Wieża Młyna Kieratowego w Braniewie

Wieża Młyna Kieratowego
Rossmühlenturm
Symbol zabytku nr rej. B/240 (555/97) z 14.12.1957[1]
Ilustracja
Baszta – wygląd współczesny
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Braniewo

Adres

ul. bł. Reginy Protmann 1

Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wieża Młyna Kieratowego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Wieża Młyna Kieratowego”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Wieża Młyna Kieratowego”
Ziemia54°22′50,6″N 19°49′24,8″E/54,380722 19,823556

Wieża Młyna Kieratowego (niem. Rossmühlenturm, zwana później też: klasztorną, mniszą albo basztą) – XIV-wieczna baszta w południowo-zachodnim narożu dawnego Starego Miasta w Braniewie, stanowiąca element wewnętrznego muru obronnego.

Historia

Wieża Młyna Kieratowego w dolnym prawym rogu, na planie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635
Wieża Młyna Kieratowego, 1948 rok, w tle ruiny kościoła św. Katarzyny
Wieża od strony fosy miejskiej

Braniewo w średniowieczu otrzymało okazały ciąg murów obronnych. Z licznych średniowiecznych fortyfikacji miasta dochowały się do czasów współczesnych nieliczne fragmenty murów obronnych, brama wjazdowa do zamku biskupiego, Wieża Klesza, tuż obok niska baszta bezimienna, Baszta Prochowa oraz chyba najbardziej okazała i dość dobrze zachowana Wieża Młyna Kieratowego.

Wieża powstała na przełomie XIV i XV wieku i stanowiła ważny element południowej strony fortyfikacji miejskich, będąc najpotężniejszą budowlą obronną na terenie Starego Miasta. Pełniła jednocześnie funkcję stanowiska ogniowego – działobitni, z zadaniem osłony miasta od strony południowej. Od tej wież rozpoczynał się podwójny miejski mur obronny – wewnętrzny oraz późniejszy, zewnętrzny, wybudowany w 1434 roku[2]. Po zewnętrznej strony baszty i muru zewnętrznego znajdowała się fosa utrzymana w starym zakolu rzeki Pasłęki.

Gdy w XVII wieku średniowieczne mury miejskie przestawały już pełnić funkcję obronną, postępowała ich stopniowa rozbiórka. Na początku XIX w. usunięto wszystkie bramy miejskie, a do 1843 rozebrano poszczególne odcinki murów i niektóre wieże. Pozostałe baszty i wieże adaptowano do pełnienia różnych funkcji, np. w Wieży Kleszej znajdowały się pomieszczenia służące pobliskiemu gimnazjum (zajmującego pomieszczenia dawnego kolegium jezuickiego), a następnie archiwum. Wieża Młyna Kieratowego pełniła zaś m.in. funkcje więzienne (po 1840), później została wydzierżawiona na spichlerz (magazyn), a w roku 1888 sprzedana za kwotę 3000 marek klasztorowi sióstr katarzynek w Braniewie[3][4].

Nazewnictwo baszty

Na przestrzeni wieków baszta była różnie nazywana. Pierwsza nazwa Wieża Młyna Kieratowego (niem. Rossmühlenturm) związana była z przeznaczeniem budowli do mielenia zboża za po pomocą kieratu. Pomimo że od lat funkcjonowały w mieście już młyny wodne jak: młyn Arnolda w Wikielcu czy Wielki Młyn Miejski (Große Amtsmühle) w Nowym Mieście Braniewie, to taka konstrukcja gwarantowała podczas oblężeń miasta przetrwanie. Gdy w czasie oblegania miasta istniejące młyny wodne były niedostępne dla mieszkańców zamkniętych w murach miejskich, posiadanie młyna kieratowego pozwalało na zmielenie ziarna siłą mięśni zwierząt lub nawet ludzi, co uniezależniało miasto od świata zewnętrznego i świadczyło o dużej zapobiegliwości ówczesnych mieszkańców.

Wieża zwana była nadto Tymienicze, czyli ciemnica, od znajdującego się w niej więzienia. Gdy w 1450 roku osiedliły się w Braniewie beginki[5], zajmując parcele i budując klasztor przy tejże wieży, nazywana była Wieżą Mniszek lub Klasztorną (Nonnenturm). Po II wojnie światowej otrzymała jeszcze jedną nazwę: Baszta Harcerska, gdyż była siedzibą Komendy Hufca ZHP. Współcześnie, jako że wieżę odzyskał Kościół katolicki, zwana jest krótko Basztą, co do 2021 potwierdzała tablica na murze: ul. Basztowa 1 (obecnie ul. bł. Reginy Protmann 1).

Architektura

Wieża z przylegającym do niej murem obronnym, pierwotnie wysokim na 6 metrów, co pozostawiło ślad na ścianie

Wieża Młyna Kieratowego zbudowana została w stylu gotyckim, z gotyckiej cegły pełnej. Obiekt wybudowano na planie podkowy – jej wnętrze jest kwadratem o boku 5,80 m, zakończonym z jednej strony, w kierunku fosy, półkolem, zwiększając średnicę do 7,00 m. Mur wewnętrzny baszty wystawał nieco poza linią muru miejskiego i stąd mniejsza jego grubość z tyłu wieży wynosząca zaledwie 0,5 m. Okna zakończone są łukami segmentowymi, a piwnica posiadała sklepienie łukowe. Wieża posiada 4 kondygnacje, ostatnia powstała najprawdopodobniej w latach 1505–1507, zbudowana została przez mistrza Hansa. Współcześnie jest to obiekt o wysokości 16,16 m od poziomu gruntu (strona północna), z czego kondygnacje ze stropami wysokości 12,70 m oraz dach 3,46 m[2].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2017-12-21].
  2. a b Historia Braniewa - nieznane wydarzenia - WIEŻA MŁYNA KIERATOWEGO, www.historiabraniewa.hekko.pl [dostęp 2019-10-19].
  3. Obronne mury miejskie starego miasta, Braniewo - Zabytek.pl, zabytek.pl [dostęp 2019-10-20] (pol.).
  4. Lutterberg A. – Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg – ZGAE, XIX, 1916, s. 676
  5. Henryk Damian Wojtyska Potrydenckie przemiany w koncepcji żeńskiego życia zakonnego Studia Warmińskie 38, 179-184, 2001

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Braniewo location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Braniewa, Polska
Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Braniewo County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Braniewo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.46 N
  • S: 54.09 N
  • W: 19.61 E
  • E: 20.40 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Obiekt zabytkowy znak.svg
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
644347 Braniewo baszta.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Braniewo, baszta, XIV
Baszta w Braniewie na miedziorycie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635 2.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rossmühlenturm, wieża młyna kieratowego, baszta w Braniewie na miedziorycie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635
Dom Dziennego Pobytu Dziecka w Braniewie ul. Bł. Reginy Protmann 4 Baszta Katedra.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom Dziennego Pobytu Dziecka w Braniewie ul. Bł. Reginy Protmann 4 Baszta Katedra
Braniewo baszta 1948.jpg
Braniewo, baszta, XIV