Wielosił

Wielosił
Ilustracja
Morfologia (wielosił błękitny)
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządwrzosowce
Rodzinawielosiłowate
Rodzajwielosił
Nazwa systematyczna
Polemonium L.
Sp. Pl. 162. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Polemonium coeruleum L.[3]

Wielosił błękitny
Kwiaty Polemonium californicum
Wielosił późny

Wielosił (Polemonium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae). Należy do niego 38 gatunków[4] występujących głównie na półkuli północnej, na obszarach o klimacie umiarkowanym i arktycznym[5], dwa gatunki występują w Chile[6]. W polskiej florze jedynym przedstawicielem jest wielosił błękitny (Polemonium caeruleum)[7]. W naturze rośliny tego rodzaju rosną na różnych siedliskach – od wilgotnych łąk, poprzez widne lasy, skały i górskie murawy, głównie na terenach górskich[6]. Wiele gatunków i mieszańców międzygatunkowych uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6].

Morfologia

Pokrój
Byliny, rzadziej rośliny jednoroczne i dwuletnie o pędach na ogół prosto wzniesionych i ogruczolonych, osiągających do 0,9 m wysokości[6], wyrastających z poziomego kłącza[8].
Liście
Skrętoległe, często skupione w przyziemną rozetę[8]. Pierzasto podzielone, z listkami licznymi (ponad 12 par)[6], o zarysie blaszki podługowatym do owalnego. Blaszka naga do ogruczolonej[8].
Kwiaty
Skupione na szczytach pędów w gronach rzadziej główkowato[8]. Kielich dzwonkowaty[8], z 5 działkami zrosłymi u nasady[6]. Płatków korony jest 5, zrośniętych u nasady w krótszą lub dłuższą rurkę, na szczycie zwykle zaokrąglone[6]. Tworzą koronę dzwonkowatą lub lejkowatą[8]. Mają kolor niebieski, fioletowy lub różowy, rzadko żółtawy lub biały[8]. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady nieco owłosionymi[8]. Zalążnia górna, z 3 owocolistków, z pojedynczą szyjką słupka, na szczycie trójdzielnym[6].
Owoce
Torebki owalne, rzadziej kulistawe. Nasiona brązowe do czarnych, zwykle kanciaste, w liczbie od 1 do 12 w każdej z komór[8].

Systematyka

Rodzaj należy do podrodziny Polemonioideae z rodziny wielosiłowatych Polemoniaceae[9].

Wykaz gatunków[4][10][11]
  • Polemonium acutiflorum Willd. ex Roem. & Schult.
  • Polemonium boreale Adams – wielosił późny
  • Polemonium brandegeei (A. Gray) Greene – wielosił Brandegeego
  • Polemonium caeruleum L. – wielosił błękitny
  • Polemonium californicum Eastw.
  • Polemonium carneum A. Gray – wielosił różowy
  • Polemonium caucasicum N. Busch
  • Polemonium chartaceum H. Mason ex Jeps.
  • Polemonium chinense (Brand) Brand
  • Polemonium delicatum Rydb.
  • Polemonium elegans Greene
  • Polemonium eximium Greene
  • Polemonium filicinum Greene
  • Polemonium flavum Greene – wielosił żółty
  • Polemonium foliosissimum A. Gray – wielosił wielolistny
  • Polemonium grandiflorum Benth.
  • Polemonium helleri Brand
  • Polemonium hingganicum (P.H. Huang & S.Y. Li) S.Y. Li & K.T. Adair
  • Polemonium hultenii Hara
  • Polemonium hyperboreum Tolm.
  • Polemonium intermedium (Brand) Rydb.
  • Polemonium longii Fernald
  • Polemonium macranthum Klokov
  • Polemonium melindae Rzed., Calderón & Villarreal
  • Polemonium mellitum (A. Gray) A. Nelson
  • Polemonium micranthum Benth.
  • Polemonium occidentale Greene
  • Polemonium pauciflorum S. Watson – wielosił skąpokwiatowy
  • Polemonium pectinatum Greene
  • Polemonium pilosum (Greenm.) G.N. Jones
  • Polemonium pseudopulchellum V.N. Vassil.
  • Polemonium pulchellum Bunge
  • Polemonium pulcherrimum Hook. – wielosił przepiękny
  • Polemonium racemosum Kitam.
  • Polemonium reptans L. – wielosił rozesłany
  • Polemonium sumushanense G.H. Liu & Ma
  • Polemonium van-bruntiae Britton
  • Polemonium viscosum Nutt. – wielosił lepki

Zastosowanie i uprawa

Liczne gatunki i mieszańce między nimi uprawiane są jako rośliny ozdobne[6]. Zalecane są do nasadzeń w ogrodach skalnych, naturalistycznych i na rabaty bylinowe[11]. Większość gatunków jest całkowicie mrozoodporna[5]. Najlepiej rosną na przepuszczalnej, mineralnej glebie na stanowisku słonecznym. Byliny najprościej rozmnażać przez podział lub sadzonkowanie, gatunki jednoroczne przez wysiew nasion[11]. Dla zachowania bylin w dobrym stanie wymagają przesadzania co kilak lat[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-01] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. ↑ a b Polemonium. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-01-29].
  5. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 190. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ a b c d e f g h i Polemonium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-01-29].
  9. ↑ Genus: Polemonium L.. W: U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2017-01-29].
  10. ↑ Lubmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 61.
  11. ↑ a b c Beata Grabowska, Tomasz Kubala. Encyklopedia bylin, tom II. Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 696-699, 2012.

Media użyte na tej stronie

Polemonium caeruleum Kemi, Finland 15.07.2013.jpg
Autor: Matti Virtala, Licencja: CC0
Polemoniaceae, Polemonium caeruleum
Polemonium caeruleum nf.jpg
Polemonium caeruleum
Polemonium californicum 6284.JPG
Autor: Walter Siegmund (talk), Licencja: CC BY-SA 3.0
Moving Polemonium, Low Jacob's-ladder