Wielka reforma ortografii w 1936 r.

Ten artykuł od 2022-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wielka reforma ortografii w 1936 r. – reforma ortograficzna języka polskiego, która w szerokim zakresie zmieniła zasady pisowni.

Tło historyczne

W czerwcu 1918 roku Akademia Umiejętności po wielomiesięcznych, burzliwych obradach przyjęła Główne zasady pisowni, które wprowadzały wiele zmian w pisowni języka polskiego. Zmiany te natrafiły jednak na silny opór i nie doczekały się powszechnego przyjęcia. Nie tylko wielu językoznawców było przeciwnych przyjętym zmianom, ale także zignorowała je przytłaczająca większość tytułów prasowych. W 1923 r. zaledwie około jedna szesnasta dzienników przestrzegała ortografii z 1918 r. Mało tego, większość „buntowniczych” tytułów mieszała zasady z 1918 i 1891 r. Trzeba jednak przyznać, że zaproponowany przez Akademię Umiejętności zbiór zasad pozostawiał wiele do życzenia pod względem spójności, a sporo zagadnień i wątpliwości językowych nadal było nierozstrzygniętych. Chaos pogłębiały sprzeczności, które występowały pomiędzy uchwałami Akademii Umiejętności a współczesnymi słownikami ortograficznymi.

Pierwszą większą próbą opanowania tego chaosu było 9. wydanie akademickiej Pisowni polskiej z roku 1932. Nie przekroczono w niej granicy uchwał z 1918 r., ale przeprowadzono niektóre uproszczenia w zasadach dzielenia wyrazów i usunięto sprzeczności przepisów ze słowniczkiem. Ta próba rozwiązania problemu z ortografią wywołała jednak skutek przeciwny do zamierzonego, bo pojawiły się liczne zarzuty i skargi – między innymi na innowacje i stan ciągłej płynności pisowni. Z tego względu Akademia zwróciła się w 1934 r. do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z wnioskiem zwołania konferencji, która by mogła dokonać rewizji zasad z 1918 r. Ministerstwo zgodziło się, żądając uporządkowania i uproszczenia pisowni.

Prace Komitetu Ortograficznego PAU

W 1935 roku Polska Akademia Umiejętności rozpoczęła prace nad reformą ortografii języka polskiego. Komitet Ortograficzny PAU obradował od 21 stycznia 1935 r. do 24 czerwca 1936 r.^[1] Komitet początkowo liczył 29 członków, ale pod koniec jego prac członków było 27. Prace zostały rozdzielone na siedem komisji, które obradowały w Krakowie, Warszawie i Lwowie. Przewodniczącym Komitetu Ortograficznego PAU został prof. Jan Michał Rozwadowski, ale zmarł niecałe dwa miesiące po rozpoczęciu obrad – 14 marca 1935 r. Następcą prof. Rozwadowskiego został prof. Kazimierz Nitsch. Referentem generalnym był Zenon Klemensiewicz.

Prace Komitetu Ortograficznego rozpoczęto od powołania następujących komisji:

1. ogólnej,
2. graficznej,
3. słownikowej,
4. grup wyrazowych
5. wyrazów obcych,
6. interpunkcyjnej,
7. wydawniczej.

Pierwsze cztery komisje obradowały w Krakowie, dwie kolejne w Warszawie, a ostanie dwie we Lwowie, przy czym komisja wydawnicza początkowo obradowała w Krakowie, ale potem przeniesiono ją do Lwowa.

Każdy członek Komitetu Ortograficznego miał prawo zabrać głos na każdym posiedzeniu i musiał zostać odpowiednio wcześniej zawiadomiony o posiedzeniu każdej komisji.

Główne zmiany w ortografii

Tablica z nazwą ulicy w Sosnowcu zapisaną według ortografii sprzed 1936

Najważniejszymi postanowieniami nowej pisowni z roku 1936 były:

1. wyrazy typu Maria pisze się przez i, z wyjątkiem po c, s, z (np. Francja, pasja, diecezja)^[2],
2. pisze się tylko -ym, -ymi,
3. obce ke pisze się przez ke, obce ge przez ge^[3],
4. w pisaniu łącznym lub rozłącznym zasadniczo przeważa pisanie rozłączne, a sprawa znaczenia, dwuznaczności itp. nie może usprawiedliwiać wyjątków.

Uregulowano też sprawę wielkich i małych liter, pisownię nazwisk obcych oraz szerzej niż dotychczas potraktowano interpunkcję.

Po ogłoszeniu tych zasad nie obyło się bez sprzeciwów, zwłaszcza w kołach literatów i dziennikarzy słychać było głosy niezadowolenia, protestu, a nawet zorganizowania bojkotu. Z drugiej strony szkoły oraz instytucje rządowe przyjęły te zasady. Nie licząc pewnych szczegółów, które sam Komitet uznał za nadające się do dyskusji i ostatecznego rozstrzygnięcia, zagadnienie zostało rozwiązane.

Efekty obrad Komitetu Ortograficznego PAU zostały w 1936 r. przeniesione do systemu prawnego w formie rozporządzenia ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego o wprowadzeniu w szkołach nowych zasad ortografii.

Przypisy