
Ilustracja
Wanda Jadwiga Sarnowska
Data i miejsce urodzenia

19 czerwca 1911
Laszków

Data i miejsce śmierci

4 stycznia 1989
Wrocław

Zawód, zajęcie

archeolog

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Odznaka Honorowa Zasłużony dla Kultury Polskiej
Złota Odznaka Za opiekę nad zabytkami.jpg

Wanda Sarnowska (ur. 19 czerwca 1911 w Laszkowie, zm. 4 stycznia 1989 we Wrocławiu) – polska archeolog i muzeolog, docent Uniwersytetu Wrocławskiego, dyrektor Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu, specjalistka w zakresie wczesnej epoki brązu.

Życiorys

Urodzona w Laszkowie w Małopolsce Wschodniej, uczęszczała do szkoły humanistycznej Janiny Tymińskiej w Warszawie (matura 1930). W latach 1930–1935 studiowała archeologię Polski u prof. W. Antoniewicza na Uniwersytecie Warszawskim (praca magisterska pt. Wczesnośredniowieczny kurhan z Korolewina pod Tahańczą w powiecie kaniowskim). W latach 1935–1939 asystent w Muzeum Narodowym w Warszawie. W okresie okupacji Sarnowska kontynuowała studia na tajnym Uniwersytecie, kończąc je przedłożeniem w kwietniu 1944 roku dysertacji (Praca doktorska pt. Miecze wczesnośredniowieczne w Polsce, opublikowana w 1955 roku). Po wojnie, w latach 1945–1948 została zatrudniona jako adiunkt Działu Epoki Żelaza w reaktywowanym Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie. Uczestniczyła w licznych pracach wykopaliskowych o charakterze badań programowych i ratowniczych (wykopaliska w Wólce Łasieckiej i Drohiczynie). W 1948 roku podjęła pracę jako adiunkt w Dziale Prehistorii Państwowego Muzeum Śląskiego we Wrocławiu. Prócz prac o charakterze muzealnym i administracyjnym w okresie powojennym, Sarnowska rozpoczęła na szeroką skalę wykopaliska ratownicze (w Puszkowie[1], pow. Żagań, w Nosocicach[2] (obecnie Głogów-Nosocice), we Wrocławiu-Grabiszynie[3], w Mokronosie Górnym[4], w Słupie[5], pow. Środa Śląska, w Kłokoczycach[6], we Wrocławiu-Psim Polu[7], a przede wszystkim w Szczepankowicach[8], pow. Wrocław).

W roku 1950 Sarnowska objęła kierownictwo Działu Prehistorycznego Państwowego Muzeum Śląskiego, a pięć lat później została mianowana docentem. W roku 1959 rozpoczęła wydawanie pierwszego na Śląsku czasopisma archeologiczno-muzealnego „Silesia Antiqua”, które redagowała do 1979 r. Szczególne zainteresowanie początkami epoki brązu na ziemiach polskich zaowocowało 2-tomową pracą Kultura unietycka w Polsce[9], pierwszą monografią tej kultury w archeologii polskiej.

Od roku 1963 Sarnowska sprawowała funkcję Dyrektora Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Zintensyfikowała współpracę z Katedrą Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytutem Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków Archeologicznych. W okresie największego rozwoju Muzeum Archeologicznego, Wanda Sarnowska stworzyła od podstaw w części zamku książąt oleśnickich, zupełnie nową placówkę pod nazwą Muzeum w Oleśnicy, które działało na prawach Oddziału oraz przejęła istniejące już Muzeum Ślężańskie w Sobótce.

Wanda Sarnowska współpracowała i przyjaźniła się z wybitnymi uczonymi swoich czasów, min. Włodzimierzem Antoniewiczem, Witoldem Henselem, Konradem Jażdżewskim, Józefem Kostrzewskim, Kazimierzem Michałowskim, Tadeuszem Sulimirskim, Wernerem Coblenz – dyrektorem Muzeum Archeologicznego w Dreźnie. Za swoją działalność wielokrotnie odznaczana i wyróżniana, przeszła na emeryturę w 1979.

Kultura unietycka w badaniach W. Sarnowskiej

Naczynie unietyckie ostro profilowane. Kraj pochodzenia: Czechy

W okresie przedwojennym rozpoznanie materiałów kultury unietyckiej było niepełne i wyrywkowe. Opierało się zasadniczo na pracach H. Segera[10], niemieckiego archeologa zajmującego się głównie skarbami z epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza, oraz Józefa Kostrzewskiego prezentujących nekropolię unietycką w Łękach Małych w Wielkopolsce[11].

Po wojnie pierwsze opracowania materiałów kultury unietyckiej ukazały się w roczniku Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu Silesia Antiqua w artykułach W. Sarnowskiej pod jednym tytułem Kultura unietycka na Śląsku (cz. I-IV)[12] oraz jako artykuły uzupełniające: Pierwsze złote wyroby na Śląsku[13] i Zasięg kultury unietyckiej na terenie Polski[14].

Prace W. Sarnowskiej pozwoliły sklasyfikować oraz zinwentaryzować materiały wczesnobrązowe pochodzące z 373 stanowisk od Pomorza po Dolny Śląsk. Sarnowska jako pierwsza przedstawiła jednolitą wizję wprowadzenia brązu na ziemie polskie, proponując jednocześnie podział kultury unietyckiej na dwie grupy: I grupę południową (obejmującą Dolny Śląsk, południową Wielkopolskę wraz z grupą lubuską-grobską I) oraz grupę północną (obejmującą obszar między Odrą a Wisłą w tym terytoria kultur iwieńskiej oraz grobsko-śmiardowskiej). Skatalogowała i opisała formy osadnictwa, rodzaje grobów i skarbów, stosunki gospodarcze i społeczne, wymianę handlową i produkcję, wierzenia, chronologię oraz przeprowadziła analizę zabytków (ceramiki, wyrobów krzemiennych i kamiennych, narzędzi, broni i ozdób).

Główne tezy badawcze Wandy Sarnowskiej można ująć w następujących punktach:

  • Obszar kultury unietyckiej obejmował całą Polskę zachodnią. Kontakty z terenami wschodnimi były rzadkie i nikłe.
  • Centrum kultury unietyckiej na ziemiach Polskich stanowiły Śląsk i Wielkopolska.
  • Kultura unietycka w Polsce w oparciu o analogiczne stosunki kulturowe na terenach sąsiednich (Czechy, Saksonia) trwała od ok. 1900 do ok. 1550 r. p.n.e. W Polsce północnej pomiędzy dolną Odrą i Wisłą I okres epoki brązu można datować na okres od 1700 do 1550 r. p.n.e. (brak fazy I) oraz okres przejściowy 1550–1450 (faza III).
  • Produkcja miejscowa w oparciu o importowany surowiec obejmowała jedynie niektóre wyroby brązowe.

Wanda Sarnowska zakładała ciągłość osadniczą na ziemiach polskich od okresu późnego neolitu do II okresu epoki brązu[15].

Członkostwo w organizacjach i zrzeszeniach naukowych i społecznych

Doc. Wanda Sarnowska była członkiem min.:

Wyróżnienia i odznaczenia państwowe

Wanda Sarnowska za swój wkład naukowy oraz pracę społeczną została wyróżniona:

Publikacje i dorobek naukowy

W. Sarnowska ze studentami, Wrocław 1971 r.

Pełna lista publikacji W. Sarnowskiej związanych z tematyką archeologiczną, historyczną i muzeologiczną obejmuje 150 pozycji.

  1. Ziemia opowiada. Podręcznik do nauki historii dla klasy II szkoły podstawowej, Wyd. I, Nasza Księgarnia 1947.
  2. Dział prehistoryczny Muzeum Państwowego we Wrocławiu, „Archeologia” 1948, t. 2, s. 421–423.
  3. Góra Ślęża (Sobótka) w pradziejach, Z otchłani wieków, 1949, R. 18, z. 9–10, s. 144–148.
  4. Prace zabezpieczające w Nosocicach-Głogowie, Z otchłani wieków, 1950, R. 19, z. 9–10, s. 150–155.
  5. Korolewino, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 2, s. 480.
  6. Muzeum jako czynnik dokształcający, Z otchłani wieków, 1952, R. 21, z. 2, s. 61–67.
  7. Monastyriszcze, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 3, s. 280.
  8. Śląsk starożytny i wczesnośredniowieczny (przewodnik po wystawie archeologicznej Muzeum Śląskiego we Wrocławiu), s. 241, Wrocław 1954.
  9. Czarnomorskie ośrodki produkcyjne, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 1, s. 283.
  10. Kostromskie kurhany, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 2, s. 488.
  11. Grodno, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 2, s. 161.
  12. Miecze wczesnośredniowieczne w Polsce, Światowid, 1955, t. 21, s. 276–319.
  13. Miecz brązowy znaleziony w miejscowości Paczków, pow. Nysa, Wiadomości Archeologiczne, 1957, t. 24, s. 94–100.
  14. Cmentarzysko łużyckie we Wrocławiu-Grabiszynie, Materiały Starożytne, 1958, t. 3, s. 551–578.
  15. Wyniki badań na cmentarzu kultury łużyckiej w Mokronosie Górnym, pow. Wrocław w 1954 r, Silesia Antiqua, 1959, t. 1, s. 103–153.
  16. Kultura unietycka na Śląsku, cz. I, Silesia Antiqua, 1961, t. 3, s. 7–38.
  17. Kultura unietycka na Śląsku, cz. II, Silesia Antiqua, 1962, t. 4, s. 19–79.
  18. Kultura unietycka na Śląsku, cz. III, Silesia Antiqua, 1963, t. 5, s. 24–50.
  19. Kultura unietycka na Śląsku, cz. IV, Silesia Antiqua, 1965, t. 7, s. 77–144.
  20. Pierwsze złote wyroby na Śląsku, Silesia Antiqua, 1965, t. 8, s. 7–28.
  21. Velka Morava – wystawa Czechosłowackiej Akademii Nauk we Wrocławiu, Silesia Antiqua, 1968, t. 10, s. 2–65.
  22. Kultura unietycka w Polsce, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969, s. 383.
  23. Związki Pomorza ze Śląskiem i Wielkopolską w I okresie epoki brązu, Pomorania Antiqua, 1971, t. 4, s. 9–20.
  24. Kultura unietycka w Polsce, t. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1975, s. 208.
  25. Łowiectwo na ziemiach polskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1976, s. 94 (wspólnie z J. Fabiańskim).

Organizacja wystaw i ekspozycji

W. Sarnowska wśród uczestników międzynarodowego sympozjum na temat epoki brązu. Opole 1977

W. Sarnowska utrzymywała stałe kontakty z prasą, radiem i telewizją. Była pomysłodawczynią comiesięcznych „śród muzealnych” i corocznych „tygodni archeologii”. Jako administrator, kustosz a później wieloletni dyrektor Wrocławskiego Muzeum Archeologicznego W. Sarnowska zorganizowała i objęła patronatem medialnym szereg wystaw i ekspozycji, min.:

  • Wystawa „Śląsk starożytny i wczesnośredniowieczny’, 1948 r.,
  • Wystawa objazdowa „Śląsk w pradziejach Polski”, 1949 r.,
  • Wystawa czasowa „Najnowsze wykopaliska na Śląsku”, 1955 r.,
  • Wystawa czasowa „Śląsk w pradziejach Polski”. 1963 r.,
  • Międzynarodowa Polsko-Czechosłowacka wystawa „Veľká Morava”, 1966 r.,
  • Wystawa stała „Śląsk w pradziejach Polski” (od paleolitu do II w. p.n.e.); 1970 r.,
  • Wystawa stała „Śląsk od II w. p.n.e. do XIII w.”; 1977 r.,
  • Wystawa czasowa „Najstarsze miasta na Śląsku”, dla Ośrodka Kultury Polskiej na Sorbonie.

100-lecie urodzin Wandy Sarnowskiej

Wanda Sarnowska – w stulecie urodzin. Plakat okolicznościowy autorstwa M. Raniszewskiej. Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu 2011
Tablica poświęcona doc. W. Sarnowskiej na fasadzie Pałacu Królewskiego we Wrocławiu

Z okazji 100-lecia urodzin doc. W. Sarnowskiej w dniu 7.10.2011 odbyła się sesja okolicznościowa w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu. W spotkaniu wzięli udział pracownicy Muzeum, byli uczniowie i współpracownicy doc. Sarnowskiej (min. prof. Włodzimierz Wojciechowski), profesorowie Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Sesja została podzielona na kilka działów tematycznych: „Wanda Sarnowska jako muzealnik i pedagog” (odczyt K. Demidziuka), „Wanda Sarnowska – archeolog i badacz” (wystąpienie dr. K. Czerniaka), „Wanda Sarnowska – popularyzator wiedzy o ochronie zabytków” (T. Borkowski) oraz „Wanda Sarnowska – redaktor wydawnictw” (odczyt K. Ślipko-Jastrzębskiej).
20 marca 2012 r. na fasadzie Pałacu Królewskiego we Wrocławiu odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Wandzie Sarnowskiej.

Przypisy

  1. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Puszkowie, pow. Żagań, na Dolnym Śląsku, Z Otchłani Wieków, R. 18, z. 3–4, s. 54–55.
  2. Prace zabezpieczające w Nosocicach-Głogowie, „Z Otchłani Wieków”, R. 19, z. 3–4, s. 52–62;Prace wykopaliskowe w Nosocicach, pow. Głogów, „Z Otchłani Wieków”, R. 21, z. 4, s. 135; Prace zabezpieczające w Nosocicach, pow. Głogów w 1950 roku, Przegląd Archeologiczny, t. 10, s. 192–219.
  3. Cmentarzysko łużyckie we Wrocławiu-Grabiszynie, Materiały Starożytne, t. 3, s. 551–578.
  4. Mokronos Górny, gmina Smolec, pow. Wrocław, Dawna Kultura, R. 2, z. 3, s. 167; Wyniki badań na cmentarzysku kultury łużyckiej w Mokronosie Górnym, pow. Wrocław w 1954 r., „Silesia Antiqua”, t. 1, s. 103–153.
  5. Słup, pow. Środa Śląska, Dawna Kultura, R. 2, z. 3, s. 163–164; Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Słupie, pow. Środa Śląska, w latach 1954–1955, Sprawozdania Archeologiczne, t. 5, s. 40–46.
  6. Kłokoczyce, pow. Trzebnica, Dawna Kultura, R. 2, z. 4, s. 246.
  7. Wrocław-Psie Pole, „Z Otchłani Wieków”, R. 23, s. 100–101.
  8. Kultura unietycka na Śląsku. Część III, wyniki badań terenowych w latach 1960–1961, Silesia Antiqua, t. 5, s. 31–63.
  9. Kultura unietycka w Polsce, t. 1, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969; Kultura unietycka w Polsce, t. 2, Wrocław – Warszawa – Kraków 1975.
  10. H. Seger, Beitrage zur Urgeschichte Schlesiens (Goldfunde aus der Bronzezeit), Schlesiens Vorzeit, N.F, t. 2 1902, 3–15.
  11. J. Kostrzewski, Kurhany kultury unietyckiej w Łękach Małych, w pow. kościańskim, Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU, t. 39 1934, nr 3, s. 25–26.
  12. Silesia Antiqua, t. 3 1961, cz. I, s. 7–38, t. 4 1962, cz. II, s. 19–79, t. 5 1963, cz. III, s. 24–50, t. 7 1965, cz. IV, s. 77–144.
  13. Silesia Antiqua, t. 8 1966, s. 7–27.
  14. Silesia Antiqua, t. 9 1967, s. 64–72.
  15. Kultura unietycka w Polsce, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969, s. 124–125.

Bibliografia

  • Bryłowska F., Jankowska H. 1991, Wanda Sarnowska (1911–1989), „Silesia Antiqua”, t. 33/34, s. 7–23.
  • Demidziuk K. 2005 W 60. rocznicę powołania Państwowego Muzeum Prehistorycznego we Wrocławiu, [w:] Nie ma jak w domu. O Wrocławiu..., Wrocław, s. 94–99.
  • Kramarek J. 1971, Z dziejów odkryć archeologicznych na Śląsku, część III, „Silesia Antiqua”, t. 13, s. 197–225.
  • Trudzik Z. 1971, Instytucje archeologiczne na Dolnym Śląsku, [w:] 25 lat archeologii na Dolnym Śląsku 1945–1970, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
  • Polski słownik biograficzny, t. XXXV, Ossolineum 1994.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Medal 30-lecia Polski Ludowej BAR.svg
Baretka: Medal 30-lecia Polski Ludowej
POL Medal 40-lecia Polski Ludowej BAR.svg
Baretka: Medal 40-lecia Polski Ludowej
POL Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego BAR.png
Baretka Odznaki 1000-lecia Państwa Polskiego
Muzealnicto71.JPG
Wanda Sarnowska ze studentami.Wrocław Rok 1971
POL Odznaka honorowa Zasluzony dla Kultury Polskiej.png
Autor: AnneMarrie, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baretka Odznaki honorowej "Zasłużony dla Kultury Polskiej"
Wanda sarnowska sympozjum.JPG
W.Sarnowska wsrod uczestnikow wystawy Odkrycia archeoloigczne na Opolszczyznie '77
Złota Odznaka Za opiekę nad zabytkami.jpg
Złota Odznaka Za opiekę nad zabytkami
Tablica pamiątkowa doc. W. Sarnowskiej..jpg
Autor: Tomasz Gąsior, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica poświęcona doc. Wandzie Sarnowskiej na fasadzie Pałacu Królewskiego we Wrocławiu, ul. Kazimierza Wielkiego 35.
Autorem portretu na tablicy jest Leszek Sudnik.
Uneticevessle.jpg
naczynie unietyckie z obszarow Czech, autor zdjecia nieznany
WANDASAR1.JPG
Doc. Wanda Jadwiga Sarnowska
Sarnowska-plakat wysylka.jpg
Autor:
Magdalena Raniszewska
, Licencja: CC BY-SA 3.0
plakat okolicznoscowy ze spotkania wspominkowego o W. Sarnowskiej. 2011 Wrocław