Wielkie kodeksy biblijne

Codex Sinaiticus, strona z tekstem Mt 6,4−32
Alexandrinus – tablica κεφάλαια (spis treści) do Ewangelii Marka

Wielkie kodeksy biblijne − nazwa kodeksów biblijnych napisanych uncjałą, które zawierały całą grecką Biblię (Stary i Nowy Testament)[1]. Do naszych czasów zachowały się tylko cztery wielkie kodeksy: Kodeks Synajski (01), Kodeks Watykański (03), Kodeks Aleksandryjski (02) i Kodeks Efrema (04), wszystkie pochodzą z wieków IV−V. Tekst ich był wielokrotnie wydawany, zarówno dla całego rękopisu, jak i ich poszczególnych partii. Wszystkie są wysoko cenione przez krytyków tekstu i są wykorzystywane w krytycznych wydaniach zarówno Nowego Testamentu, jak i Septuaginty.

Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem Konstantyna Wielkiego z roku 332, który polecił Euzebiuszowi szybkie sporządzenie pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii[2]. Rękopisy z pełnym tekstem greckiej Biblii były rzadkością zarówno w starożytności, jak i średniowieczu.

Opis

Kodeks Watykański, koniec Ewangelii Łukasza i początek Jana

Pomimo iż każdy z zachowanych wielkich kodeksów biblijnych został odkryty w innym miejscu i innym czasie, mają one szereg wspólnych cech. Wszystkie są kaligrafowane, pisane są uncjałą (albo majuskułą)[a], według tego samego stylu, zwanym „biblijną uncjałą”[1]. Rzadko są stosowane przerwy między wyrazami (scriptio continua). Słowa mogą kończyć się w innej linii niż się zaczęły. Każdy z kodeksów sporządzony został na pergaminie wysokiej jakości, a pisane były przez profesjonalnego skrybę[3].

Karty każdego z kodeksów ułożone zostały w formacie quarto (tj. cztery karty w jednym foliale)[4]. Rozmiary kart są o wiele większe niż papirusowych kodeksów:[5][6]

Kodeks Synajski (01) – 38 × 34 cm
Kodeks Watykański (03) – 27 × 27 cm
Kodeks Aleksandryjski (02) – 32 × 26 cm
Kodeks Efrema (04) – 33 × 27 cm

Wśród papirusów największe rozmiary miał papirus 74 – 19 × 31 cm, nie były to jednak typowe rozmiary[7]. Bardziej typowe były rozmiary papirusu 66, które wynosiły 14 × 16 cm[8][9].

Spośród wielkich kodeksów najbardziej pierwotny system podziału tekstu czterech Ewangelii prezentuje Kodeks Watykański. Pozostałe kodeksy dzielą go według krótkich Sekcji Ammoniusza. Kodeks Aleksandryjski i Efrema stosują również drugi system podziału według dłuższych jednostek − κεφάλαια (rozdziały)[10]. Kodeks Watykański przygotowany został w najprostszym i najbardziej archaicznym stylu (niemal całkowity brak dekoracji). Watykański i Synajski nie stosują inicjałów, podczas gdy Aleksandryjski i Efrema – stosują. Watykański nie ma wprowadzenia do Księgi Psalmów, co stało się standardem po roku 325 (Synajski je zawiera)[11]. Nie ma pewności, czy Watykański zawierał Apokalipsę, natomiast pozostałe wielkie kodeksy ją zawierają[12]. Jakkolwiek kolejność ksiąg biblijnych jest rozmaita, to wszystkie cztery umiejscawiają List do Hebrajczyków po Liście do Galatów[13].

Kodeks Efrema zawiera tekst Mt 16,2b-3 (znaki czasu). Nie zawierają go natomiast kodeksy Synajski i Watykański. Kodeks Aleksandryjski ma lukę od 1,1 do 25,3 i nie wiadomo, czy w ogóle zawierał ten tekst[14]. Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) zawarty jest w Kodeksie Synajskim, brak go natomiast w Aleksandryjskim i Watykańskim. Kodeks Efrema ma w tym miejscu lukę[15]. Wszystkie cztery kodeksy nie zawierały tekstu Pericope adulterae (J 7,53 – 8,11). W przypadku Kodeksu Aleksandryjskiego oraz Kodeksu Efrema tekst perykopy przypada na utracone karty, jednak porównanie objętości tekstu z objętością kart wskazuje, że nie było jej w oryginalnym tekście rękopisu[16]. Tekst J 5,4 zawarty jest tylko w Kodeksie Aleksandryjskim[17]. Ponadto Kodeks Synajski i Watykański nie zawierają Dłuższego zakończenia Marka[15].

Każdy z wielkich kodeksów został skopiowany z szeregu mniejszych rękopisów, zawierających poszczególne partie Starego i Nowego Testamentu[18]. Przypuszcza się, że tekst Nowego Testamentu był kopiowany z 4-8 papirusowych rękopisów (bądź 3-8), natomiast tekst Starego Testamentu ze znacznie większej liczby rękopisów[19]. Zdaniem współczesnych krytyków tekstu Nowego Testamentu, każdy z kodeksów bazował na możliwie najlepszych, dostępnych rękopisach[20]. Niemniej wykorzystane rękopisy były różnego pochodzenia i przekazywały tekst różnej jakości[18]. Najwyżej cenionymi wśród wielkich kodeksów są Kodeks Synajski i Watykański, najniżej – Kodeks Efrema[20][21].

Oprócz czterech wymienionych kodeksów zachowały się do naszych czasów jeszcze trzy greckie rękopisy z tekstem pełnej Biblii, wszystkie pochodzą z wieków XIV-XV. Również rękopisy z pełnym tekstem Nowego Testamentu były rzadkością, a wszystkie powstały po roku 900. Oznacza to, że w greckim chrześcijaństwie pełna Biblia była rzadkością. Była natomiast nieco bardziej popularna w zachodnim chrześcijaństwie, o czym świadczą zachowane rękopisy Wulgaty z pełnym tekstem łacińskiej Biblii[22].

Wydania tekstu

Tischendorf opublikował tekst Kodeksu Efrema, Synajskiego oraz pseudo-facsimile Watykańskiego (Nowy Testament)

Pierwszym wielkim kodeksem, który stał się dostępny dla uczonych, jest Kodeks Aleksandryjski[23]. Jego tekst został wydany w 1786 roku przez Carla Gottfrieda Woide'a (1725-1790)[24]. Woide nie uniknął jednak pewnych błędów, np. w 1 Tm 3,16[25]. W latach 1879-1883 tekst kodeksu został wydany metodą fototypicznego facsimile przez Edwarda Maunde Thompsona[26], a w 1909 roku przez F.G. Kenyona[27]. W roku 2007 tekst kodeksu został zdigitalizowany przez Centrum Badań Manuskryptów Nowego Testamentu w oparciu o wydanie facsimile E. M. Thompsona z roku 1879[28].

Tekst Kodeksu Efrema opublikował Tischendorf: w 1843 (Nowy Testament)[29] i w 1845 roku (Stary Testament)[30].

Kodeks Synajski został odkryty przez Tischendorfa w 1844 podczas jego wizyty na Synaju. Tekst kodeksu został przezeń opublikowany w 1862 roku[31]. W 2009 roku opublikowano w internecie cyfrową wersję kodeksu. Był to rezultat wspólnej pracy British Library z pozostałymi bibliotekami przechowującymi poszczególne partie kodeksu[32].

W grupie wielkich kodeksów najpóźniej został opublikowany Kodeks Watykański, dopiero w latach 1889–1890 przez Giuseppe Cozza-Luzi[33]. Tekst Nowego Testamentu wydany został w latach 1904–1907[34] i w 1968[35]. Wydanie z 1999 roku naśladuje rzeczywisty kodeks[36].

Znaczenie dla krytyki tekstu

Współczesne wydania greckiego tekstu Septuaginty opierają się na trzech pierwszych wielkich kodeksach[37]. Najniżej wśród nich cenionym jest Kodeks Aleksandryjski[38]. Jednak Kodeks Synajski ma dużo braków w Starym Testamencie, podczas gdy Kodeks Aleksandryjski jest niemal kompletny. Zdaniem krytyków tekstu w wielu księgach biblijnych jest użyteczną pomocą dla odtworzenia najstarszej formy tekstu[39].

Wydania greckiego Nowego Testamentu bazują na wszystkich czterech kodeksach. W Ewangeliach najwyżej cenionym jest Kodeks Watykański, w Listach Pawła – Kodeks Synajski[40][41].

W Listach powszechnych Kodeks Efrema posiada tekst lepszy niż Kodeks Watykański i Synajski. W Apokalipsie najwyżej cenionym jest Kodeks Aleksandryjski, a Kodeks Efrema jest świadkiem tej samej formy tekstu, co Kodeks Aleksandryjski[42].

Inne wyróżniające się kodeksy

W XIX wieku Kodeks Bezy często bywał wymieniany obok wielkich kodeksów uncjalnych, pomimo iż nie zawierał tekstu całej Biblii. Został on wykonany tą samą metodą, co wielkie kodeksy i pochodzi z tego samego okresu. Scrivener w swoim dziele A Plain Introduction omówił go w tym samym rozdziale, co cztery wielkie kodeksy. Rozdział nosi tytuł „The Larger Uncials”[43][b]. Do wielkich kodeksów zaliczył go Dean Burgon[44]. Westcott i Hort w swoim The New Testament in the Original Greek (New York: Harper & Brothers, 1881) tekst czterech Ewangelii oparli na pięciu rękopisach: kodeksach Synajskim, Watykańskim, Bezy, Aleksandryjskim i Efrema, przy czym preferowane były dwa pierwsze. Jeżeli jednak Kodeks Bezy miał lekcję krótszą niż Synajski i Watykański, wtedy wybierano jego wariant[45].

Wielkie kodeksy – z wyjątkiem Kodeksu Aleksandryjskiego – były często poprawiane przez korektorów; zmiany miały na celu uzgodnienie tekstu kodeksu z tekstem lokalnie obowiązującym. Krytyczne wydania Nowego Testamentu (np. NA27, NA28) cytują w aparacie krytycznym warianty owych korekt dla Kodeksu Synajskiego, Watykańskiego i Efrema. Poza wielkimi kodeksami warianty tekstu pochodzące od korektorów cytowane są tylko dla Kodeksu Bezy i Kodeksu z Clermont[46][47][48].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Paleografowie spierają się czy pismo to należy określać jako majuskułowe, czy uncjalne.
  2. ↑ Wielkie kodeksy to po angielsku „great uncials”.

Przypisy

  1. ↑ a b Edward Ardron Hutton, Francis Crawford Burkitt, An atlas of textual criticism: being an attempt to show the mutual relationship of the authorities for the text of the New Testament up to about 1000 A.D., The University press, 1911.
  2. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 15–16.
  3. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 27 nn.
  4. ↑ Falconer Madan, Books in Manuscript: a Short Introduction to their Study and Use. With a Chapter on Records, London 1898, p. 73.
  5. ↑ C. H. Roberts, and T. C. Skeat, The Birth of the Codex, Oxford University Press, New York – Cambridge 1983.
  6. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 71.
  7. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 24.
  8. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 24, 71.
  9. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 15.
  10. ↑ Greg Goswell, Early Readers of the Gospels: The Kephalaia and Titloi of Codex Alexandrinus, JGRChJ 66 (2009), p. 139.
  11. ↑ Barry Setterfield, The Alexandrian Septuagint History, March 2010.
  12. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 72.
  13. ↑ F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 74.
  14. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 33.
  15. ↑ a b Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 151.
  16. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 187.
  17. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 179.
  18. ↑ a b B. F. Westcott & F. J. A. Hort: Introduction to the New Testament in the Original Greek. New York: Harper & Brothers, 1882, s. 74-75.
  19. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 16.
  20. ↑ a b Robert W. Lyon, New Testament Studies, V (1958−9), s. 266−272.
  21. ↑ Scot McKendrick: The Codex Alexandrinus: Or the dangers of being a named manuscript. W: The Bible as a Book: The Transmission of the Greek text. ed. S. McKendrick & O. A. O'Sullivan. London: British Library & New Castle, 2003, s. 1. ISBN 0-7123-4727-5.
  22. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 17.
  23. ↑ Frederick G. Kenyon: Our Bible and the Ancient Manuscripts. Wyd. 4th. London: British Museum, 1939, s. 132.
  24. ↑ T. H. Horne, An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures, (New York, 1852), vol. 1852, s. 224.
  25. ↑ S. P. Tregelles, An Introduction to the Critical study and Knowledge of the Holy Scriptures, London 1856, s. 156.
  26. ↑ Edward Maunde Thompson: Facsimile of the Codex Alexandrinus (4 vols.). London: 1879-1883.
  27. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 67.
  28. ↑ E. M. Thompson: Facsimile of the Codex Alexandrinus. London: British Museum, 1879-1883.
  29. ↑ K. v. Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Novi Testamenti, Lipsk 1843.
  30. ↑ K. v. Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Veteris Testamenti, Lipsk 1845
  31. ↑ Constantin von Tischendorf: Bibliorum codex Sinaiticus Petropolitanus. Giesecke & Devrient, Leipzig 1862.
  32. ↑ Praca zbiorowa: Codex Sinaiticus (wersja elektroniczna). [dostęp 2010-03-18]. (gr.).
  33. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 68.
  34. ↑ Bibliorum Scriptorum Graecorum Codex Vaticanus 1209. Milan. 1904-1907.
  35. ↑ Novum Testamentum e codice Vaticano Graeco 1209 (Codex B), Carlo M. Martini (ed.) (Rome, 1968).
  36. ↑ Bibliorum Sacrorum Graecorum Codex Vaticanus B. Roma: Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato. 1999.
  37. ↑ Septuaginta, ed. A. Rahlfs, Editio altera recognavit et emendavit R. Hanhart, Stuttgart: Deutsche Biblegesellschaft 2006, s. XLV. ISBN 978-3-438-05119-6.
  38. ↑ John William Wevers: The Future of Septuagint Textual Studies. W: Scot McKendrick, Orlaith A. O'Sullivan: The Bible as Book: the Transmission of the Greek Text. London: British Library, 2003, s. 215. ISBN 978-1584560821.
  39. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 18.
  40. ↑ Bruce M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Greek Palaeography. New York – Oxford: Oxford University Press, 1981, s. 74. (ang.).
  41. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 257.
  42. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 235, 240.
  43. ↑ F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 124 nn.
  44. ↑ Daniel B. Wallace, ‘‘Greek Grammar Beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New Testament’’, s. 455.
  45. ↑ Kurt Aland, Barbara Aland; Erroll F. Rhodes (trans.): The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 236. ISBN 978-08028-4098-1.
  46. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 5−6, 48. [NA27]
  47. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 28. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2012, s. 59. [NA28]
  48. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 108. ISBN 978-0-8028-4098-1.

Bibliografia

Wydania krytyczne Nowego Testamentu
  • B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3. [UBS4]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: Barbara et Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: Barbara et Kurt Aland, Johanes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Wyd. 28. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2012. ISBN 978-3-438-05140-0. [NA28]
Komentarze tekstualne do NT
  • Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 3-438-06010-8.
  • Roger L. Omanson: A Textual Guide to the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2006. ISBN 3-438-06044-2.
Introdukcje do krytyki tekstu NT
Inne opracowania
  • David C. Parker: The Christian Book in the Age of Constantine. W: David C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 13-24. ISBN 978-0-7123-5803-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Codex Sinaiticus Matthew 6,4-32.JPG
page of the codex with text of Matthew 6:4-32
Tischendorf um 1870.jpg
Konstantin von Tischendorf (1815–1874), German theologian, around 1870
Codex Alexandrinus list of kephalaia.JPG
List of kephalaia (chapters) to the Gospel of Mark. List is placed after kolophon of the Gospel of Matthew and before Gospel of Mark
Codex Vaticanus end or Luke.jpg
Ending of Luke and Beginning of John in Codex Vaticanus, manuscript of New Testament written on vellum in elegant uncial letters