Werbena

Werbena
Ilustracja
Morfologia (werbena pospolita)
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinawerbenowate
Rodzajwerbena
Nazwa systematyczna
Verbena L.
Sp. Pl. 18. 1753
Typ nomenklatoryczny

Verbena officinalis L.[3]

Synonimy
  • Glandularia J. F. Gmel.
  • Shuttleworthia Meisn.[4]
Werbena pospolita
Werbena pokrzywolistna

Werbena, witułka (Verbena L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny werbenowatych. Obejmuje ok. 200 gatunków[5][6]. Naturalnie rośliny te występują głównie na obu kontynentach amerykańskich, z centrum zróżnicowania w Ameryce Południowej i Środkowej. W Europie rosną dwa gatunki[5][6], z czego w Polsce jeden – werbena pospolita, w. lekarska (V. officinalis), będąca przy tym zadomowionym antropofitem[7]. Niektóre gatunki zostały rozprzestrzenione i stały się inwazyjne w różnych częściach świata[6] (np. V. rigida i V. bonariensis)[5]. Rośliny te w większości rosną na terenach trawiastych[6]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, przy czym popularna werbena ogrodowa (V. hybrida) pochodzenia mieszańcowego jest współcześnie przenoszona do rodzaju Glandularia[6]. Do gatunków ozdobnych z tego rodzaju należą: werbena żyłkowana, argentyńska i oszczepowata[8][9]. Werbena pospolita stosowana była także w ziołolecznictwie i miała znaczenie magiczne. V. litoralis wykorzystywana jest w Urugwaju do kontroli płodności[5].

Morfologia

Verbena litoralis
Łodyga
Rośliny jednoroczne, byliny i półkrzewy pokryte zwykle szorstkimi włoskami i osiągające do 1,5 m wysokości[6].
Liście
Naprzeciwległe, szorstkie, głęboko wcinane lub pierzaste[6].
Kwiaty
Zebrane na szczytach pędów w kwiatostany spłaszczone od góry lub kłosopodobne. Kielich z 4 lub 5 zrośniętych działek, krótki. Korona kwiatu z 4 lub 5 płatków, u dołu zrośniętych w krótszą lub dłuższą rurkę. Łatki podobnej wielkości, barwy białej, liliowej, różowej do czerwonej. Pręciki 4 w dwóch parach, czasem tylko dwa. Zalążnia górna, czterokomorowa, w każdej komorze z pojedynczym zalążkiem. Szyjka słupka długa i zakończona nierówno podzielonym widlasto znamieniem[6].
Owoc
Rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki[6].

Systematyka

Rodzaj z rodziny werbenowatych Verbenaceae z plemienia Verbeneae[5]. dzielony jest na trzy sekcje (Amphepeiros, Verbena i Verbenaca) oraz kilkanaście serii[4]. Wiele gatunków dawniej zaliczanych do rodzaju Verbena, zostało w nowszych ujęciach talsonomicznych przeniesione do innych rodzajów (Aloysia, Glandularia, Junellia, Lippia, Mulguraea, Phyla, Priva, Stachytarpheta)[4].

Wykaz gatunków (zweryfikowane według The Plant List)[10][9]
  • Verbena alata Cham.
  • Verbena × allenii Moldenke
  • Verbena ambrosiifolia Rydb. ex Small
  • Verbena × argentina Moldenke
  • Verbena bangiana Moldenke
  • Verbena barbata Graham
  • Verbena berteroi (Meisn.) Schauer
  • Verbena × bingenensis Moldenke
  • Verbena bipinnatifida Nutt.
  • Verbena × blanchardii Moldenke
  • Verbena bonariensis L. – werbena argentyńska, w. patagońska
  • Verbena bracteata Cav. ex Lag. & Rodr.
  • Verbena brasiliensis Vell.
  • Verbena californica Moldenke
  • Verbena calinfera G.L.Nesom
  • Verbena canescens Kunth
  • Verbena caniuensis Moldenke
  • Verbena carnea Medik.
  • Verbena carolina L.
  • Verbena × clemensorum Moldenke
  • Verbena cloverae Moldenke
  • Verbena cochabambensis Moldenke
  • Verbena concepcionis Moldenke
  • Verbena cumingii Moldenke
  • Verbena cuneifolia Ruiz & Pav.
  • Verbena × deamii Moldenke
  • Verbena delicatula Mart. & Zucc.
  • Verbena demissa Moldenke
  • Verbena ehrenbergiana Schauer
  • Verbena × engelmannii Moldenke
  • Verbena ephedroides Cham.
  • Verbena falcata G.L.Nesom
  • Verbena ferreyrae Moldenke
  • Verbena filicaulis Schauer
  • Verbena glabrata Kunth
  • Verbena × goodmanii Moldenke
  • Verbena goyazensis Moldenke
  • Verbena gracilescens (Cham.) Herter
  • Verbena gracilis Desf.
  • Verbena grisea B.L.Rob. & Greenm.
  • Verbena halei Small
  • Verbena hastata L. – werbena oszczepowata
  • Verbena hayekii Moldenke
  • Verbena hirta Spreng.
  • Verbena hispida Ruiz & Pav.
  • Verbena hybrida Groenl. & Rumpler
  • Verbena × illicita Moldenke
  • Verbena incompta P.W.Michael
  • Verbena intermedia Gillies & Hook.
  • Verbena kuhlmannii Moldenke
  • Verbena landbeckii Phil.
  • Verbena lasiostachys Link
  • Verbena lindbergii Moldenke
  • Verbena lindmanii Briq.
  • Verbena litoralis Kunth
  • Verbena livermorensis B.L.Turner & G.L.Nesom
  • Verbena macdougalii A.Heller
  • Verbena madrensis G.L.Nesom
  • Verbena malmii Moldenke
  • Verbena menthifolia Benth.
  • Verbena moctezumae G.L.Nesom & T.Van Devender
  • Verbena × moechina Moldenke
  • Verbena montevidensis Spreng.
  • Verbena moranii G.L.Nesom
  • Verbena multiglandulosa Moldenke
  • Verbena neomexicana (A.Gray) Briq.
  • Verbena officinalis L. – werbena pospolita, w. lekarska
  • Verbena oklahomensis Moldenke
  • Verbena ovata Cham.
  • Verbena paranensis Moldenke
  • Verbena parvula Hayek
  • Verbena perennis Wooton
  • Verbena × perriana Moldenke
  • Verbena × perturbata Moldenke
  • Verbena pinetorum Moldenke
  • Verbena plicata Greene
  • Verbena pogostoma Klotzsch ex Walp.
  • Verbena recta Kunth
  • Verbena regnelliana Moldenke
  • Verbena reitzii Moldenke
  • Verbena ribifolia Walp.
  • Verbena rigida Spreng. – werbena żyłkowana
  • Verbena rugosa Mill.
  • Verbena × rydbergii Moldenke
  • Verbena sagittalis Cham.
  • Verbena scabra Vahl
  • Verbena scabrella Sessé & Moc.
  • Verbena simplex Lehm.
  • Verbena sphaerocarpa L.M.Perry
  • Verbena stricta Vent. – werbena sztywna
  • Verbena strigosa Cham.
  • Verbena × stuprosa Moldenke
  • Verbena subpetiolata N.O'Leary
  • Verbena supina L.
  • Verbena townsendii Svenson
  • Verbena trachea Phil.
  • Verbena urticifolia L. – werbena pokrzywolistna
  • Verbena valerianoides Kunth
  • Verbena villifolia Hayek
  • Verbena weberbaueri Hayek
  • Verbena xutha Lehm.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. ↑ a b c Genus: Verbena L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-02-12].
  5. ↑ a b c d e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 962. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 267. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 193. ISBN 978-83-925110-5-2.
  10. ↑ Verbena. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-12].

Media użyte na tej stronie

Starr 050423-6769 Verbena litoralis.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Verbena litoralis (flowers). Location: Maui, Auwahi
20150623Verbena officinalis1.jpg
Autor:
AnRo0002
, Licencja: CC0
Echtes Eisenkraut (Verbena officinalis) in Hockenheim
Verbena officinalis Sturm22.jpg

Verbena officinalis L.

Original Description
Eisenkraut, Verbena officinalis
White Vervain (Verbena urticifolia) - Kitchener, Ontario.jpg
Autor: Ryan Hodnett, Licencja: CC BY-SA 4.0
White Vervain (Verbena urticifolia) in Kitchener, Ontario, Canada.