Więzienie Montelupich

Więzienie Montelupich
Ilustracja
(c) Bundesarchiv, Bild 121-0316 / CC-BY-SA 3.0

Więźniowie na Montelupich po kampanii wrześniowej, jesień 1939 r.
Państwo Polska
Województwo małopolskie
MiejscowośćKraków
Adresul. Montelupich 7
Rodzajareszt śledczy, muzeum
Jednostka nadrzędnaSłużba Więzienna
Data powstania1905
Budynek
dawnego więzienia garnizonowego Armii Austro-Węgier
Symbol zabytku nr rej. A-983 z 6 maja 1995 [1]
Ilustracja
Widok z południa, ze skrzyżowania al. Mickiewicza i ul. Kamiennej.
Państwo Polska
MiejscowośćKraków
Adresul. Montelupich 7
InwestorArmia Austro-Węgier
Rozpoczęcie budowy1890
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Budynekdawnego więzienia garnizonowego Armii Austro-Węgier”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Budynekdawnego więzienia garnizonowego Armii Austro-Węgier”
Ziemia50°04′27,0″N 19°56′23,5″E/50,074167 19,939861
Areszt Śledczy Kraków przy Montelupich 7 – widok współczesny

Więzienie Montelupich – dawne więzienie garnizonowe Armii Austro-Węgier, następnie cywilne a obecnie areszt śledczy Kraków[2], znajdujące się w Krakowie przy ul. Montelupich 7.

Pod koniec XIX wieku wojsko austriackie opuściło Wawel. Na północ od Krakowa, w miejscu likwidowanych otaczających miasto umocnień i starych okopów, niektórych budowanych jeszcze przez Kościuszkę, zbudowali Austriacy więzienie garnizonowe, koszary artylerii i kilkaset metrów dalej szpital wojskowy. W więzieniu Władze austriackie umieściły także sąd wojskowy.

Historia

Podczas II wojny światowej w budynku przy Montelupich znajdowało się hitlerowskie więzienie policyjne podlegające Gestapo. W latach 1940–1944 więzionych było tu ok. 50 000 osób[3]. Przetrzymywano tu m.in. profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, aresztowanych podczas wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji akcji Sonderaktion Krakau. Na terenie więzienia miały w tym czasie miejsce masowe egzekucje więźniów, z których część mordowano także w okolicach Krakowa (Podłęże i fort 49 „Krzesławice”). Większość aresztowanych, po ciężkich przesłuchaniach, wywożono do obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Plaszow[4].

Egzekucja 100 Polaków w Podłężu, wywiezionych z więzienia Montelupich, miała miejsce 2 lutego 1944 roku. Niemcy wzięli odwet za dokonanie 29 stycznia przez partyzantów Armii Krajowej z oddziału „Błyskawica”, nieudanego zamachu na generalnego gubernatora Hansa Franka, który jechał pociągiem do Lwowa[5]. Egzekucji dokonano na rozkaz dowódcy policji i SS Wilhelma Koppego, wykonali ją członkowie Gestapo, SS i Schutzpolizei (Schupo). Na terenie Krakowa SS i Gestapo rozstrzelało w masowej egzekucji 1000 ludzi z więzienia Montelupich, na wzgórzu przy ul. Kamedulska-Glinnik[6]. 29 stycznia 1944 roku z więzienia wywieziono do miejscowości Pełkinie 24 żołnierzy AK, gdzie zostali rozstrzelani w odwecie za odbicie w dniu 19 stycznia 1944 roku ujętego wcześniej członka ruchu oporu[7].

Po 1945 roku w budynku znajdowało się ciężkie centralne więzienie karno-śledcze Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD, przez które przeszło kilka tysięcy polskich żołnierzy, głównie z AK i WiN-u, z których część wywieziono w głąb ZSRR na zesłanie i członków Ukraińskiej Powstańczej Armii. W więzieniu wykonywano także pod koniec lat 40. kary śmierci na członkach niemieckiej załogi obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, skazanych w pierwszym procesie oświęcimskim[8].

21 kwietnia 1988 roku wykonano tutaj karę śmierci na Stanisławie Czabańskim. Był to ostatni wyrok śmierci wykonany w Polsce[9].

Martyrologia Polaków osadzanych i zamordowanych przez hitlerowców i funkcjonariuszów Urzędu Bezpieczeństwa w 1945 r. została upamiętniona po 1990 r. na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „MONTELUPICH / BRYGIDKI / ZAMEK LUBELSKI / 1939 – 1945”.

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2021-10-16].
  2. ↑ Areszt Śledczy w Krakowie. Serwis Służby Więziennej. [dostęp 2020-03-10].
  3. ↑ Józef Batko, Gestapowcy, Kraków, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00720-3. Cited in Cezary Leżeński’s review of the book in Nowe Książki, 1986, p. 127.
  4. ↑ Historia KL Plaszow. Muzeum Krakowa, 29.06.2017. [dostęp 2020-03-10].
  5. ↑ Historia Armii Krajowej. Leksykon w postaci elektronicznej. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, 1.04.2015. s. 9. [dostęp 2020-03-10].
  6. ↑ Piotr Subik: Tajemnica miejsca kaźni na Glinniku. Ile osób straciło życie z rąk Niemców?. Dziennik Polski, 17.05.2014. [dostęp 2020-03-10].
  7. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa: lata wojny 1939–1945. „Sport i Turystyka”, s. 299, 1966. Warszawa. 
  8. ↑ Marek Szafrański: 70 lat temu wykonano wyroki śmierci na 21 esesmanach z Auschwitz. Dzieje.pl, 24.01.2018. [dostęp 2020-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-12)].
  9. ↑ Ostatni wyrok śmierci w PRL. Za co zginął Stanisław Czabański?. Fakt24.pl, 21.04.2015. [dostęp 2020-03-10].

Bibliografia

  • Wanda Kurkiewiczowa, Za murami Monte: wspomnienia z więzienia kobiecego Montelupich-Helclów, 1941-1942, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1968.
  • Stanisław Czerpak and Tadeusz Wroński, Ulica Pomorska 2: O krakowskim Gestapo i jego siedzibie w latach 1939–1945, Kraków, Muzeum Historii, 1972.
  • Wincenty Hein, Czesława Jakubiec, Montelupich, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985, ISBN 83-08-00393-1, OCLC 830180927.

Media użyte na tej stronie

Kraków location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.15 N
  • S: 49.95 N
  • W: 19.76 E
  • E: 20.26 E
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Bundesarchiv Bild 121-0316, Krakau, Gefängnis Montelupich, Häftling.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 121-0316 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Polnische Schwerverbrecher (Krakau)
Kraków, Aleje Trzech Wieszczów 15.jpg
Autor: uploaded by Nazin, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kraków, Aleje Trzech Wieszczów i więzienie Montelupich.
Former Austro-Hungarian Army Garrison Prison, 7 Montelupich street, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek dawnego więzienia garnizonowego Armii Austro-Węgier, ul. Montelupich 7, Kraków