Wieczornik

Wieczornik
Ilustracja
Morfologia (wieczornik damski)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

wieczornik

Nazwa systematyczna
Hesperis L.
Sp. Pl. 663. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Hesperis matronalis L.[3]

Synonimy
  • Antoniana Bubani
  • Deilosma Spach
  • Deilosma (DC.) Besser
  • Diplopilosa Dvořák
  • Kladnia Schur
  • Micrantha Dvořák
  • Neotchihatchewia Rauschert
  • Plagioloba Rchb.
  • Tchihatchewia Boiss.[4]
Kwiaty wieczornika damskiego
Wieczornik żałobny
Hesperis theophrasti

Wieczornik (Hesperis L.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Należy do niego ok. 25[5][6][7]–50[8][9][4] gatunków roślin pochodzących z basenu Morza Śródziemnego oraz terenów Azji o umiarkowanym klimacie[8]. Rośliny te rosną w lasach, na terenach skalistych, także na siedliskach ruderalnych. Wieczornik damski jest popularną rośliną ozdobną sadzoną w ogrodach[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj najbardziej zróżnicowany w południowo-wschodniej Europie (tu rośnie 14 gatunków[5]), w centralnej i południowo-zachodniej Azji[7], obecny także w północnej Afryce[6]. Jeden gatunek (wieczornik damski Hesperis matronalis) jest rośliną inwazyjną rozprzestrzenioną w Ameryce Północnej, w Argentynie i Chile w Ameryce Południowej[6] i Azji wschodniej[7].

W Polsce rosną dwa gatunki rodzime i dwa obce, przejściowo dziczejące[10].

Gatunki flory Polski

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

  • wieczornik damski Hesperis matronalis L.
  • wieczornik śnieżny Hesperis nivea Baumg. ≡ Hesperis matronalis subsp. nivea (Baumg.) E.P.Perrier
  • wieczornik leśny Hesperis sylvestris Crantz – efemerofit
  • wieczornik żałobny Hesperis tristis L. – efemerofit

Morfologia

Pokrój
Rośliny dwuletnie i byliny osiągające do 0,9 m wysokości. U różnych gatunków pędy w różnym stopniu owłosione[5]. U gatunków owłosionych włoski rozwidlone, często zmieszane z jednokomórkowymi gruczołkami. Pęd prosto wzniesione, zwykle nierozgałęziony, rzadziej rozgałęziający się[6][7].
Liście
Łodygowe i odziomkowe podobne do siebie, ogonkowe[7], zwykle zwężone u nasady[5]. Blaszka całobrzega lub ząbkowana, czasem pierzasto wcinana[6][7].
Kwiaty
Zebrane w groniasty, wydłużający się podczas owocowania kwiatostan. Działki kielicha cztery, wewnętrzna para woreczkowato rozszerzona. Płatki korony także cztery, białe, różowe lub w odcieniach czerwieni, żółte lub pomarańczowe[5][7]. Płatki w górnej części zaokrąglone, w dolnej wyciągnięte w paznokieć, znacznie dłuższe od działek kielicha. Pręcików 6, z czego dwa dłuższe. Pylniki podługowate do równowąskich, na szczycie tępe. U nasady pręcików dwa miodniki. Słupek krótki, ze znamieniem stożkowatym, rozwidlonym[6][7].
Owoce
Silnie wydłużone, wielonasienne łuszczyny[5] czterokanciaste lub zaokrąglone na przekroju[6][7].

Biologia

Rośliny obcopylne, zapylane przez owady, zwłaszcza motyle[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales)[2][11]. W obrębie rodziny należy do plemienia Hesperideae[12].

Wykaz gatunków[9]
  • Hesperis anatolica A.Duran
  • Hesperis armena Boiss.
  • Hesperis balansae E.Fourn.
  • Hesperis bicuspidata (Willd.) Poir.
  • Hesperis blakelockii F.Dvořák
  • Hesperis boissieriana Bornm.
  • Hesperis borbasii F.Dvořák
  • Hesperis bottae E.Fourn.
  • Hesperis breviscapa Boiss.
  • Hesperis buschiana Tzvelev
  • Hesperis cilicica (Siehe ex Bornm.) A.Duran
  • Hesperis ciscaucasica F.Dvořák & V.I.Dorof.
  • Hesperis dinarica Beck
  • Hesperis dvorakii D.A.German
  • Hesperis hamzaoglui A.Duran
  • Hesperis hedgei P.H.Davis & Kit Tan
  • Hesperis hirsutissima (N.Busch) Tzvelev
  • Hesperis hyrcana Bornm. & Gauba
  • Hesperis inodora L.
  • Hesperis isatidea (Boiss.) D.A.German & Al-Shehbaz
  • Hesperis kitiana P.H.Davis
  • Hesperis kotschyi Boiss.
  • Hesperis kuerschneri Parolly & Kit Tan
  • Hesperis kurdica F.Dvořák & Hadač
  • Hesperis laciniata All.
  • Hesperis luristanica F.Dvořák
  • Hesperis matronalis L. – wieczornik damski
  • Hesperis microcalyx E.Fourn.
  • Hesperis multicaulis Boiss.
  • Hesperis nivalis Boiss. & Hausskn.
  • Hesperis novakii F.Dvořák
  • Hesperis odorata F.Dvořák
  • Hesperis ozcelikii A.Duran
  • Hesperis pendula DC.
  • Hesperis persica Boiss.
  • Hesperis pisidica Hub.-Mor.
  • Hesperis podocarpa Boiss.
  • Hesperis sibirica L.
  • Hesperis slovaca (F.Dvořák) F.Dvořák
  • Hesperis steveniana DC.
  • Hesperis straussii Bornm.
  • Hesperis sylvestris Crantz – wieczornik leśny
  • Hesperis syriaca (DC.) F.Dvořák
  • Hesperis theophrasti Borbás
  • Hesperis thyrsoidea Boiss.
  • Hesperis tosyaensis A.Duran
  • Hesperis tristis L. – wieczornik żałobny
  • Hesperis turkmendaghensis A.Duran & Ocak

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
  3. ↑ a b Hesperis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-04].
  4. ↑ a b c Hesperis L.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-28].
  5. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 163. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c d e f g Ihsan A. Al-Shehbaz: Hesperis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
  7. ↑ a b c d e f g h i Hesperis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
  8. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ a b Hesperis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-11].
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ List of Genera in BRASSICACEAE (not fully reorganized), [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2010-11-20] (ang.).
  12. ↑ Genus Hesperis L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. [dostęp 2022-08-28].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Hesperis theophrasti.jpg
Autor: Lulëzim Shuka, Kit Tan, Licencja: CC BY 4.0
Hesperis theophrasti
Hesperis tristis sl13.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habitus

Taxonym: Hesperis tristis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Tabulová hora near Klentnice, Jihomoravský kraj, Czech Republic - ca. 450 m a.s.l.

Habitat: dry grassland on lime stone
Hesperis-matronalis-flower.JPG
(c) Sten, CC BY-SA 3.0
Hesperis matronalis: Flower (close up)