Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

nr rej. A/1320
Brama główna kompleksu dawnej fabryki przy ul. Ząbkowskiej w 2006 (przed jego przekształceniem w Centrum Praskie Koneser)
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Ząbkowska 27/31
Typ budynku	kompleks budynków fabrycznych
Styl architektoniczny	neogotyk
Architekt	L. Iwanowski K. Loeweg
Rozpoczęcie budowy	1895
Ukończenie budowy	1897
Pierwszy właściciel	Rektyfikacja Warszawska Warszawski Skarbowy Skład Win
Kolejni właściciele	Państwowy Monopol Spirytusowy Warszawskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego Polmos
Obecny właściciel	BBI Development NFI S.A.
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”
52°15′16″N 21°02′38″E/52,254444 21,043889

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser” – nieistniejące przedsiębiorstwo z siedzibą na warszawskiej Pradze-Północ, w kompleksie budynków fabrycznych z końca XIX wieku.

Lokalizacja

Cały zespół fabryczny zajmował powierzchnię około 50 tys. m² między ulicami Ząbkowską, Nieporęcką, Białostocką i Markowską.

Historia

Powstanie obiektu

Kompleks fabryki stanowi interesujący przykład europejskiej architektury przemysłowej z przełomu XIX i XX wieku. Zabudowania z czerwonej cegły nawiązują do stylu gotyckiego – wąskie okna, charakterystyczne gzymsy, strzeliste wieżyczki i łukowate sklepienia stropów. Szczególną urodą odznacza się brama główna od strony ulicy Ząbkowskiej. Projekt architektoniczny przypisuje się L. Iwanowskiemu oraz K. Loewegowi^[1].

Najstarsze zabudowania Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser” powstały w latach 1895-1897^[2]. Teren fabryki zajmowały początkowo dwa oddzielne zakłady: Rektyfikacja Warszawska (prywatny podmiot powołany z inicjatywy polsko-rosyjskiego Warszawskiego Towarzystwa Oczyszczania i Sprzedaży Spirytusu) i Warszawski Skarbowy Skład Win (Warszawskij Kazionnyj Winnyj Skład – rosyjskie przedsiębiorstwo państwowe). Oba przedsiębiorstwa działały w ścisłej symbiozie – pierwsze było odpowiedzialne za oczyszczanie spirytusu, drugie za produkcję z niego trunku^[3]. W 1919 roku zwierzchnictwo nad całym kompleksem przejął Państwowy Monopol Spirytusowy (formalnie, dopiero w 1936 roku wykupiono z prywatnych rąk Rektyfikację Warszawską, czyniąc zakład w całości znacjonalizowanym).

Na obszarze wytwórni poza budynkami przemysłowymi znajdowały się również: magazyny, kotłownia, warsztaty, a także obiekty mieszkalne i szkoła. Teren pod zabudowę nowej fabryki został sprzedany przez Emila Bruhla, którego rodzina odkupiła ziemię od potomków Szmula Zbytkowera. Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser” była jedną z pierwszych zelektryfikowanych, stołecznych fabryk i należała do grupy najbardziej zaawansowanych technologicznie zakładów produkcyjnych w Warszawie. Wyposażona była w szereg urządzeń pomocniczych, jak: kotły i maszyny parowe do wody oraz spirytusu, baterie filtracyjne, przyrządy do automatycznego mieszania i rozlewania trunku do butelek, windy hydrauliczne i ręczne, a także wewnętrzny system żelaznych kolejek. Z pobliskiej linii kolejowej od Dworca Wileńskiego (dawniej Dworca Petersburskiego) do zakładu doprowadzono bocznicę. O wysokim stopniu technicznego postępu fabryki może świadczyć fakt zobowiązania się właścicieli Rektyfikacji Warszawskiej do oczyszczania miliona wiader spirytusu rocznie^[4].

1919-1945

Lata świetności Wytwórni Wódek „Koneser” przypadają na dwudziestolecie międzywojenne. Wówczas w fabryce zatrudnionych było ponad 400 osób, a jej możliwości produkcyjne osiągnęły ćwierć miliona butelek trunku na dobę. Działający pod nazwą Państwowy Monopol Spirytusowy – Rektyfikacja Spirytusu i Wytwórnia Wódek zakład (stąd przyjęte potocznie określenie fabryki – Monopol) w latach 20. XX wieku wytwarzał powszechnie rozpoznawalne do dziś na rynku spirytusowym marki wódek: Wyborową, Luksusową, Żubrówkę, Żytniówkę oraz Siwuchę^[5]. W procesie produkcyjnym wykorzystywano wodę oligoceńską z jednego z pierwszych w Warszawie ujęć (położonego na terenie fabryki)^[6]. Dynamiczny rozwój zakładu przerwał wybuch II wojny światowej, w wyniku którego znacząco ograniczono wytwarzanie alkoholu. W latach okupacji fabryka podlegała Generalnej Dyrekcji Monopoli w Generalnym Gubernatorstwie. Po roku 1944 produkcję całkowicie wstrzymano.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej dopiero realizacja planów z 1947 roku, zakładających rewitalizację zniszczonej infrastruktury fabryki (głównie naprawę lub wymianę maszyn produkcyjnych) i przejęcie przedsiębiorstwa przez Warszawskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego Polmos stworzyły możliwość wznowienia produkcji. Proces produkcyjny trwał nieprzerwanie od lat 50. aż do minionej dekady, kiedy to pogarszająca się sytuacja przedsiębiorstwa – znaczący spadek produkcji oraz kłopoty finansowe – doprowadziły do likwidacji fabryki w 2007 roku.

Współczesność

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser” przed rewitalizacją

Budynek rektyfikacji, od 2018 siedziba Muzeum Polskiej Wódki

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Nieistniejący sklep firmowy przedsiębiorstwa przy ul. Ząbkowskiej

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”

Widok od strony ul. Białostockiej (2015)

Wraz z przejęciem terenu fabryki przez BBI Development w 2006 roku zmienił się całkowicie pomysł zagospodarowania przestrzennego dawnego zakładu^[7]. Idea Centrum Praskiego Koneser obejmuje rewitalizację pofabrycznych zabudowań i stworzenie integralnej tkanki miejskiej na obszarze starej fabryki. Planowana jest aranżacja loftów, budowa] obiektów mieszkalnych, biurowych i handlowych. Rozważane jest także przeznaczenie niektórych zabudowań dawnej fabryki na funkcje kulturalne^[8].

W 2017 placowi znajdującemu się w centralnej części kompleksu nadano nazwę plac Konesera^[9].

W 2018 roku w budynku rektyfikacji zostało otwarte Muzeum Polskiej Wódki.

Przypisy