Wieniec sonetów (cykl)

Julia Primic, France muza Prešerena i bohaterka "Wieńca sonetów"

"Sonetni venec" Prešerena w starej słoweńskiej ortografii

Saša Šantel, France Prešeren i Julia Primic, rysunek

Wieniec sonetów (słoweń. Sonetni venec) – cykl 15 sonetów napisany przez France Prešerena w 1833 roku, a wydany rok później jako załącznik do czasopisma Illyrisches Blatt. Inspiracją była nieszczęśliwa miłość autora do Julii Primic. Trzy główne tematy cyklu to: nieszczęśliwa miłość, patriotyzm i życie poety jako misja dla dobra ogółu. Cały cykl sonetów został przetłumaczony na język polski dwukrotnie: pierwszy przekład, dokonany przez Annę Kamieńską, ukazał się w Antologii poezji słoweńskiej, w opracowaniu Mariana Piechala, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s. 70-80. Autorką drugiego przekładu jest Katarina Šalamun-Biedrzycka, został on opublikowany w opracowaniu Srebro i mech. Antologia poezji słoweńskiej Sejny 1995, s. 22-37 (wraz ze słoweńskim oryginałem).

Budowa

Na cykl składa się 15 sonetów. Ostatni wers każdego sonetu jest równocześnie pierwszym wersem następnego sonetu. Ostatni wers sonetu czternastego jest pierwszym wersem pierwszego utworu cyklu. W ten sposób cykl zamyka się w wieniec. Ostatni, piętnasty sonet, Finał (słoweń. Magistrale) zawiera wszystkie 14 pierwszych (i równocześnie ostatnich) wersów z poprzednich sonetów. Sonety w wieńcu są sonetami włoskimi, a nie francuskimi – posiadają czternaście wersów i cztery strofy: dwie czterowersowe i dwie trójwersowe. Pierwsze dwie strofy opisują temat, a następne dwie mówią o stosunku ja lirycznego do tego tematu. Sonety są wierszami sylabotonicznymi – każdy wers posiada 11 sylab i 5 jambów.

Okoliczności powstania

Sonety, które znalazły się w cyklu inspirowane były nieszczęśliwą miłością poety do Julii Primic, pochodzącej z zamożnej, kupieckiej rodziny. Twórca po raz pierwszy spotkał ją w kościele podczas świąt wielkanocnych. Dziewczyna stała się muzą poety i jego miłością na całe życie i właśnie dla niej Prešeren napisał Wieniec sonetów. Po wydaniu cyklu mężczyzna jednak nie zdobył serca ukochanej, która w końcu wyszła za mąż za bogatego szlachcica Josefa Anselma von Scheuchenstuela.

Sonet I

Sonet pierwszy jest wprowadzeniem do całego cyklu. Dowiadujemy się z niego o całej strukturze „wieńca” i o nastroju jaki panuje w wierszach. Czytelnik dowiaduje się z niego, że cały cykl ma piętnaście sonetów, a ostatni jest sonetem głównym i najważniejszym, zespalającym pozostałe. Dwie pierwsze strofy mają charakter metaliteracki. Następuje tu porównanie pisania tego cyklu do plecenia wieńca. Porównanie cyklu do wieńca, informuje o tym, że każdy z utworów cyklu jest ze sobą powiązany. Koło jest symbolem harmonii, która również spełnia ważną rolę w cyklu. Umiejscowienie ostatniego sonetu w środku koła również podkreśla jego rolę. Wieniec sonetów wyraża uczucia do Julii, co może też być przenośnią, mówiącą o tym że wszystko inne co otacza podmiot, nie jest tak ważne jak sama miłość. Ostatnia strofa mówi o tym, że to właśnie miłość jest sensem życia podmiotu lirycznego. Jest to miłość romantyczna i ma charakter ponadczasowy, a sam podmiot liryczny ma już do końca życia być nieszczęśliwy.

Sonet II

W sonecie drugim podmiot oskarża dziewczynę o oziębłość w uczuciach. Mówi o tym, że mężczyźni byliby szczęśliwsi, gdyby każdy z nich mógł być ze swoją miłością. Ma nadzieję na to, że jego wiersz i jego historia będą nauką dla innych dziewczyn, które w przyszłości będą bardziej zwracać uwagę na czyjeś uczucia.

Sonet III i IV

W trzecim sonecie czytelnik dowiaduje się, że dziewczyna jest muzą podmiotu, który porównuje ją do Eleonory – kobiety, która stała się muzą Torquata Tasso – renesansowego twórcy, do którego Prešeren się porównuje. W sonecie czwartym ja liryczne opowiada dalej o swych uczuciach i wychwala niewiastę. Opisuje także swój smutek spowodowany nieszczęśliwą miłością.

Sonet V

Sonet piąty opisuje wymarzone miejsce, gdzie podmiot miałby być ze swoją miłością. Idealizuje je, utwierdzając się w przekonaniu, że bez ukochanej jego życie nie ma sensu.

Sonet VI

Szósty sonet wprowadza nowy temat – ojczyznę. Podmiot stwierdza, że bardziej wartościowi dla słoweńskich kobiet są Austriacy. Jest to również metafora tego, że cały naród słoweński pod panowaniem habsburskim, ulegał germanizacji i nie pielęgnował swojej kultury. Twórcy epoki romantyzmu (tak jak i w innych krajach) nawoływali do pielęgnowania tradycji i kultury własnego narodu.

Sonet VII

W sonecie siódmym następuje przejście od tematyki miłosnej do narodowej. Jest to zabieg charakterystyczny dla romantyzmu w narodach nieposiadających własnej państwowości. Transformacja z werterowskiego kochanka w człowieka walczącego o odrodzenie narodowe miała miejsce na przykład w Dziadach Adama Mickiewicza czy Kordianie Juliusza Słowackiego. W tym wierszu znajduje się również odniesienie do mitu o Orfeuszu. Orfeusz jest symbolem romantycznego wizerunku poety, który dzięki swojej twórczości scala naród i sieje w nim pokoju i zgodę. Podmiot liryczny chce by znalazł się taki Orfeusz i z powrotem scalił naród.

Sonet VIII

Sonet ósmy przedstawia historię narodu słoweńskiego, w której było wiele ciężkich i trudnych chwil. Łączy historię z literaturą. Stwierdza, że podczas tylu wojen i bycia pod cudzymi rządami, w Słowenii nie mogła powstać wielka i poważna literatura, tak jak w krajach, które od tysiącleci mają stabilną sytuację polityczną. Ja liryczne mówi także o pesymistycznych nastrojach wśród swoich rodaków, którzy stracili już wolę walki. Występuje tu przenośnia – góry Parnas znaczą Alpy. Parnas w mitologii greckiej zamieszkiwany był przez Apolla i jego muzy. Apollo był patronem sztuk, a góry, które zamieszkiwał, stały się symbolem doskonałości w sztuce. W utworze podmiot liryczny jest wieszczem narodowym, mobilizującym naród – Apollem.

Sonet IX

W dziewiątym sonecie podmiot liryczny dochodzi do wniosku, że nie potrafi rozkochać w sobie swojej wybranki i musi zrezygnować ze szczęśliwego życia u jej boku. Postanawia więc pisać poezję w celu rozbudzenia narodu słoweńskiego. Postanawia zostać wieszczem narodowym.

Sonet X, XI, XII, XII, XIV

W tych sonetach podmiot liryczny wychwala swoją miłość i rozpacza nad tym, że nigdy nie będzie z ukochaną.

Finał

Finał (słoweń. Magistrale) jest ostatnim sonetem całego cyklu, chociaż został napisany jako pierwszy z nich. Podmiot liryczny mówi, o tym, że oddaje całe swoje serce ukochanej, a życie bez niej nie ma sensu. Ja liryczne jedyny sens odnajduje w tym, że będzie pisać wiersze (wić wieńce) dla swojego narodu.

W tym sonecie występuje akrostych – pierwsze litery każdego wersu tworzą dedykację: Primicovi Julji, co oznacza: (dla) Julii Primic. Poeta pomieszał wersy Magistrale po tym, jak Julija Primic wyszła za mąż.

Bibliografia

• France Prešeren, Wieniec sonetów, przekład Anna Kamieńska, w: Antologia poezji słoweńskiej, w opracowaniu Mariana Piechala, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s. 70-80.
• France Prešeren, Wieniec sonetów, przekład Katarina Šalamun-Biedrzycka, w: Srebro i mech. Antologia poezji słoweńskiej Sejny 1995, s. 22-37 (tam też oryginał w języku słoweńskim)
• France Bernik, Prešernova ljubezenska poezija
• Boris Paternau, Sonet in konstituiranje slovenske poezije
• Tone Pretnar, Romantično tridesetletje (1818–1848) – vir slovenskega sonetizma, w: Słowiańska metryka porównawcza. V. Sonet. Praca zbiorowa pod redakcją L. Pszczołowskiej i D. Urbańskiej, Warszawa 1993.

Linki zewnętrzne

• France Prešeren: Sonetni venec. sl.wikisource.org. [dostęp 2018-01-10]. (słoweń.).