Widłaczek

Widłaczek
Ilustracja
Widłaczek torfowy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

widłaki

Rząd

widłakowce

Rodzina

widłakowate

Rodzaj

widłaczek

Nazwa systematyczna
Lycopodiella Holub
Preslia 36: 20, 22. Mar 1964
Typ nomenklatoryczny

Lycopodiella inundata (L.) Holub[3][4]

Lycopodiella alopecuroides

Widłaczek (Lycopodiella) – rodzaj roślin należący do rodziny widłakowatych. Obejmuje od ok. 40 gatunków w szerokim ujęciu[5] do około 10[6], 13[7] lub 15[2] w wąskim ujęciu. Rośliny te występują w strefie okołobiegunowej i klimatu umiarkowanego na półkuli północnej sięgając także strefy międzyzwrotnikowej na kontynentach amerykańskich[7][6], w Australii i Oceanii[7]. W Polsce rośnie jeden gatunek, zarazem typowy dla rodzaju – widłaczek torfowy L. inundata[8]. Wszystkie gatunki tu zaliczane są roślinami naziemnymi, związanymi z siedliskami wilgotnymi[4].

Naukowa nazwa rodzaju (podobnie jak zwyczajowa) utworzona została od nazwy spokrewnionego rodzaju – widłak Lycopodium poprzez dodanie zdrabniającego przyrostka -ella[9].

Morfologia

Pokrój
Pędy naziemne płożące – ścielące się ściśle przylegając do wilgotnego podłoża lub łukowato wznoszące się i opadające, korzeniące się w miejscach styku z ziemią. Z pędu płożącego wyrastają pojedyncze, nierozgałęziające się pędy wzniesione zwieńczone pojedynczym kłosem zarodnionośnym, wyraźnie różnym od niższego odcinka pędu (zawsze ulistnionego) lub słabo od niego zróżnicowanym. U roślin z tego rodzaju nie wykształcają się rozmnóżki[6].
Liście (mikrofile)
Wyrastają skrętolegle i nie są ułożone wzdłuż pędu w rzędach, nie są też zróżnicowane morfologicznie poza zwykle dłuższymi liśćmi (sporofilami) w obrębie kłosa zarodnionośnego. Mają kształt równowąsko-lancetowaty, na brzegu zwykle z nielicznymi ząbkami[6].
Zarodnie
Kuliste, w kątach sporofili tworzących pojedynczy kłos zarodnionośny[6]. Okryte są nierównymi fałdami i ukryte są przez nasady sporofili, które odsłaniają je dopiero po ich dojrzeniu[10]. Liście w obrębie kłosa zwykle dłuższe od wegetatywnych[6]. Wyrastają w 10 lub większej liczbie rzędów[10].
Gametofit
Fotosyntezujący (zielony), rozwija się na powierzchni gleby, o kształcie spłaszczonej kuli[6].

Systematyka

Pierwotnie rośliny tu zaliczane, jak wszystkie współczesne widłakowate, włączane były do jednego rodzaju – widłak Lycopodium[11]. W 1887 został wyodrębniony podrodzaj Lycopodium subgen. Lepidotis obejmujący gatunki zaliczane do Lycopodiella sensu lato. Na samym początku XX wieku rośliny te były opisywane jako sekcje Inundata i Cernua oraz podrodzaje Inundatostachys, Cernuostachys i Lateristachys. Werner Rothmaler w 1944 wyróżnił w randze osobnego rodzaju Lepidotis Beauv., co przyjęte zostało w 1964 we Flora Europaea[12]. W tym samym roku Josef Holub przeniósł ten rodzaj pod nazwę Lycopodiella (L.) Holub[12]. Rodzaj był do początków XXI wieku zwykle szeroko ujmowany – liczył ok. 40 gatunków występujących na półkuli północnej i w strefie międzyzwrotnikowej, z centrum zróżnicowania w Ameryce Południowej[4], choć kilku autorów proponowało wydzielenie osobnych rodzajów (Palhinhaea, Pseudolycopodiella i Lateristachys). Dzielony był jednak zwykle tylko na cztery sekcje zgodnie z propozycjami Øllgaarda (Lycopodiella sec. Lycopodiella; L. sec. Caroliniana (Bruce) B. Øllgaard; L. sec. Campylostachys (K. Müller) B. Øllgaard, L. sec. Lateristachys (Holub) B. Øllgaard.)[4][12]. Na przełomie XX i XXI wieku kształtował się podział rodziny widłakowatych na trzy podrodziny, z których jedna – Lycopodielloideae W.H.Wagner & Beitel ex B.Øllg., 2015 (pierwotnie zaproponowana w 1992) objęła rodzaj Lycopodiella sensu lato. Po podniesieniu rodzaju do rangi podrodziny dawne sekcje uznano za osobne rodzaje[12]. Ostatecznie w systemie PPG I z 2016 roku przyjęto podział Lycopodiella sensu lato na cztery rodzaje, z których Lycopodiella odpowiada dawnej sekcji L. sect. Lycopodiella (syn. L. sect. Inundata)[4][2] i obejmuje od 10 do 15 gatunków[6][2] (pozostałe rodzaje wyodrębnione z Lycopodiella to: Lateristachys, Palhinhaea i Pseudolycopodiella)[2].

Gatunki w obrębie rodzaju Lycopodiella sensu stricto krzyżują się, w tym dając także mieszańce płodne (w przypadku takiej samej ploidalności taksonów rodzicielskich)[6].

Wykaz gatunków

(wąskie ujęcie zgodne z systemem PPGI z 2016)[7]:

  • Lycopodiella alopecuroides (L.) Cranfill
  • Lycopodiella andicola B.Øllg.
  • Lycopodiella appressa (Chapm.) Cranfill
  • Lycopodiella duseniana (B.Øllg. & P.G.Windisch) B.Øllg.
  • Lycopodiella geometra B.Øllg. & P.G.Windisch
  • Lycopodiella hydrophila (Alderw.) P.J.Edwards
  • Lycopodiella inundata (L.) Holub – widłaczek torfowy
  • Lycopodiella limosa Chinnock
  • Lycopodiella margueritae J.G.Bruce
  • Lycopodiella prostrata (R.M.Harper) Cranfill
  • Lycopodiella raiateensis (J.W.Moore) comb. ined.
  • Lycopodiella subappressa J.G.Bruce, W.H.Wagner & Beitel
  • Lycopodiella tupiana (B.Øllg. & P.G.Windisch) B.Øllg.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b c d e The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. ↑ a b c d e K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 37-38. ISBN 3-540-51794-4.
  5. ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 546. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e f g h i Lycopodiella Holub. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-07-17].
  7. ↑ a b c d Michael Hassler and Bernd Schmitt: Checklist of Ferns and Lycophytes of the World. 2020. [dostęp 2020-07-17].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 112, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Patrick M. McCarthy (red.): Flora of Australia Volume 48, Ferns, Gymnosperms and Allied Groups. Melbourne: ABRS/CSIRO, 1998, s. 72.
  10. ↑ a b Benjamin Øllgaard. New combinations in Neotropical Lycopodiaceae. „Phytotaxa”. 57, s. 10–22, 2012. 
  11. ↑ Zbigniew Podbielkowski, Irena Rejment-Grochowska, Alina Skirgiełło: Rośliny zarodnikowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 668. ISBN 83-01-04394-6.
  12. ↑ a b c d Wojciech Szypuła. O filogenezie i systematyce rodziny widłakowatych Lycopodiaceae sensu lato - przegląd piśmiennictwa. „Acta Botanica Silesiaca”. 9, s. 25-56, 2013. 

Media użyte na tej stronie

Marsh Clubmoss (5931094388) (cropped).jpg
Autor: Alastair Rae from London, United Kingdom, Licencja: CC BY-SA 2.0
Lycopodiella inundata
Lycopodiella alopecuroides.jpg
Autor: Mollymmadison, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of Lycopodiella alopecuroides taken in Hattiesburg, MS.