Warzucha polska

Warzucha polska
	; Warzucha polska na źródlisku Centurii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	warzucha
Gatunek	warzucha polska
	Nazwa systematyczna
	Cochlearia polonica E.Fröhl.; Posl. Polsk., Pl. Polon. Exsicc. Ser. II. Cent. III. 11 (1936), in clavi.
Synonimy
	Cochlearia pyrenaica DC. var. eupyrenaica Thell.;
	Cochlearia pyrenaica DC. var. eupyrenaica Thell.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony

Warzucha polska (Cochlearia polonica) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.

Pochodzenie i występowanie

Warzucha polska jest endemitem polskim, powstałym skokowo w wyniku poliploidyzacji diploidalnego taksonu wyjściowego. Najbardziej zbliżonym, uważanym za takson wyjściowy jest warzucha pirenejska Cochlearia pyrenaica DC. (2n=6). W wyniku heksaploidyzacji u warzuchy polskiej zwielokrotniła się liczba chromosomów do 2n=36.

W Czerwonej Księdze Ukrainy jako Cochlearia polonica Frohl. podany został takson warzuchy stwierdzony na źródliskowych obszarach górnego Bugu^[4]. Status taksonomiczny tego taksonu został zweryfikowany po badaniach kariologicznych, w wyniku których ustalono że jest to jednak warzucha pirenejska. Spokrewnionym z warzuchą pirenejską i podobnie jak warzucha polska taksonem heksaploidalnym jest warzucha bawarska Cochlearia bavarica (2n=36), jednak różni się morfologicznie od tego endemitu i powstała odmiennie – w wyniku hybrydyzacji warzuchy lekarskiej C. officinalis i warzuchy pirenejskiej^[5].

Warzucha polska rosła kiedyś jedynie w rejonie Pustyni Błędowskiej i Olkusza na obszarach źródliskowych i w górnym biegu strumienia Biała (i jego dopływów: Kręta, Mylna, Leśna), stanowiącego lewy dopływ Białej Przemszy, a także w pobliskiej Sztolni Ponikowskiej. Cały obszar jej pierwotnego występowania wynosił kilka kilometrów kwadratowych.

Z powodu działalności górniczej (prowadzonej przez Kopalnię Piasku Podsadzkowego Maczki-Bór na polu wydobywczym „Pomorzany”) nastąpiło osuszenie tych terenów, w wyniku czego stanowiska naturalne zanikły. Roślina jednak w porę została przeniesiona na stanowiska zastępcze w regionie. Najsilniejsza populacja rośnie na źródliskach strumienia Centuria (prawobrzeżny dopływ Białej Przemszy) w pobliżu wsi Hutki-Kanki, mniej liczna na źródliskach Wiercicy koło Złotego Potoku oraz Rajecznicy koło Ołudzy^[6]. Łącznie podjęto kilkanaście prób introdukcji, także poza rejonem Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, jednak większość kończyła się niepowodzeniem, a rośliny na nowych miejscach przetrwały zaledwie kilka lat^[7].

Morfologia

Łodyga: Podnosząca się o wysokości od 15 do 50 cm.
Liście: Odziomkowe długoogonkowe, o kształcie nerkowatym, a liście łodygowe siedzące, jajowate, o uszastej nasadzie.
Kwiaty: Białe, 4-płatkowe, wyrastające na bardzo cienkich szypułkach. Mają długość 5,5-9,5 mm, a ich nerwy boczne łączą się ze sobą tworząc po każdej stronie nerwu głównego dwa, albo więcej poletek.
Owoc: Elipsoidalna lub jajowatoelipsoidalna łuszczynka, najszersza w 1/3-1/2 swojej długości. W odróżnieniu od innych gatunków warzuchy nie jest silnie rozdęta i przeważnie nie jest dłuższa od 8 mm, a jej szerokość nie przekracza 4,5 mm. Nerwacja słabo widoczna. Nasiona o długości 1,5-2 mm, brodawkowane, przy czym wysokość brodawek jest taka sama, lub nieco tylko mniejsza od ich szerokości.

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Rozmnaża się głównie generatywnie (przez nasiona).
Siedlisko: Rośnie na zimnych źródliskach napiaskowych.
Fitosocjologia: Gatunek charakterystyczny dla Ass. Cochlearietum polonicae^[8].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n=36.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ochroną ścisłą. Chroniona jest także konwencją berneńską i dyrektywą siedliskową. Ze względu na zagrożenie naturalnych stanowisk wskutek obniżenia się wód gruntowych i wyschnięcia źródeł, w 1970 roku kilkanaście roślin z zamierającego stanowiska naturalnego przeniesiono na stanowiska zastępcze o podobnych warunkach (ochrona ex situ). Roślina zadomowiła się na stanowiskach zastępczych i rośnie na nich do dziś. Zagrożeniem dla rośliny na tych stanowiskach jest zmniejszanie się zasobów wodnych w okolicy tych siedlisk. Ze względu na niewielkie obszary zajmowanych siedlisk, groźne są nawet niewielkie zaburzenia, jak penetracja stanowiska przez buchtujące dziki czy quady^[7].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[9]: EW (wymarły i zaginiony na stanowiskach naturalnych); 2016: EW (wymarły w stanie dzikim)^[10].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[11]: EW (extinct in wild, wymarłe w naturze).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
↑ V.V. Melnyk V.V., M.M. Bilz M.M., Cochlearia polonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2020-05-05] (ang.).
↑ praca zbiorowa: Korytarz ekologiczny doliny Bugu. 2002. [dostęp 2008-01-07]. (pol.).
↑ M. Koch. Genetic differentiation and speciation in prealpine Cochlearia: Allohexaploid Cochlearia bavarica Vogt (Brassicaceae) compared to its diploid ancestor Cochlearia pyrenaica DC. in Germany and Austria. „Plant Systematics and Evolution”. 232 (1-2): 35-49, 2002. ISSN 0378-2697.
↑ Róża Kaźmierczakowa: 2109 Cochlearia polonica E.Fröhlich Warzucha polska. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). T. 9: Gatunki roślin. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 100-103. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b Elżbieta Cieślak, Róża Kaźmierczakowa, Michał Ronikier. Cochlearia polonica Frohl.(Brassicaceae), a narrow endemic species of southern Poland: history of conservation efforts, overview of current population resources and genetic structure of populations. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 79 (3), s. 255-261, 2010. DOI: 10.5586/asbp.2010.033. (ang.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Bibliografia

Róża Kaźmierczakowa: Cochlearia polonica E.Fröhl. Warzucha polska W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków – podręcznik metodyczny. Gatunki roślin. Praca zbiorowa pod red. Sudnik-Wójcikowskiej B. i Werblan-Jakubiec H. Tom 9. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004. ISBN 83-86564-43-1.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Linki zewnętrzne

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA, Warzucha polska Cochlearia polonica E. Fröhlich, Róża Kaźmierczakowa. gios.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-11)].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).

[iucn-3] V.V. Melnyk V.V., M.M. Bilz M.M., Cochlearia polonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2020-05-05] (ang.).

[4] raca zbiorowa: Korytarz ekologiczny doliny Bugu. 2002. [dostęp 2008-01-07]. (pol.).

[5] M. Koch. Genetic differentiation and speciation in prealpine Cochlearia: Allohexaploid Cochlearia bavarica Vogt (Brassicaceae) compared to its diploid ancestor Cochlearia pyrenaica DC. in Germany and Austria. „Plant Systematics and Evolution”. 232 (1-2): 35-49, 2002. ISSN 0378-2697.

[Poradniki-6] Róża Kaźmierczakowa: 2109 Cochlearia polonica E.Fröhlich Warzucha polska. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). T. 9: Gatunki roślin. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 100-103. ISBN 83-86564-43-1.

[acta-7] Elżbieta Cieślak, Róża Kaźmierczakowa, Michał Ronikier. Cochlearia polonica Frohl.(Brassicaceae), a narrow endemic species of southern Poland: history of conservation efforts, overview of current population resources and genetic structure of populations. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 79 (3), s. 255-261, 2010. DOI: 10.5586/asbp.2010.033. (ang.).

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[11] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne