Werbkowice

Werbkowice

wieś
(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0 Pałac z I poł. XIX w. (2014)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	hrubieszowski
Gmina	Werbkowice
Liczba ludności (2016)	2867[1]
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-550[2]
Tablice rejestracyjne	LHR
SIMC	0905280
Położenie na mapie gminy Werbkowice Werbkowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Werbkowice
Położenie na mapie województwa lubelskiego Werbkowice
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Werbkowice
50°45′06″N 23°46′57″E/50,751667 23,782500
Strona internetowa

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła (kościół parafialny).

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawna cerkiew prawosławna, obecnie kościół filialny).

(c) Jakub Kruczek, licencja: CC BY 3.0

Pomnik na placu Józefa Piłsudskiego.

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Urząd Gminy i Urząd Stanu Cywilnego.

(c) Jakub Kruczek, licencja: CC BY 3.0

Stary dworzec kolejowy.

(c) kuba13 / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Stacja pomp i dróżniczówka Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Niedokończony wiadukt.

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Most kolejowy nad rzeką Huczwą i niedokończony wiadukt w tle.

Cmentarz prawosławny podczas prac porządkowych w 2016.

Werbkowice (ukr. Вербковіце) – wieś w Polsce położona w południowo–wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Werbkowice^[3]. Siedziba urzędu gminy Werbkowice. Znajduje się na zachód od Hrubieszowa, na obszarze Kotliny Hrubieszowskiej, głównie na lewym brzegu rzeki Huczwy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 74 . W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Nazwa

Nazwa „Werbkowice” związana jest z ówczesną florą miejscowości i wywodzi się od słowa wierzba. Jej odpowiednikiem języku ruskim jest słowo verba, verbka^[1][4]. Aktualnie w takim brzmieniu słowo jest obecne w języku ukraińskim w formie верба, wierba. Ponadto na Śląsku dość znany był ród Wrbskych, co w brzmieniu dzisiejszym należałoby pisać jako Wierzbiccy lub Wierzbowscy.

Historia

Badania archeologiczne wskazują, że pierwsze ślady osadnictwa sięgają tu nawet 5500 lat p.n.e. W wyniku badań w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski na terenie miejscowości odkryto 33 stanowiska (punkty osadnicze)^[1]. Najstarszy zabytek, niewielki fragment glinianego naczynia, pochodzi z wczesnego neolitu. Znacznie większy materiał pochodzi z 3800-3100 r. p.n.e. Są to fragmenty charakterystycznych dla kultury wołyńsko-lubelskiej ceramicznych malowanych naczyń^[4]. Znaleziono również brązową grecką monetę pochodzącą z około 330 r. p.n.e. z Syrakuz^[4]. Sama miejscowość powstała w VII-VIII wieku^[1].

Pierwsza wzmianka pisana o Werbkowicach pochodzi z 1394, kiedy to wieś została wspomniana jako jedna z miejscowości nowo powstałej parafii w Grabowcu. XV-wieczne Werbkowice były wsią średniej wielkości. Rejestr poborowy z roku 1472 notował w Werbkowicach 4 łany użytków rolnych, młyn o dwóch kołach, zapewne wodny oraz karczmę^[1]. Pierwszymi właścicielami wsi była szlachta mazowiecka przybyła na te tereny wskutek rozdawania ziem^[4]. Najwcześniejszym właścicielem, w 1401 roku, był Micz, a następnie w 1431 roku - Aleksander^[4]. W 1578 roku wieś należała do [Agnieszki] Mireckiej i [Piotra] Stabrowskiego. Wówczas Werbkowice liczyły 3 łany użytków, 5 zagrodników, 4 komorników oraz 1 rzemieślnika^[1].

Informacja jakoby w I poł. XVII wieku właścicielami wsi byli Zamoyscy odnosi się do Wirkowic^[1]. W 1664 roku Werbkowice należały do Andrzeja Wiśniowskiego herbu Prus I^[1]. W 1690 w Werbkowicach została erygowana, przez Aleksandra Łaszcza i jego żonę – Katarzynę z Firlejów – cerkiew unicka i szkoła początkowa^[1]. W latach 1753–1767 roku dobra należały do Karola Sapiehy. W latach 1773–1788 wieś była w posiadaniu Teodora Szydłowskiego. W 1793 roku sprzedał on Werbkowice za 120 tys. złotych polskich Adamowi Kazimierzowi Szydłowskiemu herbu Lubicz^[1]. Po Adamie majątek mocno zaniedbany odziedziczył w 1842 roku syn Antoni. W połowie XIX wieku Werbkowice zasłynęły z hodowli owiec. Owczarnia ówczesnego właściciela wsi była jedną z pierwszych i największych w Królestwie Polskim^[1]. W roku 1848 liczyła 1945, a w 1860 – 2267 owiec^[1]. Od 1872 w Werbkowiach wydobywano torf, którego pokłady sięgały miejscami ponad 3 m^[5].

W drugiej połowie XIX wieku powstały: szkoła, gorzelnia, dwa młyny, cegielnia oraz olejarnia. W 1864 Antoni Szydłowski wzniósł nową unicką cerkiew we wsi. W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, stała się ona siedzibą parafii prawosławnej^[6]. W 1916 przez Werbkowice przeprowadzono kolej wąsko- i normalnotorową, a 12 lat później wybudowano dworzec kolejowy i stację pomp. Obecnie przebiega tamtędy, prowadzący do granicy z Ukrainą, tor Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS). 7 listopada 1919, odłączając się od parafii w Grabowcu, powstała osobna parafia rzymskokatolicka w Werbkowicach. Po I wojnie światowej miały tu miejsce liczne parcelacje majątków ziemskich. W 1919 unicką cerkiew przejął Kościół rzymskokatolicki^[6]. W 1926 roku 15,58 ha kupił Skarb Państwa z przeznaczeniem na rozbudowę torów kolejowych^[1].

Ostatnimi właścicielkami Werbkowic były Teresa Rulikowska i jej córka Wincentyna^[1]. W 1939 w Werbkowicach żyło 1845 osób. W czasie okupacji w 1943 roku majątek na krótko przejęło Generalne Gubernatorstwo, a w roku 1946 dobra o powierzchni 1085,34 ha przejęto na rzecz Skarbu Państwa^[1]. 6 kwietnia 1946 roku oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, przy współpracy ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość, napadły na miejscowość, rozbrajając placówki ludowego Wojska Polskiego^[7]. Po II wojnie światowej w byłym majątku i pałacu Antoniego Szydłowskiego został utworzony jeden z Zakładów Doświadczalnych należących do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa^[8], powstałego w 1950 i mającego swoją siedzibę w Puławach.

Ze względu na żyzne gleby, sprzyjające uprawie buraka cukrowego, w 1963 w Werbkowicach uruchomiono najnowocześniejszą wówczas i jedną z największych w kraju cukrownię (dzisiaj jeden z oddziałów Krajowej Spółki Cukrowej S.A.). Fabryka stała się kolejnym, bardzo silnym impulsem do rozwoju miejscowości – dawała zatrudnienie, czym przyciągała ludzi, dla których budowano nowe osiedla.

17–22 kwietnia 1978 odbyła się we wsi VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, co było związane z prowadzonymi pracami archeologicznymi w tym rejonie kraju^[9]. W latach 1987–1989 wybudowano w Werbkowicach młyn gospodarczy. W 2006 roku młyn sprzedano w ręce prywatne, a jego właścicielami zostali Władysław Brzozowski oraz Wojciech Goławski^[1].

Demografia

W 1827 Werbkowice liczyły 60 domostw i 346 mieszkańców. Obecnie Werbkowice są dużą miejscowością. W 2001 roku liczyły one 350 domów i 3100 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 3053 mieszkańców^[1]. W 2016 wieś liczyła 2867 mieszkańców^[1] i była największą miejscowością gminy Werbkowice.

• Populacja mieszkańców Werbkowic w latach 1998–2011^[10].

• Piramida wieku mieszkańców Werbkowic w 2002 roku^[10].

Zabytki

Zabytki nieruchome zapisane w NID^[11]:

• Cerkiew prawosławna, obecnie kościół rzymskokatolicki parafia pw. NMP i św. Michała (drewniany, 1870) dzwonnica drewniana, cmentarz kościelny – A/302 z 24.10.1984
• Pałac (1 poł. XIX) – 205/56 z 9.05.1957 oraz zespół pałacowy: oficyna, rządcówka, stajnia, ogrodzenie z bramą wjazdową, park – A/174 z 14.07.1977
• Układ komunikacyjny kolejki wąskotorowej Werbkowice-Hrubieszów (1915) – A/502 z 27.11.1992

Gminny program ochrony zabytków wymienia dodatkowo zabytki^[12]:

• Szkoła (ul. Kopernika 28), murowana, 1890 r.
• Szkoła murowana, lata 1926–1928
• Dworzec kolejowy, murowany, 1928 r.
• Magazyn węgla przy dworcu, 1. połowa XX w.
• Stacja pomp przy dworcu, 1928 r.
• Wieża ciśnień, 1945 r.
• Figura MB Niepokalanego Poczęcia, kamienna, 1770 r.
• Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, XIX w.
• Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, 1908 r.
• Cmentarz grzebalny, czynny – XIX w.
• Cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
• Stanowiska archeologiczne

Sport

W Werbkowicach funkcjonuje Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Kryształ Werbkowice – amatorski klub piłkarski, założony w 1973 roku. Obecnie drużyna seniorów gra w hummel IV lidze, grupie lubelskiej. Piłkarze Kryształu Werbkowice rozgrywają mecze na stadionie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Werbkowicach o pojemności 2500 miejsc.

Przypisy