Widłak jałowcowaty

Widłak jałowcowaty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadatelomowe
Gromadanaczyniowe
Klasawidłaki
Rządwidłakowce
Rodzinawidłakowate
RodzajSpinulum
Gatunekwidłak jałowcowaty
Nazwa systematyczna
Spinulum annotinum (L.) A. Haines
Synonimy
  • Lycopodium annotinum L.

Widłak jałowcowaty, widłak gajowy (Spinulum annotinum (L.) A. Haines) – gatunek roślin wieloletnich z rodziny widłakowatych. Występuje na terenie całej Polski, jednak jest rośliną dość rzadką.

Morfologia

Pędy
Płożące się z prosto wzniesionymi i widlasto rozgałęzionymi gałązkami. Osiągają długość do 1m.
Liście
Równowąskolancetowate, małe, całobrzegie, lub drobno piłkowane, bez włosków, spiczasto zakończone. Na dolnej stronie widoczny pojedynczy nerw. Ustawione skrętolegle na pędach, w górnej części pędu gęściej, niż w dolnej. Rzadko są przystające do pędu, przeważnie poziomo odstają od pędów.
Kłos zarodnionośny
Kłosy złożone z liści zarodniowych wyrastają pojedynczo na szczytach pędów, są siedzące, o długości 8–13 mm i średnicy 3–4 mm[3]. Liście zarodniowe z błoniastymi brzegami mają szerokojajowaty kształt, są zaostrzone. Początkowo mają żółtawy, później brunatny kolor. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Zawierają łatwopalne olejki eteryczne.

Biologia i ekologia

Roślina trująca
Ziele tego gatunku zawiera znaczne ilości trujących alkaloidów: anotynę, likopodynę, obskurynę i nikotynę[4].
Siedlisko
Cieniste lasy na niżu, w górach aż po kosówkę. Roślina cieniolubna i kwasolubna, unika podłoża wapiennego. Rośnie przede wszystkim na wilgotnych miejscach porośniętych mchami. Częściej występuje w górach i na pogórzu, niż na niżu. Czasami tworzy całe łany na obrzeżach torfowisk, zwłaszcza w sąsiedztwie bagna zwyczajnego.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla O. Vaccinio-Piceetalia, Ass. Vaccinio-uliginosi-Betuletum pubescentis i Ass. Abietetum polonicum. Jest rośliną wskaźnikową gleb o małej ilości próchnicy.

Zagrożenia i ochrona

Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku[5]. W 2014 roku zmieniono jej status ochronny i podlega ochronie częściowej[6]. W ostatnich latach zmniejsza się liczba stanowisk, na których występuje. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[7].

Zastosowanie

Stosowany jako roślina lecznicza. Surowcem zielarskim są zarodniki. Zbiera się dojrzałe kłosy i suszy. Dawniej zarodników używano do produkcji zasypki dla niemowląt, zasypki na rany, otaczania pigułek z lekarstwem.

Ponieważ zarodniki są bardzo łatwopalne, dawniej używano ich do wywoływania efektów specjalnych w teatrach, a także do czyszczenia kominów. Zarodników używano także w odlewnictwie do wysypywania form odlewniczych dzwonów.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 60. ISBN 83-09-01473-2.
  4. Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 55. ISBN 83-09-00660-8.
  5. Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
  6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  7. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

  • Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pyhä-Häkki National Park - plant.jpg
(c) Tiia Monto, CC BY-SA 3.0
Pyhä-Häkki National Park, Saarijärvi, Finland.
Lycopodium annotinum sl17.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Strobilus

Taxonym: Lycopodium annotinum ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: next to Bad Mitterndorf, district Liezen, Styria, Austria - ca. 800 m a.s.l.

Habitat: cool wood
Lycopodium annotinum sl16.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Shoot with dentated leaves

Taxonym: Lycopodium annotinum ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: next to Bad Mitterndorf, district Liezen, Styria, Austria - ca. 800 m a.s.l.

Habitat: cool wood
Sprossender Bärlapp Lycopodium annotinum-003.jpg
Autor: OhWeh, Licencja: CC BY-SA 2.5
Lycopodium annotinum in a wood in Bavaria, Germany.
Lycopodium annotinum 161102.jpg
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY 2.5
Lycopodium annotinum, Virngrund, Germany