Więcbork

Więcbork

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Więcbork z lotu ptaka w 2019 roku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	sępoleński
Gmina	Więcbork
Data założenia	1348
Prawa miejskie	1383
Burmistrz	Waldemar Kuszewski
Powierzchnia	4,31 km²
Wysokość	180 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	5965[1] 1384 os./km²
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	89–410
Tablice rejestracyjne	CSE
Położenie na mapie gminy Więcbork Więcbork
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Więcbork
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Więcbork
Położenie na mapie powiatu sępoleńskiego Więcbork
53°21′N 17°29′E/53,350000 17,483333
TERC (TERYT)	0413044
SIMC	0929820
Hasło promocyjne: Dobry kierunek
Urząd miejski ul. Mickiewicza 22 89-410 Więcbork
Strona internetowa
BIP

Więcbork (niem. Vandsburg) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie sępoleńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Więcbork.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Więcbork liczył 5965 mieszkańców^[1].

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 położone było w XVI wieku w województwie kaliskim^[2].

Położenie

Miasto położone jest nad Jeziorem Więcborskim oraz nad rzeką Orlą, która znajduje się w dorzeczu Noteci. W środkowo-wschodniej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), na obszarze Krajeńskiego Parku Krajobrazowego (siedziba tegoż Parku), w odległości 59 km na północny zachód od Bydgoszczy.

Demografia

Panorama rynku w 2007 roku, przed rewitalizacją

• Piramida wieku mieszkańców Więcborka w 2014^[3].

Historia

• We wczesnym średniowieczu od XII wieku Więcbork istniał jako umocniony gród, co potwierdzili przy terenach plaży miejskiej w Więcborku w latach 1965–1966 bydgoscy archeolodzy^[4].
• 1383 – Wzmianka w źródłach o mieście nazywanym wówczas Wanszowna w kronice Janka z Czarnkowa. Informuje ona, iż miasto będące własnością Markusza z Pamperzyna zostało najechane i spalone przez Grzymalitę Domarata z Pierzchna, kasztelana poznańskiego i starostę generalnego wielkopolski. Był to jeden z epizodów wojny Grzymalitów z Nałęczami.
• 1405 – pierwszy dotychczas znany zapis obecnej nazwy.
• Od średniowiecza miasto było własnością szlachecką w posiadaniu, kolejno rodu Grzymalitów, Peperzyńskich, Więcborskich, Zebrzydowskich, Garczyńskich, Smoczewskich i Potulickich.
• W latach 1558–1560 w więcborskim zamku przebywał biskup krakowski Andrzej Zebrzydowski.
• Przed 1772 Więcbork należał administracyjnie do województwa kaliskiego, powiatu nakielskiego.
• 1772 w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej miasto przeszło pod władzę Prus, wchodząc w skład obwodu nadnoteckiego w powiecie kamieńskim.
• 1807 – Więcbork został włączony przez Napoleona Bonaparte do Wielkiego Księstwa Warszawskiego, do Departamentu Bydgoskiego. Po upadku Księstwa Warszawskiego Więcbork wraca do Prus, do powiatu złotowskiego regencji bydgoskiej.

Rynek w Więcborku sto lat temu

• 1830 – miasto spłonęło w wyniku wielkiego pożaru.
• 28 lutego 1835 – powstał powiat więcborski^[5]
• 1 października 1894 oddano do użytku przechodzącą przez Więcbork linię kolejową z Nakła nad Notecią do Chojnic, będącą fragmentem linii kolejowej nr 281 Oleśnica – Chojnice.
• 1910 – w trakcie zaboru pruskiego miasto liczyło 3118 ;mieszkańców, w tym 74,9% Niemców.
• W okresie międzywojennym Więcbork był największym miastem powiatu z kompleksem rezydencji Rządu i Prezydenta RP Ignacego Mościckiego na przedmieściach Więcborka i gminie zbiorowej Więcbork z 4456 mieszkańców z największą ponad 50% ilością ludności narodowości polskiej w powiecie sępoleńskim, dane z 1938 – źródło ABP, Wydział Powiatowy sygn. 6.508.571.
• W trakcie II wojny światowej w zamku Rządu i Prezydenta II RP w Runowie k. Więcborka rezydował Hermann Göring.
• W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.
• 31.12.1988 r. został spalony sowiecki pomnik wdzięczności na więcborskim Placu Zwycięstwa przez działaczy antykomunistycznych w PRL Solidarności i Federacji Młodzieży Walczącej
• W 1998 decyzją wojewody bydgoskiego powołano Krajeński Park Krajobrazowy z siedzibą w Więcborku^[6].
• 23.03.2002 – Jan Paweł II przyjmuje honorowe obywatelstwo miasta i gminy Więcbork^[7]

Zabytki

Rokokowy kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza

Kamienice w centrum miasteczka

Pomnik pamięci poległych za wolność ojczyzny i ziemi więcborskiej

Promenada

Rynek z promenadą w Więcborku

• rokokowy kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza zbudowany przez Aleksandra Hilarego Potulickiego w latach 1772–1778. Kościół jest murowany, jednonawowy, sklepiony, 24 m. długi, bez wieży, z elipsowatą zakrystią; posiada stylowo jednolite urządzenie wewnętrzne z czasów budowy kościoła. W kościele znajdują się epitafia i groby Potulickich.
• kaplica cmentarna z 1787 na Górze św. Katarzyny zbudowana przez A. H. Potulickiego oraz zabytkowy 700-letni cmentarz katolicko-ewangelicki
• średniowieczny układ urbanistyczny i domy w rynku z XVIII-XX w.
• Kościół ewangelicki z XIX przy ul. Rybackiej
• Budynek drewniany z 1732, siedziba Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Więcborku.
• Fundamenty i fragmenty więcborskiego zamku Zebrzydowskich z 1556 przy ul. Potulickich i Powstańców Wlkp.
• Pozostałości po byłej synagodze żydowskiej z XVIII przy ul. Hallera – do dziś zachowało się biuro i dom rabina.
• Dawny ewangelicki dom diakonis z kaplicą, obiekt z XIX w. zlokalizowany przy ul. Pocztowej, obecnie zajmowany przez szkoły średnie.
• Kościół ewangelicki, z XVIII w. wraz z infrastrukturą przy ul. Pocztowej, przebudowany w 1983 na dom kultury. Do dziś zachowały się obiekty przykościelne z zabytkową plebanią, zajmowaną obecnie przez pomoc społeczną i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie^[8].
• Pozostałości po dworku Potulickich przerobionym w latach 70. na szpital miejski w Więcborku, do dziś zachowały się przyległe obiekty, zajmowane obecnie przez szpital powiatowy w Więcborku.
• Klasztor sióstr franciszkanek z 1932 roku^[9].
• Sąd i areszt z XIX w. przy ul. Pocztowej.
• Teren grodu więcborskiego przy plaży miejskiej.
• Tereny po XVI wiecznym zamku Zebrzydowskich na Górze Zamkowej, odkryte w 2019 roku^[10].
• Wzgórze Świętej Katarzyny w Więcborku miejsce prastarego grodu więcborskiego oraz miejsce drewnianego zamku Pałuków, a następnie teren miasta Więcbork. źródła kroniki kościoła katolickiego w Więcborku i Monografia Więcborka z 1993

Nazwy Więcborka na przestrzeni wieków

Na przestrzeni wieków występowało ponad dziesięć różnych nazw Więcborka. Pierwsza nazwa miasta to Wansowno kolejne to Wanszowno, Wiązowno, Wicbork, Wienzburg, Wiecborg, Wiecborg, Więcburg, Wiecborg, Więcburg, Wicburg, Wyądzburg, Vandsburg i obecna nazwa Więcbork. Pierwszymi znanymi właścicielami miasta byli Grzymalici herbu Grzymała, którzy posiadali swój zamek na terenach plaży miejskiej.

Zamek Zebrzydowskich i Potulickich w Więcborku

• Więcborski zamek Zebrzydowskich z 1496 został rozbudowany i odrestaurowany z plenipotencji księcia Andrzeja Zebrzydowskiego^[11].
• Mieściła się tam kaplica zamkowa bp Andrzeja Zebrzydowskiego. Kaplica ta była związana z rozbudowanym zamkiem przez Zebrzydowskich w 1556 roku, źródło Tamże i Otto Goerke, Der Kreis Flatow, Złotów 1918, s. 640. źródło: Tamże.

Rezydencja Ignacego Mościckiego

Pochodzący jeszcze z XIX wieku myśliwski pałacyk, położony na terenie parku leśnego w miejscowości Runowo-Młyn, stał się miejscem częstych wizyt Ignacego Mościckiego. W tej rezydencji prezydent gościł przedstawicieli najwyższych władz państwowych II RP. Kolejna rezydencja Prezydenta II RP Ignacego Mościckiego i Rządu II RP mieściła się w zamku w Runowie Krajeńskim i w leśniczówce w Stebionku. Gmina Więcbork była położona przy granicy Polski co być może przyczyniło się do utworzenia kompleksu rezydencji Prezydenta i Rządu II RP w Runowie Młyn i Runowie Krajeńskim oraz w Stebionku w gminie Złotów. Ostatnie Boże Narodzenie z udziałem Prezydenta Mościckiego w podwięcborskiej rezydencji odbyło się w grudniu 1938. Poprzedziło je reprezentacyjne polowanie z udziałem Ignacego Mościckiego i marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.

Więcborska Gmina Żydowska

• Więcborska gmina żydowska zaistniała w Więcborku już w XV w. Natomiast więcborska synagoga została wybudowana w 1811 i mieściła się przy obecnej ul. gen. J. Hallera 11. Synagoga powstała z inicjatywy miejscowej gminy żydowskiej i darczyńcy materiałów budowlanych dla synagogi Pana Nagla z Sypniewa k/Więcborka.
• źródło Monografia Więcbork z 1993

Ewangelicy w Więcborku

• Więcbork stanowił ważny ośrodek kościoła ewangelickiego w Polsce. To tu ustanowiono 350 osobowy dom sióstr diakonis. W Więcborku mieściły się liczne zakłady pomocnicze więcborskich sióstr diakonis, w tym szpital, drukarnie, domy wypoczynkowe, sierocińce, przedszkola.
• W mieście działały dwa zbory ewangelickie jeden przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego (obecnie ul.Pocztowa), a kolejny przy ul. Rybackiej.

W przyległej do miasta Wituni działał Zakon Misjonarzy Ewangelickich, do dziś zachowały się wszystkie opisywane zabudowania. Trzeba przypomnieć, że kolejne kościoły ewangelickie znajdowały się w Zabartowie, Pęperzynie, Runowie i Sypniewie.

• źródło Monografia Więcborka z 1993

Religia

Wnętrze kościoła w Więcborku wybudowanego przez Potulickich z Więcborka

Kościół katolicki

• parafia i kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Judy Tadeusza
• klasztor i kaplica sióstr franciszkanek, ul. Złotowska
• kaplica rzymskokatolicka w szpitalu
• kaplica rzymskokatolicka na cmentarzach: parafialnym i komunalnym

Organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i kluby

Przemarsz orkiestry i pocztów sztandarowych ul. Hallera w Więcborku w 2018 roku

• Stowarzyszenie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Więcborku – założone w 1732
• KS Grom Więcbork – założony w 1957
• TKKF Wodnik
• Stowarzyszenie Tarcza i Miecz
• Krajeńskie Stowarzyszenie Kulturalne
• Stowarzyszenie Rodzin Katolickich
• Polski Związek Wędkarski
• Caritas oddział przy parafii Więcborskiej
• 34 Wodna Drużyna Związku Harcerstwa Polskiego
• Stowarzyszenie Ochotnicza Straż Pożarna w Więcborku
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Więcborku
• Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ w Więcborku
• Stowarzyszenie „Szpital Wspólnym Dobrem”
• Więcborski Klub Motorowy – WKM Więcbork
• Szczep Więcborskich Drużyn Harcerskich Związku Harcerstwa Polskiego – powstały z Więcborskich Drużyn Harcerskich w 2020 r.
• Stowarzyszenie Krajka Więcbork

Osiedla Więcborka

• Osiedle BOWiD
• Plebanka
• Osiedle Piastowskie
• Osiedle Słoneczne
• Lupinek
• Osiedle Tartaczne
• Stare miasto
• Korea

Warunki naturalne

Jezioro Więcborskie

Plaża miejska

Jezioro Więcborskie i Więcbork z lotu ptaka

Więcbork to miejscowość turystyczna położona przy Jeziorze Więcborskim otoczonym w znacznej części lasami z kilkunastoma ośrodkami wypoczynkowymi, hotelami, motelami i pensjonatami. W 1998 Więcbork stał się siedzibą Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Otoczony jest wzgórzami morenowymi, jeziorami i lasami. Najwyższym punktem miasta jest Góra Świętej Katarzyny (180 m n.p.m.). Jest to drugie co do wysokości wzniesienie w województwie Kujawsko-Pomorskim (najwyższe Czarna Góra 189 m n.p.m.), a najwyższe położone na terenie zamieszkałym, co czyni z Więcborka najwyżej położone miasto w województwie.

Więcbork z lotu ptaka

Gospodarka

W Więcborku działa przemysł metalowy (Więcborskie Zakłady Metalowe Wizamor i firma Bemix) oraz meblowy (firma Gabi Bis). Na dzień 31 grudnia 2010 r. w Mieście i Gminie Więcbork działały 834 podmioty gospodarcze (źródło – Biuletyn Informacyjny Gminy Więcbork).

Transport

Transport drogowy

Więcbork leży nieco ponad 30 kilometrów od Złotowa przy drodze wojewódzkiej nr 189. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie nr 241 i 242.

W Więcborku funkcjonuje lokalny oddział przedsiębiorstwa PKS Chojnice. Można spotkać tu również autobusy PKS Bydgoszcz, PKS Koszalin, PKS Piła, PKS Bytów i PKS Polonus Warszawa. Autobusem można bez problemu dojechać do Bydgoszczy, Chojnic, Koszalina, Złotowa, Sośna, Człuchowa, Tucholi, Sępólna Krajeńskiego, Warszawy, Włocławka, Torunia, Piły, Poznania, a w sezonie letnim również do Łodzi, Krakowa, Mielna^[12].

Stacja PKP Więcbork

Transport kolejowy

PKP Polskie Linie Kolejowe opublikowały 24 listopada 2020 r. listę wniosków zakwalifikowanych do drugiego etapu naboru Programu Kolej Plus, zakładającego przywrócenie pociągów w miastach, które nie mają dostępu do kolei. Na 96 złożonych wniosków 79 spełniło kryteria i przeszło do dalszego etapu. Na liście znalazło się sześć projektów dotyczących województwa kujawsko-pomorskiego. Jeden dotyczy wniosku złożonego przez gminę Koronowo, który zakłada ewentualnego utworzenia nowego połączenia kolejowego Bydgoszcz – Koronowo – Sośno – Pęperzyn – Więcbork – Sępólno Krajeńskie – Kamień Krajeński – Chojnice. Inwestycja opiewa na pół miliarda złotych^[13].

Przez Więcbork przebiega linia kolejowa:

• nr 281: Oleśnica – Chojnice.

Historycznie przebiegała także linia kolejowa nr 240: Świecie nad Wisłą – Złotów, której z dniem 10 maja 2017, wydano decyzję o jej likwidacji^[14].

W mieście znajduje się nieczynna stacja kolejowa, posiadająca obecnie status bocznicy szlakowej i przystanku osobowego^[15]. Niegdyś węzeł łączący Piłę i Złotów z Laskowicami Pomorskimi, czy Grudziądzem. Od 2000 przez Więcbork jeżdżą specjalne pociągi turystyczne i pociągi towarowe.

Oświata

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Noblistów
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego
• Liceum Ogólnokształcące im. Janusza Korczaka^[16]
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego^[17]
• Branżowa Szkoła I Stopnia
• Zespół Szkół Policealnych
• Centrum Edukacji w Więcborku

Opieka zdrowotna

• Szpital Powiatowy w Więcborku
• Pogotowie ratunkowe w Więcborku.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Provita w Więcborku
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Ars Medica” s.c. w Więcborku
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Familia w Więcborku
• Laboratorium ZOZ w Więcborku
• Rehabilitacja Zdrowotna ZOZ w Więcborku

Pomoc społeczna

• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Więcborku
• Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Więcborku
• Środowiskowy Dom Samopomocy w Więcborku
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Więcborku

Sport

Stadion miejski z lotu ptaka

• KS Grom Więcbork I liga w podnoszeniu ciężarów
• KS Grom Więcbork A-klasa piłka nożna
• KS Grom Więcbork sekcja lekkoatletyczna
• Więcborski Klub Motorowy Wizamor w Więcborku
• Polski Związek Wędkarski
• Więcborski Klub Szachistów Wieża
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Więcborku założone 16. 10. 1732 r.
• TKKF Wodnik w Więcborku
• Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Więcborku
• Więcborski Klub Motorowy – WKM Więcbork

Zobacz też

• Więcbork (stacja kolejowa)
• Cmentarz żydowski w Więcborku
• Synagoga w Więcborku

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Urzędu Miejskiego w Więcborku
• Oficjalna strona BIP Gminy Więcbork. bip.wiecbork.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)].
• Kościół w Więcborku jako przykład fundacji Potulickich. art1.friko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-18)].
• Więcbork – szkic monografii miasta, praca zbiorowa, Więcbork 1993
• A. Marach, E. Kiestrzyn, L. Skaza, Miasto i gmina Więcbork, Sępólno Krajeńskie – Więcbork, 2006. (pdf)
• Więcbork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 435 .