Wertumnus

Wertumnus

Vertumnus

bóg przemian, pór roku, dojrzewania plonów
Wertumnus pod postacią starej kobiety namawiający Pomonę do małżeństwa (mal. Francesco Melzi, XVI w.)
Występowanie	religia Etrusków
Atrybuty	wieniec na głowie, róg obfitości z owocami
Teren kultu	starożytny Rzym
Nazwa święta	Vertumnalia (25 sierpnia)
Rodzina
Żona	Pomona

Wertumnus uwodzący Pomonę (rzeźba J.-B. Lemoyne'a, 1760)

Wertumnus (łac. Vertumnus, Vortumnus, Voltumnus) – w mitologii rzymskiej bóg z kręgu bóstw wegetacyjnych, pochodzenia etruskiego lub sabińskiego, będący uosobieniem przemian zachodzących w przyrodzie.

Pochodzenie

Należał do ważnych bóstw staroitalskich. Być może obecny też w plemiennych wierzeniach Sabinów, najpewniej był przejętym przez Rzymian odpowiednikiem Voltumny, uważanego przez Warrona za głównego boga Etrurii, czczonego przede wszystkim w Wolsiniach^[1].

Na gruncie ludowej etymologii^[2] uznawano go za boga przemian i pór roku oraz dojrzewania wszelkich plonów. Przekonanie, iż posiada zdolność przybierania rozmaitych postaci^[3], znalazło u Rzymian odbicie w powiedzeniu o ludziach niestałych jako „urodzonych pod znakiem Wertumnusa”^[4].

Według mitologicznego przekazu, zakochany w Pomonie, bogini sadów, owoców i kwiatów, dla jej uwiedzenia przybierał rozmaite postacie (starej kobiety, wojaka, rybaka, ogrodnika, oracza, żniwiarza itp.), pozyskując ją ostatecznie we własnej postaci – młodego boga.

Kult i ikonografia

Zachowało się niewiele jego wyobrażeń. Zazwyczaj przedstawiano go jako młodzieńca bądź brodatego mężczyznę z wieńcem kłosów (albo liści) na głowie, trzymającego róg obfitości z owocami. Święto ku jego czci – Vertumnalia, obchodzono 13 sierpnia. W ofierze składano mu pierwsze owoce, pąki kwiatów, kłosy pszenicy. Przeniesiony w 265 p.n.e. ze zdobytych i zburzonych Wolsiniów posąg Wertumnusa znajdował się w dzielnicy etruskiej (Vicus Tuscus) Rzymu, a na Awentynie miał on wspólną świątynię z Pomoną^[5].

W europejskiej tradycji kulturowej

Szczególnie niekonwencjonalnie namalował Wertumnusa w postaci alegorycznej Giuseppe Arcimboldo, nadając mu rysy cesarza Rudolfa Habsburga (1590). Popularny w sztuce temat Wertumnusa i Pomony malowali m.in. Paris Bordone (1550), Hendrik Goltzius (1613), David Teniers (1615), Rubens (1618), Luca Giordano (1682), Francesco Melzi, Adriaen van de Velde (1648), François Boucher (1765).

W literaturze polskiej Stanisław Trembecki nawiązał do tych bóstw w poemacie Sofijówka:

… pysznym rzędem Koryntska kolumna,
Niechaj dźwiga świątynię kochanki Wertumna…^[6].

Wspomniał je również Adam Mickiewicz w epopei Pan Tadeusz:

...Słowem, wygnała Marsa Ceres gospodarna
I Panuje z Pomoną, Florą i Wertumnem
Nad Dobrzyńskiego domem...^[6]

Współczesny poeta Andrzej Sosnowski jest autorem wiersza zatytułowanego Pomona i Wertumnus.

Przypisy

Bibliografia

• Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, ISBN 978-83-04-047686
• Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Znak, 1996, ISBN 83-7006-597-X
• Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1997, ISBN 83-0404-389-0
• Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, ISBN 83-214-0406-5
• Władysław Kopaliński: «Wertumnus» w Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1987, ISBN 83-06-00861-8

Linki zewnętrzne

• «Wertumnus» w Mitencyklopedia. Encyklopedia mitów i legend portalu Interia. mitencyklopedia.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-10)].