Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim

Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim

nr rej. 661 z 11.09.1967
Państwo	Polska
Miejscowość	Piotrków Trybunalski
Budulec	murowana
Architekt	Dawid Friedlander
Data budowy	1791-1793
Data likwidacji	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	biblioteka
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
Położenie na mapie województwa łódzkiego Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
51,40955°N 19,70161°E/51,409550 19,701610

Tablica pamiątkowa

Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim – synagoga znajdująca się w Piotrkowie Trybunalskim przy ulicy Jerozolimskiej 29, we wschodniej części miasta zwanej dawniej Wielką Wsią lub Żydowskim Miastem Piotrkowem.

Obecnie jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce, cenną ze względu na swoją unikatową architekturę.

Historia

Synagoga została zbudowana w latach 1791-1793 na miejscu starej synagogi, z funduszy Mojżesza Kocyna. Projekt wykonał żydowski architekt Dawid Friedlander^[1]. W 1813 podczas wycofywania się wojsk napoleońskich synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, zaś w 1821 car Aleksander I Romanow^[2].

W 1854 synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym zdarzeniu budynek gruntownie odnowiono, nadając mu cechy stylu mauretańskiego oraz dobudowując babińce wzdłuż elewacji północnej i południowej. Pierwotnie jedyna sala dla kobiet znajdowała się na piętrze, nad przedsionkiem^[1].

Po 1868 nastąpiła gruntowna przebudowa elewacji zachodniej według projektu Ignacego Markiewicza, wysunięcie jej o 5 metrów do przodu i nadanie jej form orientalnych z dwiema wieżyczkami po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na czworobocznych kolumnach^[1].

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, bezpowrotnie niszcząc jej cenne wyposażenie. Po zakończeniu wojny o synagogę ubiegało się kilka instytucji, w tym Kongregacja Wyznania Mojżeszowego oraz Międzykomunalny Związek Szpitalnictwa w Piotrkowie, który chciał włączyć synagogę w skład pobliskiego szpitala św. Trójcy^[3].

W 1954 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało synagogę Klubowi Sportowemu „Unia”, który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami kongregacji żydowskiej, klub w 1955 zrezygnował z użytkowania synagogi. W tym samym roku budynek został przekazany Spółdzielni Pracy Ozdób Choinkowych „Szkło”^[3].

W latach 1964-1967 synagoga została gruntownie wyremontowana oraz odrestaurowana i przeznaczona na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Próchnika^[1]. W 2018 biblioteka została przeniesiona do nowej siedziby, a synagoga zostanie wyremontowana i przeznaczona na inne cele kulturalne^[4].

Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa z treścią w językach polskim, hebrajskim, jidysz oraz angielskim: „W tym budynku mieściła się kiedyś Wielka Synagoga. Ta tablica poświęcona jest pamięci Żydów piotrkowskich zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945”.

Budynek wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 661 z 11.09.1967^[5]. Znajduje się też w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego^[6].

Architektura

Murowany i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz w zachodniej części znajduje się płytki przedsionek, z którego wchodzi się do głównej sali modlitewnej. Nad przedsionkiem pierwotnie znajdował się babiniec; w trakcie przebudowy w 1854 babińce zostały dobudowane wzdłuż elewacji północnej oraz południowej.

Orientalny charakter fasadzie głównej oraz elewacjom bocznym nadają spłaszczone łuki, ścianki attykowe przesłaniające spadek dachu, fryzy wieńczące elewacje - machikułowy i arkadowy, wieżyczki akcentujące wszystkie narożniki oraz rombowa siatka, która jest nawiązaniem do wzorów arabskich^[7].

W sali głównej na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa gruszy Aron ha-kodesz. Po jego obu stronach znajdowały się rzeźbione lwy naturalnej wielkości, stojące na tylnych nogach i podtrzymujące złotą koronę na Torę, a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, gałęzie roślin, na których wisiały instrumenty muzyczne, wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie oraz liczne motywy roślinne i biblijne^[2].

Na ścianach znajdowały się bardzo okazałe polichromie, przedstawiające m.in. na ścianie zachodniej znaki zodiaku, Groby Patriarchów oraz Ścianę Płaczu. Ich autorem był Dawid Goldstein z Grocholic, obecnie części Bełchatowa^[2]. Pozostałe malowidła znajdujące się na ścianach północnej, południowej oraz wschodniej wykonał Dawid Friedlander, zapewne w 1816^[7].

Sala modlitw była do‚Witelona przez okna i świeczniki przyścienne, esowate lichtarze, zwieszające się z sufitu pająki i żyrandole – wszystko bogato zdobione. Na pamiątkę światła, które płonęło w Świątyni Jerozolimskiej, przed Aron ha-kodesz umieszczono lampę Ner tamid. Salę oświetlał także dziewięcioramienny świecznik z mosiądzu^[2].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim na portalu Wirtualny Sztetl
• Synagoga na stronie Piotrkowa Trybunalskiego. piotrkow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-16)]. (Web Archive)