Widlicz alpejski

Widlicz alpejski
Ilustracja
Widlicz alpejski
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadatelomowe
Gromadanaczyniowe
Klasawidłaki
Rządwidłakowce
Rodzinawidłakowate
Rodzajwidlicz
Gatunekwidlicz alpejski
Nazwa systematyczna
Diphasiastrum alpinum, Diphasium alpinum
(L.) Holub
Synonimy
  • Diphasium alpinum (L.) Rothm
  • Lycopodium alpinum L.

Widlicz alpejski, widłak alpejski (Diphasiastrum alpinum (Pursh) Holub) – gatunek byliny należący do rodziny widłakowatych.

Występuje w środkowej i północnej Europie, w północnej i zachodniej części Ameryki Północnej, w północno-zachodniej Azji i niektórych innych rejonach Azji. W Polsce widłak alpejski spotykany jest rzadko i jedynie w górach ponad reglem dolnym na halach, wśród skał oraz na torfowiskach.

Morfologia

Pokrój
Roślina wieloletnia, chamefit zielny, niebieskawozielona, zimozielona z naziemnymi czołgającymi się głównymi pędami. Rozmnaża się głównie wegetatywnie przez kłącza pełzające pod ziemią. Przedrośla żyją w symbiozie z odpowiednim gatunkiem grzyba warunkującym jego rozwój.
Pęd
Główny pęd płożący się na ziemi, lub płytko pod ziemią, o długości do 60 cm. Wyrastają z niego gałązki boczne wyprostowane lub wzniesione do góry, wielokrotnie widełkowato rozwidlone, silnie spłaszczone, wysokie od 5 do 15 cm. Gałązki zarodnionośne okrągliste, ulistnione skrętolegle, gałązki płonne czterokanciaste, ulistnione naprzeciwlegle. Pęd z liśćmi przypomina warkocz. Pędy z kłosami zarodnionośnymi przewyższają pędy płonne.
Liście
Liście niebieskozielone, grube, łuskowate, ułożone skrętolegle w czterech podłużnych rzędach, luźno przylegające, zaostrzone, drobne, boczne zrośnięte z gałązkami do połowy swojej długości całobrzegie, jednakowej wielkości. Liście zarodnikonośne grube przylegające do siebie. Liście zarodnikowe (sporofile) większe od liści płonnych.
Kłos zarodnionośny
Kłosy z liśćmi zarodnionośnymi koloru jasnozielonego, siedzące lub na krótkich szypułkach, do 15 mm długie, pojedyncze, grube, walcowate, osadzone na szczytach pędów bocznych, wyciągnięte w długi, odstający szczyt. Zarodniki dojrzewają od sierpnia do września.
Biotop, wymagania
Gatunek neutralny wobec kontynentalizmu, wymaga stanowisk naświetlonych i umiarkowanie zimnych. Preferuje gleby świeże, ubogie, mineralno próchnicze o odczynie kwaśnym. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (Ch All.)Nardion (górskie murawy bliźniczkowe), porasta na wysokogórskich murawach, borówczyskach i suchych ubogich łąkach bliźniczkowych.
Roślina trująca
Roślina ma własności trujące. Zawiera toksyczne alkaloidy.

Zagrożenie i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku[3][4]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[5].

Zmienność

Roślinę można pomylić z występującym w podobnych siedliskach widliczem Isslera, od którego różni się niewielkimi szczegółami.

Zastosowanie

  • W przeszłości zarodniki widłaków używano do produkcji zasypki dla niemowląt, zasypki na rany, otaczania pigułek z lekarstwem.
  • Dawniej zarodniki widłaków ze względu na ich łatwopalność używano do wywoływania efektów specjalnych w teatrach, a także do usuwania sadzy z kominów.
  • W lecznictwie ludowym był wykorzystywany do zwalczania wszy i innych pasożytów.
  • Zarodników widłaków używano w odlewnictwie do wysypywania form odlewniczych dzwonów.
Stanowisko widlicza alpejskiego
Pędy
Kłosy zarodnionośne

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
  4. Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
  5. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

  • Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • # Hanna Wójcik: Porosty, mszaki, paprotniki. Inowrocław: Wyd. Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2007. ISBN 978-83-7073-552-4.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Diphasiastrum alpinum 100911.JPG
Autor: BerndH, Licencja: CC BY-SA 3.0
Diphasiastrum alpinum, Nordschwarzwald, Deutschland
DIphasiastrum alpinum Diphasiastrum oellgaardii 01092013.JPG
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY-SA 3.0
Habitat Diphasiastrum alpinum und Diphasiastrum oellgaardii, Schwarzwald
Lycopodium alpinum Atlas Alpenflora.jpg
Lycopodium alpinum (Diphasiastrum alpinum)
Diphasiastrum alpinum 100911c.JPG
Autor: BerndH, Licencja: CC BY-SA 3.0
Diphasiastrum alpinum, Nordschwarzwald, Deutschland