Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu

Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu

Więzienie na Świętym Krzyżu w czasie buntu więźniów, 1925
Państwo	Polska
Miejscowość	Świętym Krzyżu
Przeznaczenie	dla skazanych z wieloletnimi wyrokami i dożywociem
Kierownictwo jednostki	1918-1939: Mieczysław Butwiłowicz
Data powstania	1886
Data likwidacji	po zakończeniu II wojny światowej
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu
50°51′32″N 21°03′11″E/50,858889 21,053056

Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu – więzienie znajdujące się na Świętym Krzyżu.

Początki

W 1819 roku w ramach kasaty klasztorów w Królestwie Polskim skasowany został klasztor Benedyktynów na Świętym Krzyżu. W 1852 roku ulokowano w budynkach poklasztornych Instytut Księży Zdrożnych, a od 1886 do 1914 roku więzienie carskie zwane „Polskim Sachalinem”. Ze względu na warunki atmosferyczne był to najsurowszy zakład karny w Polsce. Na klimat skarżyli się już przetrzymywani w pobenedyktyńskim klasztorze od 1852 roku księża zdrożni.

W początkowych latach istnienia nosiło nazwę Opatowskiego Więzienia Karnego, a później nazwane zostało Kieleckim Więzieniem Poprawczym.

Lata międzywojenne

W 1918 roku decyzją nowych władz Polski utworzono Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu. Naczelnikiem mianowano Mieczysława Butwiłowicza, który swą funkcję pełnił do 1939 roku. To dzięki niemu w zniszczonych budynkach powstało więzienie na wysokim poziomie. Udało mu się znacznie ograniczyć śmiertelność i choroby wśród więźniów. Utworzył także orkiestrę, w skład której wchodzili pracownicy Straży Więziennej.

Więzienie na Świętym Krzyżu przeznaczone było dla skazanych z wieloletnimi wyrokami i dożywociem. Swoją karę odsiadywali tu pospolici bandyci, ale trzymano w nim też więźniów politycznych: komunistów, podejrzanych o szpiegostwo i członków Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Jednymi z najbardziej znanych więźniów byli Sergiusz Piasecki (autor powstałej na Świętym Krzyżu powieści „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy”) oraz przywódca OUN Stefan Bandera^[1].

Więźniowie pracowali w warsztatach tkackich, ślusarskich, kuźni i piekarni. Od 1924 roku w więzieniu funkcjonowała szkoła i biblioteka.

W czasach II RP minister sprawiedliwości Stanisław Car nazwał zakład na Łysej Górze najcięższym więzieniem w Polsce w typie „dawnej katorgi rosyjskiej”.

Bunt 20 września 1925 roku

20 września 1925 roku w więzieniu wybuchł bunt. Na czele buntu stanął były żołnierz Jan Kowalski. Więźniowie zdobyli broń przechowywaną w kancelarii zakładu. Próbowali wydostać się poza mury więzienia. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem. Zatrzymali ich okoliczni mieszkańcy i strażacy z Nowej Słupi, uzbrojeni w broń z prywatnej kolekcji naczelnika Butwiłowicza. Ponieważ tego dnia odbywały się uroczystości z okazji święta policji, posiłki z Kielc przybyły z opóźnieniem. Na czele wyprawy liczącej 30 policjantów i 7 samochodów stanął wojewoda Ignacy Manteuffel. Akcją dowodził komendant Kieleckiego Okręgu Policji Państwowej inspektor Jarosław Barwicz i nadkomisarz Józef Kamala (Powiatowy Komendant Policji Państwowej w Kielcach). Akcja pacyfikacyjna rozpoczęła się o 17:00 po przybyciu policji z Iłży, Buska i Opatowa. Kiedy od kuli zginął Kowalski, wśród buntowników zapanował chaos. Również braki w amunicji przyspieszyły stłumienie rebelii. W wyniku buntu śmierć poniosło dwóch dozorców, zastrzelono też pięciu uciekinierów^[2].

Proces rebeliantów odbył się 3 listopada 1925 roku przed Sądem Okręgowym w Kielcach. Jeden z buntowników skazany został na karę śmierci (później został ułaskawiony)^[3] a pozostali na dożywocie. Bunt i sam proces szeroko był komentowany w prasie. Zastanawiano się, kto pomagał z zewnątrz, dostarczając plany i informacje^[2].

Druga wojna światowa

W czasie okupacji niemieckiej Niemcy urządzili na Świętym Krzyżu obóz dla jeńców sowieckich. Panujące tam warunki odzwierciedlały napisy głoszące, że kanibalizm będzie karany rozstrzelaniem. Na polanie Bielnik pochowano ok. 6 tys. ofiar.

Po drugiej wojnie światowej

W pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej budynek przez krótki czas pełnił on funkcję schroniska PTTK. Następnie obiekt przeszedł pod zarząd Lasów Państwowych, a w 1950 roku Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Od 1972 roku placówka otwarta dla turystów. Obecnie siedziba Muzeum Przyrodniczego Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu.

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Bąblewski, Bunt w Więzieniu Ciężkim na Świętym Krzyżu, w: Zakazana Historia, nr 3 / listopad 2013, s. 22–26.
• B. G. Kułan, Bunt w więzieniu na Świętym Krzyżu w dniu 20 września 1925 roku, Toruń 2013
• Adam Massalski, Miejsce pokuty i poniżenia. Instytut Księży Zdrożnych (1853–1863) i więzienie rosyjskie (1886–1914) na Świętym Krzyżu, w: Klasztor na Świętym Krzyżu
• w polskiej kulturze narodowej, pod red. Gryza R. i ks. Olszewskiego J., Kielce 2000, s. 171–193.
• W. Matysiak, Historia więzienia na Świętym Krzyżu, Kielce 2006.
• B. Morąg, Historia więzienia na Świętym Krzyżu, Warszawa 1987.
• Z. Nosal, Piekło na świętej górze, Kielce 1989.
• Z. Nosal, Święty Krzyż, Łódź 1970.
• Marek Przeniosło, Więzienie na Świętym Krzyżu w latach 1918–1939, w: Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej, pod red. Gryza R. i Olszewskiego J., Kielce 2000, s. 205–225.

Linki zewnętrzne

• Bunt w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu
• Bandera w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu
• Bunt w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu cz.2 – Historia Władysława Poczty.
• Ciężkie więzienie na Świętym Krzyżu
• Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu (PRZEDWOJENNE ZDJĘCIA)
• Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu