Werchrata

Werchrata

wieś
Dawna cerkiew greckokatolicka
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	lubaczowski
Gmina	Horyniec-Zdrój
Wysokość	270 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	395[1]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-622[2]
Tablice rejestracyjne	RLU
SIMC	0602963[3]
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój Werchrata
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Werchrata
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Werchrata
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Werchrata
50°15′23″N 23°28′18″E/50,256389 23,471667

Werchrata (w latach 1977−1981 Boguszów) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój^[4][3], w górnym odcinku doliny rzeki Raty, (dopływu Bugu) na Roztoczu Wschodnim.

Werchrata to jedna z największych wsi w Polsce pod względem powierzchni.

Integralne części wsi

Oprócz przysiółków wyróżnia się: Kozubale, Bogusze i Monasterz. Obszar sołectwa wynosi 55 km². W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa przemyskiego.

• 

  Szkoła podstawowa
• 

  Cmentarz z I wojny światowej
• 

  Monaster Basillan na mapie Friedrich von Miega^[5]

Historia

Najstarsza źródłowa wzmianka o Werchracie pojawiła się w 1444 r., kiedy to książę mazowiecki i bełski Władysław darował osadę Horyniec szlachcicowi Piotrowi Pieczykurowi z Wilcz.^[6]

W niektórych opracowaniach znaleźć można XII wiek, jako czas założenia wsi, jednakże są to informacje związane z tradycją ludową, bez żadnego źródłowego uzasadnienia. Na przełomie XVI i XVII w. była wsią królewską w województwie bełskim^[7], należała do uposażenia wojewodów bełskich^[8].

Właścicielem Werchraty był August Łoś, powstaniec, poseł na Sejm Galicyjski i do Rady Państwa.

W XIX w. wieś miała 440 domów i liczyła 2372 mieszkańców. W 1947 była to niemal w całości ludność ukraińska.

Werchrata 21 lipca 1944 została zdobyta przez wojska radzieckie^[9]. W czasie starć z oddziałami UPA w 1947 prawie cała zabudowa wsi uległa zniszczeniu, a ludność niemal w całości wysiedlono. W rejonie Monasterzu rozebrano stojącą na terenie dawnego klasztoru cerkiew Opieki Bogurodzicy wzniesioną około 1680. Była to jedna z najstarszych i najcenniejszych drewnianych cerkwi w Polsce, które uległy zniszczeniu po II wojnie światowej. W 1891 r. w Monasterzu powstała pierwsza pustelnia założona przez św. Brata Alberta Chmielowskiego dla braci zakonnych albertynów na Roztoczu^[10][11][12]. Obecnie wystawiono tam turystyczną wiatę dla pielgrzymów i turystów^[13].

W centrum miejscowości znajduje się cmentarz z I wojny światowej.

• 

  Dom rekolekcyjny
• 

  Remiza
• 

  Gospodarstwo ogrodnicze

Religia

Na początku XIV wieku późniejszy prawosławny metropolita kijowski Piotr założył w Werchracie monaster Przemienienia Pańskiego. Monaster zwany „Piotrowym” był ważnym centrum ikonograficznym, i odebrał ważną rolę w rozwoju życia zakonnego Księstwa Halicko-Wołyńskiego^[14]. Pochodzi z niego Werchracka ikona Matki Bożej, przechowywana w klasztorze św. Mikołaja w Krechowie^[15].

W północno-zachodnim rogu placu cerkiewnego (obecnego kościoła w Werchracie), znajdziemy nagrobek z czerwonego piaskowca. Pochowany został tam zasłużony dla werchrackiej parafii greckokatolickiej ksiądz Eugeniusz Chomiński (30.03.1867 – 04.07.1939). Jego synem był wybitny muzykolog Józef Michał Chomiński. Nagrobek jest sygnowany, wykonany został przez Tadeusza Iwanowicza, majstra kamieniarskiego ze Lwowa. W krzyż nagrobny wmontowany jest medalion z głową Chrystusa, sygnowany przez J. Jagniewskiego we Lwowie.^[16]

Nagrobek Eugeniusza Chomińskiego

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa należącej do Dekanatu Narol w diecezji zamojsko-lubaczowskiej. Obok kościoła parafialnego, dawnej cerkwi greckokatolickiej znajduje się Dom Rekolekcyjny Wyższego Seminarium Duchownego diecezji.

Turystyka

Przez Werchratę prowadzi zielony szlak turystyczny Szlak im. św. Brata Alberta z Narola do Horyńca-Zdroju, związany z działalnością i życiem św. Brata Alberta Chmielowskiego i bł. Bernardyny Marii Jabłońskiej, urodzonej w Pizunach koło Narola^{[17][18][19][20]}.

Transport

• We wsi znajduje się kolejowe polsko-ukraińskie przejście graniczne oraz suchy port służący wymianie towarowej pomiędzy Polską i Ukrainą.
• Werchrata (stacja kolejowa)

Zobacz też

• gmina Siedliska

Przypisy

Bibliografia

• Artur Pawłowski, Roztocze, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2009, s.262, ISBN 978-83-89188-87-8
• Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna, część II, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2002, ss.333-336, ISBN 978-83-62460-26-7
• Stanisław Kłos, Lubaczów i okolice, Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze "Roksana", Krosno 1998, ss.133-136, ISBN 83-87282-79-0

Linki zewnętrzne

• Werchrata, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 221 .
• Górniki, przys. Werchraty, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 721 .