Wiżajny
| Artykuł | 54°22′2″N 22°52′8″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 54°22'59.9"N, 22°51'0.0"E |
| - błąd | 14 m |
| Odległość | 2292 m |
| wieś | |
 Świetlica i remiza OSP we wsi (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość | 243 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 87 |
| Kod pocztowy | 16-407[3] |
| Tablice rejestracyjne | BSU |
| SIMC | 0772174[4] |
Położenie na mapie gminy Wiżajny _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Wiżajny") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu suwalskiego  | |
 54°22′02″N 22°52′08″E/54,367222 22,868889 | |
| Strona internetowa | |
Wiżajny – wieś w Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, na Suwalszczyźnie, siedziba gminy Wiżajny[4][5]. Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską w 1620 roku, zdegradowane w 1870 roku[6].
Położenie
Wiżajny od początków swego istnienia znajdowały się na terenach przygranicznych. Miejscowość położona jest na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, na północno-wschodnim krańcu Polski, niedaleko granicy z Litwą i obwodem kaliningradzkim. Wieś leży na przesmyku między jeziorami Wistuć i Wiżajny[7]. We wsi znajduje się kościół oraz stare domy. Przez wieś biegnie droga wojewódzka nr 651[8].
Historia
Dawniej na terenach gdzie znajduje się miejscowość rozciągały się bagna należące do puszczy sięgającej aż do jeziora Wisztynieckiego na dzisiejszej granicy Litwy i obwodu kaliningradzkiego[9]. Pierwsi mieszkańcy na tych terenach pojawili się około 11 tysięcy lat temu[10]. Około tysiąca lat przed naszą erą zaczęto uprawiać rośliny i prowadzić chów zwierząt. Już w II wieku przed naszą erą miejscowość pojawiła się na mapie krainy jaćwieskiej[10]. Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana była w roku 1253 jako „Weyze”[8]. Była to przypuszczalnie osada Jaćwingów. W 1549 nad jeziorem założony został przez bojara Piotra Łysego dwór. Piotr Łysy na dworze się nie utrzymał, a jego miejsce zajął Prokop Hryhoriewicz – dworzanin starosty mereckiego[8]. W XII wieku wieś została podbita przez Krzyżaków (podbój zakończył się w roku 1283)[10]. Już w XIV wieku we wsi na szlaku kupieckim prowadzącym w stronę Sejn była karczma. W podaniach wymienia się ją jako słynącą z tego, iż w jej menu sztandarowe miejsce zajmowały raki. W 1409 roku miano nimi tu poczęstować króla Jagiełłę[8]. W roku 1413 tereny pojaćwieskie, w tym miasto królewskie w starostwie niegrodowym wiżańskim zostały włączone do powiatu grodzieńskiego w województwie trockim[10]. Było w nim jeszcze w końcu XVIII wieku[11]. W wieku XV na tereny dzisiejszej gminy zaczęli przybywać osadnicy słowiańscy i litewscy[10]. Źródła pisane wymieniają Wiżajny w 1606 jako miasto, choć data otrzymania praw miejskich nie jest znana[12]. Wiadomo natomiast, że zostały one potwierdzone w 1693[8]. W roku 1638 nadane zostały Radziwiłłom[9]. W roku 1766 miejscowość we władanie otrzymała kobieta o nazwisku Strutyńska[9], a podczas sejmu warszawskiego w latach 1773–75 w wieloletnią dzierżawę Wiżajny wraz z wsią Bolcie i Żyrwinami oddane zostały Róży Strutyńskiej (z rodziny Platerów)[12].
Dzięki przygranicznemu położeniu nastąpił szybki i dynamiczny rozwój miasta, jednak zniszczone zostało podczas wojen szwedzkich[8]. Aby podnieść je z upadku król Jan III Sobieski ufundował szpital i szkołę. Nowy kościół zbudowany został w roku 1825[12]. Najlepsze lata dla Wiżajn to XVIII i XIX wiek[8]. W XIX wieku miejscowość wchodziła w skład ekonomii Kadaryszki. W 1870 roku miejscowość została zdegradowana do rangi wsi, ale do czasów dzisiejszych zachował się miejski układ urbanistyczny[8]. W 1893 w XIII tomie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego tak pisano o Wiżajnach[9]:
Wiżajny – osada, dawniej miasteczko, nad jeziorem t.n., w pow. suwalskim, gm. i par. Wiżajny, odl. 34 w. [wiorst] od Suwałk na północ a 11 w. od Kalwaryi (...) 175 dm. [domów], 2276 mk. [mieszkańców] (...) w osadzie odbywa się 6 jarmarków (...)
W 1935 miały miejsce ostre wystąpienia chłopskie spowodowane głodem i bezrobociem. W 1963 wielki pożar zniszczył część zabytkowej zabudowy[13]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego, wcześniej – do województwa białostockiego. W Wiżajnach stacjonowała strażnica WOP.
Etymologia
Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od litewskiego vežys, oznaczającego raka[14].
Zabytki
Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty[15]:
- układ urbanistyczny (część), 1570–1870 (nr rej.: 440 z 28.11.1985)
- kościół parafialny pw. św. Teresy, 1825 (nr rej.: 506 z 23.06.1986)
- dzwonnica, drewniana, 1862 (nr rej.: 506 z 23.06.1986)
- cmentarz parafialny rzymskokatolicki (nr rej.: 721 z 30.08.1989)
- cmentarz ewangelicki (nr rej.: 677 z 26.08.1989)
Transport
Zobacz też
- Cmentarz żydowski w Wiżajnach
Przypisy
- ↑ Wieś Wiżajny w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-11-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1462 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 82-83.
- ↑ Grzegorz Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. 1. Pruszków: Rewasz, 1999, s. 37. ISBN 83-85557-63-6.
- ↑ a b c d e f g h Polski biegun zimna. W: Wanda Bednarczyk-Rzepko, Urszula Zwolińska, Piotr Przyssawka, Wojciech Marek Darski, Aleksander Buczyński: Przewodnik Pascala. Pojezierze Suwalskie i Puszcza Augustowska. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2005, s. 203–215. ISBN 83-7304-405-1.
- ↑ a b c d Wiżajny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 687. s. 687.
- ↑ a b c d e Na polski biegun zimna. W: Grzegorz Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. 1. Wyd. 2 popr. i uzup.. Pruszków: Rewasz, 1999, s. 104–105. ISBN 83-85557-63-6.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 86.
- ↑ a b c Wiżajny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 688. s. 688.
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 422
- ↑ Biegun zimna i kartacze. W: Polska niezwykła. Województwo podlaskie. Przewodnik. Warszawa: Demart, 2008, s. 7–8. ISBN 978-83-7427-398-5.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2018-04-04].
Linki zewnętrzne
- Siedziba gminy: Wiżajny
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Autor:
Mapa powiatu suwalskiego, Polska
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: X-001AB, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wiżajny - brama wejściowa na rzymskokatolicki cmentarz parafialny (zbytek nr 721 z 30.08.1989)
Autor: Tuberoza, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Smolniki, kaplica, XVIII/XIX (na cmentarzu rzym.-kat.)
Autor: X-001AB, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Drewniana dzwonnica z 1862 r. przy kościele p.w. św. Teresy w Wiżajnach. Wiżajny, Wiżajny
Autor: Nostrix, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wiżajny, powiat suwalski. Budynek remizy OSP i świetlicy.
Autor:
Mapa gminy Wiżajny, Polska