Wieża ciśnień w Bytomiu

Wodociągowa wieża ciśnień w Bytomiu

Wasserturm in Beuthen^[1]

nr rej. A/472/2016 z 16 marca 2016[2]
Wieża w 2020 roku od strony ulicy Oświęcimskiej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Oświęcimska[2]
Styl architektoniczny	Modernizm (architektura)
Architekt	Beton- und Monierbau AG (pierwotny projekt); inż. Wieczorek z firmy Kaller & Stachnik
Wysokość całkowita	44,30 m
Rozpoczęcie budowy	18 czerwca 1934
Ukończenie budowy	1935
Właściciel	Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne
Położenie na mapie Bytomia Wodociągowa wieża ciśnień w Bytomiu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wodociągowa wieża ciśnień w Bytomiu
Położenie na mapie województwa śląskiego Wodociągowa wieża ciśnień w Bytomiu
50°21′29,2″N 18°55′37,3″E/50,358111 18,927028

Wodociągowa wieża ciśnień w Bytomiu – komunalna wieża ciśnień z 1935 roku^[3][4] w Bytomiu, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[2].

Historia

Śródmieście Bytomia z lotu ptaka, wieża ciśnień widoczna po prawej

Zabudowania stacji wodociągowej Zawada w Karchowicach, która dostarczała wodę do wieży, fot. 2009 r.

Wieża ciśnień ponad zabudowaniami wzdłuż ulicy Oświęcimskiej w 2017 roku

Miasto Bytom od 1897 roku zaopatrywano w wodę z wykorzystaniem wieży ciśnień powstałej w tymże roku, położonej na południe od Dąbrówki Wielkiej^[5], do której dostarczano wodę z ujęcia dawnej kopalni galmanu Rozalia w Dąbrówce Wielkiej. Z powodu słabnącej wydajności wypływu wód dołowych zaprzestano poboru wody z Rozalii w 1917 roku, a sama wieża po 1922 roku znalazła się po stronie polskiej. Na mocy konwencji genewskiej co prawda Bytom mógł korzystać z polskiego ujęcia wody do 1937 roku^[6][7], ale infrastruktura przecinała granicę w kilkunastu punktach, co mogło powodować trudności natury gospodarczej^[8]. Należało więc podjąć działania zmierzające do przyszłego usamodzielnienia się miasta w zakresie zaopatrzenia w wodę (po inwestycjach w infrastrukturę wodociągową, w 1937 roku i tak 65% bytomskiej wody użytkowej pochodziło z głębinowego ujęcia z Karchowic^[9], reszta była dostarczana z szybu kopalni węgla kamiennego Kartsen-Zentrum^[10]). Dlatego od 1 stycznia 1926 roku przyłączono Bytom do stacji wodociągowej Zawada w Karchowicach, zarządzanej wówczas przez Wasserwerk Deutsch-Oberschlesien G.m.b.H.^[10], która znajdowała się po stronie niemieckiej i leżała na terenie nieobjętym eksploatacją górniczą^[8].

Kolejną decyzją, podjętą z uwagi na niezależność gospodarki wodnej Bytomia od Polski, był plan wzniesienia nowej wieży ciśnień na terenie Bytomia^[7][11]. Pod budowę wybrano parcelę znajdującą się na wysokości około 292,5 m n.p.m.^[7][12], w jednym z najwyższych punktów miasta^[10]. Pierwotny projekt wieży, sporządzony w październiku 1931 roku przez firmę Beton- und Monierbau AG z Zabrza, został uproszczony^[3]. Projekt zrealizowany opracował inż. Wieczorek^[11] z firmy Kaller & Stachnik, która zajęła się późniejszą budową obiektu^[13][4], która rozpoczęła się 18 czerwca 1934 roku^[14] i trwała do 1935 roku^[4]. Do budowy, kosztującej łącznie 117 903 marki^[13] wykorzystano głównie: cement portlandzki, żwir odrzański oraz żelazo zbrojeniowe wyprodukowane przez Hutę Donnersmarcka w Zabrzu^[15]. Budynek oddano do użytku 1 lutego 1936 roku^[13] i podłączono do wodociągu ze wspomnianej stacji Zawada^[10]. Jego zadaniami było wyrównywanie ciśnienia wody w miejskiej instalacji oraz utrzymywanie rezerwy wody w razie zwiększonego zapotrzebowania na nią^[6]. Wieża, należąca do Bytomskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego^[16], jest obecnie opróżniona^[4], została wyłączona z eksploatacji wodociągowej w latach 70. XX wieku^[17]. W styczniu 2013 roku Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Bytomiu nakazał rozbiórkę wieży, co jednak nie doszło do skutku^[17]. Wieża, po stwierdzeniu licznych uszkodzeń zarówno samego betonu, jak i korozji elementów stalowych^[18], została poddana renowacji i malowaniu w 2015 roku^[19]. Stanowi konstrukcję wsporczą dla anten telekomunikacyjnych^[20].

Architektura

Schemat przekroju zbiornika typu Intze z wewnętrzną rurą, do którego kształtem nawiązuje zbiornik bytomskiej wieży

Wieża wodna w Stolarzowicach (2019)

Żelbetowa^[3] monolityczna wieża w stylu funkcjonalizmu^[3] o wysokości 44,30 m^[7] stanowi nośnik walcowego zbiornika wody o pojemności 1000 m³, średnicy 14 m i wysokości 8,05 m, wspartego na lekko pochylonych słupach, rozmieszczonych współśrodkowo na siatce dziewięciokąta, wpisanego w okrąg o średnicy 16,08 m^[4], całość waży około 3000 ton^[7].

Wieża została wzniesiona na trzech stopach fundamentowych głębokich na 2,25 m, w układzie wierzchołków trójkąta równobocznego^[20]. Zaprojektowano je tak, aby zminimalizować skutki ewentualnych szkód górniczych mogących zagrażać budowli^[7]. Na tychże stopach, za pośrednictwem łożysk sferycznych, oparto belkę obwodową o rzucie dziewięciokąta^[3]. Belka została spięta trzema żelbetowymi ściągami ponad łożyskami (rozwiązania takie zastosowano ze względu na możliwe niepożądane skutki eksploatacji górniczej^[7][21] na terenie, w którym postawiono wieżę^[3]). Od belki odchodzą słupy usztywnione obwodowymi ryglami, zostały one zakończone pierścieniem o średnicy 14 m i trójkątnie użebrowaną żelbetową płytą. W osi wieży umieszczono murowany trzon komunikacyjno-technologiczny, oparty o niezależny kołowy fundament, znajdują się w nim przewody instalacji wodociągowej oraz żelbetowe schody do poziomu płyty pod zbiornikiem, powyżej niego – stalowe^[22]. Na pierścieniu został posadowiony żelbetowy zbiornik kształtem zbliżony do typu Intze. W zbiorniku wbudowano rurę komunikacyjną z niezależną konstrukcyjnie klatką schodową^[7], która łączy się z kopułą przekrycia zbiornika. Kopuła jest oparta na żelbetowej ścianie, którą wzmocniono lizenami, co podkreśla wertykalizm budowli^[3]. Na szczycie kopuły znajduje się murowana latarnia^[15] o dwóch poziomach, zakończona stalowym masztem^[20] flagowym^[15]. Na górną platformę (nieudostępniony punkt widokowy) prowadzi drabinka^[7]. Dach został pokryty papą^[15]. Żelbetowa konstrukcja wieży były nieotynkowana (poza zewnętrznymi ścianami klatki schodowej), pokryta jedynie mlekiem cementowym^[13]

Obok wieży wzniesiono warsztat naprawczy, w którym znajdował się także punkt legalizacji wodomierzy^[7]. Zbliżoną konstrukcyjnie (stanowiącą niejako miniaturową kopię bytomskiej) funkcjonalistyczną wieżę ciśnień wzniesiono również w 1935 roku w podbytomskich Stolarzowicach^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Bytom. Wodociągowa wieża ciśnień. [w:] Wieże ciśnień [on-line]. [dostęp 2017-08-23].
• Marek P. Czapliński. Epidemia tyfusu w Bytomiu w latach 1897–1898 i jej zapobieganie. Kwestia dostępu ludności do czystej wody pitnej i użytkowej. Epidemia tyfusu w Bytomiu w latach 1897–1898 i jej zapobieganie. Kwestia dostępu ludności do czystej wody pitnej i użytkowej. „Studia Śląskie”. LXIX, 2010. Instytut Śląski w Opolu. ISSN 00393355. 
• Agnieszka Gryglewska. „Ochrona Zabytków”. 176–177 (45/1-2), s. 55, 1992. Ośrodek Dokumentacji Zabytków. ISSN 00298247. 
• H2O na ratunek wieży ciśnień. Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne, 2013-06-06. [dostęp 2017-08-23].
• Janusz Krasnowski. Wieża ciśnień w Bytomiu. „Informator Śląskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa”. 38 (2), 2013-06. Śląska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa w Katowicach. 
• Przemysław Nadolski: Powstanie i rozwój bytomskiej infrastruktury – wodociągi i kanalizacja, gaz, energia elektryczna. W: Bytom i jego dziedzictwo w 750-lecie nadania praw miejskich (materiały z interdyscyplinarnej konferencji naukowej w Bytomiu w dniach 18–19 listopada 2004 r.). Bytom: Urząd Miejski / Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 2004, s. 261. ISBN 83-85871-40-3.
• Przemysław Nadolski: Bytom przełomu wieków XIX/XX. Opowieść o życiu miasta. Łódź – Bytom: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2012, s. 45. ISBN 978-83-7729-133-7.
• Przemysław Nadolski: Z dziejów bytomskich wodociągów i kanalizacji. Bytom: Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne, 2004. ISBN 83-912767-2-4.
• Zbigniew Pająk, Mirosław Wieczorek: Badania stanu technicznego zachowania żelbetowej zabytkowej wieży wodnej. W: Awarie budowlane: zapobieganie, diagnostyka, naprawy, rekonstrukcje: XXVII konferencja naukowo-techniczna, Szczecin-Międzyzdroje 20–23 maja 2015. Maria Kaszyńska (opr. red.). Szczecin: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, 2015. ISBN 978-83-7663-192-9.
• Piekary. [w:] Wieże ciśnień [on-line]. [dostęp 2017-08-23].

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie wieży ciśnień z czasów rządów niemieckich w Bytomiu. [dostęp 2017-08-24].