Wieś służebna

Osada służebna – w średniowieczu wieś, której mieszkańcy świadczyli wyspecjalizowane świadczenia, lub posługi, służby na rzecz władcy terytorialnego. System osad służebnych funkcjonował na terenach obecnej Polski, Czech i Węgier począwszy od okresu wczesnohistorycznego do XIII wieku i był jednym z elementów wczesnofeudalnego ustroju, nazywanego również ustrojem „prawa książęcego”[1][2].

System gospodarczy, którego elementem były osady służebne miał swoje wzory w instytucjach książęcych i kościelnych w Bawarii, gdzie także można spotkać podobne nazwy miejscowe. Głównym źródłem podobnego programu były karoliński projekt rozwiązań gospodarczych wyrażony w „Capitulare de villis” pochodzącym z VIII wieku [3].

W osadzie służebnej zamieszkiwała z reguły ludność, ludzie książęcy (homines ducis) jednej specjalności[4], wykonujący swoje prace w książęcej służbie dworskiej, służbie łowieckiej, służbie hodowlanej, służbie rzemieślniczej, wytwórczej, czy hodowlanej, lub innych. Najprawdopodobniej służebnicy (ministeriales) wykonywali swoją pracę na dworze książęcym, królewskim lub w miejscu do tego przeznaczonym, o własnym chlebie wypracowanym przez samego służebnika z rodziną na własnym, dziedzicznym gospodarstwie[5]. Służebnicy dziedziczyli swoje powinności, chyba że władca zdecydował inaczej, podlegali prawu grupowemu, różnemu dla poszczególnych grup ministeriałów. Jedne ciężary czy daniny ponosili na równi z innymi poddanymi, od innych byli zwolnieni. W okresie późniejszym niektóre grupy służebnych i zapewne także osady służebne przeszły do fundowanych przez panującego majątków kościelnych. [6].

Osady służebne i profesje w Polsce

Do dziś zachowało się w Polsce ok. 400 nazw[7], toponimów wskazujących, że dawna osada, miejscowość istniała w okresie wczesnohistorycznym i miała charakter służebny. Po niektórych specjalnościach nazwy służebne miejscowości się nie zachowały.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 5–9.
  2. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 8–10.
  3. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 268.
  4. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 186.
  5. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 22–23, 90–91.
  6. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 11, 189–200.
  7. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 12.
  8. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 79–86.
  9. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 152,186,190–191.
  10. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 42–44.
  11. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 252.
  12. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 47.
  13. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 57.
  14. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 184,206,238.
  15. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 57–58.
  16. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 64.
  17. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 12,238,240.
  18. ↑ Rymut ↓, s. 150,160–161.
  19. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 38–41.
  20. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 241.
  21. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 33–34.
  22. ↑ a b Buczek 1958 ↓, s. 66.
  23. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 238.
  24. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 52–53.
  25. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 191,201.
  26. ↑ a b Buczek 1958 ↓, s. 60.
  27. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 10–26.
  28. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 26,28,90,109,187–190.
  29. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 29–33.
  30. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 26,28,90,190.
  31. ↑ a b Buczek 1958 ↓, s. 61.
  32. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 63–64.
  33. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 91,157,188.
  34. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 28–29.
  35. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 18,188–190.
  36. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 26–27.
  37. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 40–42.
  38. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 36.
  39. ↑ a b Buczek 1958 ↓, s. 27–28.
  40. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 128.
  41. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 69.
  42. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 54.
  43. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 13,26,188–190.
  44. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 29.
  45. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 12,26,90,190.
  46. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 35–36.
  47. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 41–42.
  48. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 12,40,80.
  49. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 66–67.
  50. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 93,191.
  51. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 75–78.
  52. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 127,143,150.
  53. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 61–62.
  54. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 53–54.
  55. ↑ Modzelewski 1975 ↓, s. 189–238.
  56. ↑ Modzelewski 1981 ↓, s. 367, t.II.
  57. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 38–39.
  58. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 44–46.
  59. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 58.
  60. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 64–65.
  61. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 55.
  62. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 58–59.
  63. ↑ Buczek 2006 ↓, s. 163–165.
  64. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 73–74.
  65. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 56–57.
  66. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 62.
  67. ↑ Buczek 1958 ↓, s. 33.

Bibliografia

  • Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1998.
  • Karol Modzelewski: Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: 1975.
  • Karol Modzelewski: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945. Warszawa: 1981.
  • Karol Buczek: Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej. Wrocław – Kraków: 1958.
  • Karol Buczek: Podstolice, Pstrościce i Węgierce. Przyczynek do badań nad toponomastyką staropolską,(1958) w Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. I. Kraków: 2006.
  • Kazimierz Rymut: Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe. Kraków: 2003.