Wielopole (jurydyka)

Bernardo Bellotto, Plac Żelaznej Bramy

Wielopole – jurydyka założona w roku 1693 dla rodziny Wielopolskich, skąd przyjęto nazwę. Obecnie obszar jej znajduje się w granicach dzielnic Śródmieście i Wola m.st. Warszawy. Ratusz jurydyki znajdował się przy ulicy Krochmalnej 17 (hip. 1011).

Historia

Projekt urbanistyczny na zlecenie Marii Anny Wielopolskiej, siostry królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, wykonał Tylman z Gameren. Zlokalizowana została na przedłużeniu ul. Senatorskiej i znajdowała się w obrębie ulic: Elektoralnej, Żabiej, Granicznej, Grzybowskiej i Ciepłej^[1].

Z założenia jurydyka ta skupiać miała najzamożniejszą szlachtę, okresowo przebywającej w stolicy przy okazji elekcji i sejmu. W związku z tym Wielopole przewidziane było od początku pod parcelację z uwzględnieniem trzech typów zabudowy:

• wzdłuż granic jurydyki zlokalizowano zabudowa segmentowa przeznaczona na wynajem,
• pasa dworów szlacheckich przylegających do pasa zewnętrznego,
• wnętrze jurydyki przeznaczone zostało na magnackie założenia pałacowe.

Około 1730 przerwana została planowana zabudowa jurydyki poprzez przymusowy wykup ziemi przez króla Augusta II pod budowę Koszar Gwardii Konnej Koronnej.

W gabinecie rycin BUW zachowało się 17 planów tej jurydyki. Wynika z nich m.in. że jurydyka została rozplanowana na nieforemnym czworoboku o wymiarach podanych w łokciach, a odpowiadających w metrach: 525,98 × 508,19 x 450,12 × 657,04. Teren założenia, podzielony został na cztery części o zbliżonej powierzchni z wrysowanym krzyżującym się układem głównych ciągów komunikacyjnych i był z czasem modyfikowany.

Dużą rolę w jurydyce odegrał rynek, tzw. Targowica Wielopolska, która wraz z sąsiednim placem Mirowskim i uliczkami stała się później największym warszawskim targowiskiem. W 1712 rozpoczęto tu budowę pałacu Lubomirskich, a w 1759 roku powstała pierwsza warszawska kawiarnia. Jurydyka ta miała też znaleźć się na zachodnim krańcu Osi Saskiej, jednak kolidujący z planem pałac Lubomirskich nie został rozebrany. Rynek jurydyki z czasem zyskał nazwę placu Żelaznej Bramy.

Zobacz też

• Jurydyki Warszawy

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994