Wawrzeńczyce (województwo małopolskie)

Wawrzeńczyce

wieś
Kościół św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Igołomia-Wawrzeńczyce
Liczba ludności	ok. 3000
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-125[1]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0320087
Położenie na mapie gminy Igołomia-Wawrzeńczyce Wawrzeńczyce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wawrzeńczyce
Położenie na mapie województwa małopolskiego Wawrzeńczyce
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Wawrzeńczyce
50°06′40,1″N 20°19′04,7″E/50,111139 20,317972

Wawrzeńczyce – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Igołomia-Wawrzeńczyce położona przy drodze krajowej nr 79.

Wawrzeńczyce uzyskało lokację miejską przed 1363 rokiem, zdegradowane po 1470 roku, ponowne nadanie praw miejskich przed 1727 rokiem, degradacja przed 1790 rokiem^[2].

Do 1954 roku siedziba gminy Wawrzeńczyce. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim.

Położenie

Miejscowość położona na wschód od Krakowa nad lewym brzegu Wisły. Wieś znajduje się na płaskowzgórzu wznoszącym się nad łachą rzeki. Znajduje się w niej ujście potoku Kiklowiec (Ropotek).

Historia

W średniowieczu własność biskupów krakowskich. W dokumencie z 1245 r. występuje pod nazwą Laurinceviz, w 1281 r. jako Wawrzynczicze. Przy przeprawie przez Wisłę i łachę wytworzyło się targowisko, w którym ludność z prawego brzegu Wisły, z Puszczy Niepołomickiej, wymieniała towary na produkty rolniczej ziemi proszowickiej. Początkowo zwała się Długą Wsią. Targowisko powstało w części zwanej Wawrzeńczycami i nazwa ta objęła z czasem całą miejscowość.

Według tradycji pierwszy kościół w Wawrzeńczycach powstał już wkrótce po zaprowadzeniu chrześcijaństwa. Parafia została urządzona prawdopodobnie w XII w. Murowany kościół, który zachował się w Wawrzeńczycach do dzisiaj, wzniósł biskup Iwo Odrowąż około 1223 roku.

W 1245 r. przebywał w Wawrzeńczycach arcybiskup gnieźnieński Fulko wraz z kanonikami oraz biskup krakowski Jan Prandota. W 1281 r. zawarta została ugoda pomiędzy Piotrem, rektorem kościoła w Bodzanowie, a klasztorem staniątkowskim. W 1282 r. biskup krakowski Paweł z Przemankowa zawarł układ z klasztorem w Staniątkach.

Przez pewien czas miejscowość występowała w dokumentach jako miasto. Miastem nazywa Wawrzeńczyce Jan Długosz. Nie jest znana data nadania praw miejskich. Prawdopodobnie było to tylko targowisko. Według Długosza nie było wymierzonych łanów, a tylko 7 domów mieszczańskich (domus civiles) z placami i kawałkami roli. Domy te nazywane były karczmami i należały do biskupa krakowskiego. Miejscowy pleban posiadał 19 takich domów (karczem). Pozostawały one pod jego jurysdykcją, płacąc mu czynsz o zróżnicowanej wysokości – od 5 groszy i dnia robocizny tygodniowo, do 1½ grzywny rocznie. Osady te były zobowiązane do dwóch powab dla biskupa. W Wawrzeńczycach znajdowała się łaźnia. Łaziennik płacił od niej trzy fertony i był zobowiązany do udostępniania łaźni za darmo plebanowi, wikariuszowi, ich służbie i scholarom. Karczmy zapewne funkcjonowały tylko w dni targowe.

W samej wsi (Długawieś) należącej do biskupów krakowskich znajdowało się 26 łanów kmiecych i 20 zagrodników. Połowę dziesięciny o wartości 40 grzywien pobierał miejscowy pleban. Drugą połowę krakowska prebenda katedralna nazywana wawrzyniecką. Folwark biskupi oddawał dziesięcinę plebanowi. Do uposażenia plebana w Wawrzyńczycach należała też wieś Wygnanów o 6 łanach. Wawrzeńczyce połączone były z Krakowem publicznym traktem.

Rejestry poborowe z 1490 r. i późniejsze nie określają już Wawrzeńczyc jako miasta. W 1581 r. część biskupia Wawrzeńczyc płaciła podatek od 20 łanów kmiecych, 4 zagrodników z rolą, 6 czynszowników, 6 komorników z bydłem, 12 komorników bez bydła, 5 rzemieślników, 3 piekarzy, 2 półłanków karczemnych i jednego rzeźnika. Dwie części plebańskie płaciły od 15 zagrodników, 1 komornika z bydłem, 10 komorników bez bydła, 4 rzemieślników, 4 rzeźników i 1 dudy. W Wawrzeńczycach nie było już wówczas tylu karczmarzy co w czasach Długosza, ale duża liczba rzemieślników, piekarzy i rzeźników nadawała osadzie charakter targowiska.

W XVIII wieku znajdował się tu dwór biskupów krakowskich^[5].

Spis z 1827 r. wykazał 220 domów i 1561 mieszkańców. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z lat 80. XIX w. podaje, że wieś posiadała kościół parafialny, szkołę początkową oraz przytułek dla starców. Już w tym czasie wieś była siedzibą gminy. Gmina Wawrzeńczyce miała 3779 mieszkańców i powierzchnię 5075 mórg.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[6]:

• Kościół św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach z 1223 r. wzniesiony z inicjatywy biskupa Iwona Odrowąża. W XV w. gruntownie przebudowany w stylu gotyckim. Mimo kilku kolejnych przebudów świątynia zachowała szereg elementów gotyckich. W latach 1919–1932 powstała kaplica Matki Boskiej Bolesnej, dobudowana do nawy kościoła.

Edukacja i sport

• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w GCE w Wawrzeńczycach;
• Gimnazjum im. Świętej Jadwigi Królowej Polski w GCE W Wawrzeńczycach;
• Samorządowe Przedszkole w Wawrzeńczycach.

We wsi działa klub sportowy „KS Nowa Wawrzynianka Wawrzeńczyce” założony w 1927 roku, w sezonie 2017/2018 brał udział w rozgrywkach wielickiej C Klasy^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom XIII, s. 149–150
• Atlas okolic Krakowa, wydawnictwo Compass, Kraków 2005

Linki zewnętrzne

• Wawrzeńczyce 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 149 .