Wielopole Skrzyńskie

Wielopole Skrzyńskie

wieś
Rynek z zabytkową kaplicą świętych Floriana i Sebastiana
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	ropczycko-sędziszowski
Gmina	Wielopole Skrzyńskie
Liczba ludności (2020)	2968[1]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	39-110[2]
Tablice rejestracyjne	RRS
SIMC	0666727[3]
Położenie na mapie gminy Wielopole Skrzyńskie Wielopole Skrzyńskie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wielopole Skrzyńskie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Wielopole Skrzyńskie
Położenie na mapie powiatu ropczycko-sędziszowskiego Wielopole Skrzyńskie
49°56′48″N 21°36′52″E/49,946667 21,614444

Wielopole Skrzyńskie – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie ropczycko-sędziszowskim, w gminie Wielopole Skrzyńskie^[4][3], nad potokiem Podliwek i rzeką Wielopolką, dopływem Wisłoki^[5]. Siedziba gminy Wielopole Skrzyńskie.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Integralne części wsi

Historia

Wielopole uzyskało lokację miejską przed 1337 rokiem, utraciło prawa miejskie w 1933 roku^[6].

Historia Wielopola sięga XI w. i czasów króla Bolesława Śmiałego. Przypuszczalnie na Stroszowej Górze powstał we wczesnym średniowieczu gród obronny, a później obok niego rozwinęła się osada.

Prawa miejskie wieś otrzymała ok. 1348, za panowania króla Kazimierza Wielkiego jako Fürstenberg (Książęca Góra) i utraciła po reformie administracyjnej w 23.03.1933. O awansie do grona miast zadecydowało położenie Wielopola na drodze handlowej z Sandomierza przez Ropczyce, doliną Wielopolki, w kierunku przełęczy karpackich na Węgry. Upadek miasta nastąpił w wyniku kolejnych wojen, epidemii, ruchów społecznych (rzeź galicyjska) i pożarów.

W 1523 Katarzyna, Anna i Małgorzata Kamienieckie – córki Jana Kamienieckiego sprzedały miasteczko Wielopole z dwoma folwarkami Góra i Konice kasztelanowi przemyskiemu Andrzejowi Czuryle za 5100 florenów.

Z historią Wielopola Skrzyńskiego związana jest także historia Żydów. Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w Wielopolu Skrzyńskim odnotowano w 1641. W 1673 mieszkało tu 16 rodzin żydowskich. W 1765 miejscowy kahał skupiał 309 Żydów, zaś w samym mieście było ich 151. W 1870 wielopolska gmina żydowska liczyła 500 osób. Miała synagogę, cmentarz a rabinem był Natan Libschutz. Do 1900 liczebność gminy wzrosła do 715 osób. Rabinem był wówczas Izaak Libschutz, syn Natana. Z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej część z ludności żydowskiej Wielopola uciekła na wschód i znalazła się w sowieckiej strefie okupacyjnej. Już w grudniu 1939 Niemcy przywieźli tu 70 Żydów wysiedlonych z Inowrocławia. W 1941 hitlerowcy spędzili do Wielopola około 150 rodzin żydowskich z okolicznych wsi. Synagoga została całkowicie zniszczona wskutek pożaru w sierpniu 1944.

W 1955, podczas projekcji filmu w kinie objazdowym, spłonęło 58 osób, w tym 38 dzieci (zob. Pożar w kinie w Wielopolu Skrzyńskim).

Zabytki

• Kościół NMP Wniebowziętej – usytuowany w zachodnim narożu rynku, konsekrowany w 1683; kościół ma charakter barokowy, murowany, z zabytkowym wystrojem wnętrza oraz murowaną dzwonnicą^[7].
• Kapliczka św. Floriana i Sebastiana – usytuowana w rynku; murowana z drewnianymi figurami z początku XIX wieku.
• Liczne domy drewniane pochodzące z XIX wieku.
• Pozostałości po fortyfikacjach i obwarowaniach miejskich.
• Cmentarze znajdujące się wokół Wielopola stanowiące ważny element krajobrazu kulturowego.
• Cmentarz żydowski.
• Kantorówka (stara plebania) - dom w którym urodził się Tadeusz Kantor.

Sport i rekreacja

Oprócz zabytków Wielopole Skrzyńskie posiada ośrodek rekreacyjno-sportowy z boiskiem do piłki nożnej Miejscowość posiada ponadto tereny o dużych walorach rekreacyjnych i krajobrazowych. Gmina leży bowiem w obszarze malowniczego Pogórza Strzyżowskiego, od południa graniczy też z Czarnorzeckim Parkiem Krajobrazowym.

Kultywowane stare lokalne obyczaje

Emaus (Meus)

Obrzęd związany z obchodami Świąt Wielkanocnych, rozpoczynający się o północy w Wielką Sobotę, kiedy to strażacy pełniący straż przy grobie Chrystusa odwiedzają wielopolskie domostwa, bębniąc w zabytkowy bęben, pozostawiony Wielopolanom przez króla Jana III Sobieskiego, oznajmiają zmartwychwstanie Jezusa. W niedzielę wielkanocną uczestnicy zbierają się wokół figury św. Jana i w procesji, przy śpiewie pieśni wielkanocnych i dźwiękach bębna Sobieskiego podążają na cmentarz choleryczny. Upamiętniając tym ofiary epidemii cholery. Na miejscu odśpiewywany jest hymn do św. Rozalii patronki od morowego powietrza i pieśni wielkanocne.

Legenda o bębnie Sobieskiego

W opisach historii bębna nie ma zgodności co do tego czy król Jan III Sobieski podarował Wielopolanom bęben w zamian za gościnę w zamku wielopolskim, wracając spod Wiednia czy tam podążając. Jednakże większość historyków podaje, iż musiało to się wydarzyć w drodze powrotnej króla, jako że bęben jest pochodzenia tureckiego.

Kantoralia

Podkarpackie Konferencje Teatrów Poszukujących o nagrodę im. T.M. Kantora (krzesło kantorowskie). Cykliczna impreza w której biorą udział amatorskie teatry z Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i Rosji.

Zamek w Wielopolu Skrzyńskim

został wybudowany przed 1580 przez Kacpra Maciejowskiego koniuszego wielkiego koronnego, kasztelana lubelskiego wraz z predium dworskim. Jak wynika z przekazów był to okazały zamek w stylu renesansowym. W historii właścicieli tego zamczyska przewijają się nazwiska takie jak: Zborowscy, Stadniccy, Skrzyńscy, hetman Jabłonowski, Ludwik Dębicki. Tradycja utrzymuje, że w zamku była kaplica arian i że w lochach mieszczą się ich groby. Hrabia Dębicki sprzedał zamek miejscowym Żydom na materiał budowlany. Ci zaś rozebrali go na budulec ok. 1906.

Osoby urodzone we wsi

• Marcin Daniec – satyryk;
• Edward Dojan-Surówka – pułkownik piechoty Wojska Polskiego;
• Tadeusz Kantor – artysta malarz, teatrolog profesor ASP w Krakowie, innowator w sztuce teatru, dramaturg;
• Stefania Ordyńska - malarka.

• 

  Kościół parafialny.

• 

  Kantorówka. Dom w którym urodził się Tadeusz Kantor, obecnie jego muzeum.

• 

  Pomnik Tadeusza Kantora i jego siostry Zosi, na Rynku.

• 

  Krzyż-pomnik upamiętniający ofiary pożaru kina.

• 

  Stary dom.

Zobacz też

• Wielopole

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wielopole 2(4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 361 .
• Strona gminy Wielopole Skrzyńskie
• Gminny Ośrodek Kultury
• Ludowy klub sportowy
• Ochotnicza Straż Pożarna