Wierzchosława nowogrodzka
 | |
| księżna mazowiecka | |
| Okres | |
|---|---|
| Jako żona | |
| Następczyni | |
| księżna polska (dzielnicy senioralnej) | |
| Okres | |
| Jako żona | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| księżna śląska | |
| Okres | |
| Jako żona | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | ok. 1125 |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | N.N córka Mikołaja Światoszy |
| Mąż | Bolesław Kędzierzawy |
| Dzieci | Leszek, |
Wierzchosława (Anastazja) (ur. ok. 1125 zm. 15 marca między 1158 a 1166) – jedyna córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza. Od 1136 lub 1137 żona Bolesława Kędzierzawego, syna polskiego księcia Bolesława Krzywoustego. Zabytkiem związanym z jej osobą jest tzw. Ewangeliarz księżnej Anastazji (od greckiego bądź łacińskiego odpowiednika jej imienia).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Wierzchosława była jedyną córką księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza i nieznanej z imienia córki Światosława II Mikołaja. Była najprawdopodobniej najmłodsza z rodzeństwa. Miała dwóch braci: Iwana i Włodzimierza. W 1136 lub 1137 najprowdopodobniej jeszcze za życia swego ojca poślubiła księcia Bolesława Kędzierzawego, syna księcia polskiego Bolesława Krzywoustego. W tym samym czasie jej brat Włodzimierz poślubił siostrę jej męża Ryksę. Obydwa małżeństwa zostały zawarte najpewniej z inicjatywy Salomei, drugiej żony Krzywoustego, pragnącej w ten sposób wzmocnić pozycję swoich dzieci. W 1138, po śmierci Bolesława Krzywoustego, Wierzchosława została księżną mazowiecką.
Władczyni Mazowsza i Krakowa
W 1141 księżna towarzyszyła mężowi w wiecu w Łęczycy zwołanym z inicjatywy jej teściowej księżnej-wdowy Salomei. W 1146 po wygnaniu z Polski Władysława, przyrodniego brata jej męża, Wierzchosława została księżną krakowską. Jan Długosz twierdził, że zmarła w połogu po urodzeniu drugiego syna Leszka w 1158; obecnie jednak zarówno urodziny Leszka jak i zgon Wierzchosławy datuje się raczej na początek lat 60. XII wieku, a przekaz o śmierci w połogu uznaje za niepotwierdzony[1]. Z pewnością zmarła przed 1167, gdyż 31 grudnia 1167 wspomniana została niejaka Maria jako druga żona Bolesława IV. Wierzchosława została pochowana najprawdopodobniej obok męża w katedrze płockiej.
Ewangeliarz księżnej Anastazji
Po śmierci Wierzchosławy jej mąż, upamiętniając ją, darował czerwińskiemu klasztorowi oprawiony w srebro ewangeliarz, nazwany Ewangeliarzem Anastazji. Anastazja było najpewniej łacińskim lub greckim odpowiednikiem jej imienia, gdyż tym imieniem nazywał ją Długosz, a przekaz ten znajduje potwierdzenie w zachowanym materiale numizmatycznym (mimo że Długosz błędnie określił zarówno jej filiację, jak i datę ślubu z Bolesławem). Ewangeliarz powstał prawdopodobnie około 1160.
Rodzina
Małżeństwo i potomstwo
Wierzchosława z małżeństwa z Kędzierzawym doczekała się co najmniej dwóch synów Bolesława (ur. ok. 1150, zm. 1172) i Leszka (ur. ok. 1160, zm. 1186), który po śmierci ojca objął władzę w księstwie mazowieckim. Starsza literatura przypisywała młodszego syna drugiej żonie Bolesława, Marii. Jednak po odkryciu monet Leszka, w których nazywa siebie synem Anastazji, pogląd ten okazał się nietrafny.
Być może córką Bolesława Kędzierzawego i Wierzchosławy nowogrodzkiej była także niejaka Wierzchosława, mniszka strzelneńska, zmarła po 1213. Jej filiacja jest jednak przedmiotem kontrowersji wśród badaczy i większość z nich za Oswaldem Balzerem uznaje ją za córkę Bolesława Mieszkowica (1159–1195), księcia kujawskiego i syna Mieszka Starego. Ponadto w literaturze wymienia się także nieznaną z imienia córkę (NN), która jakoby poślubiła ok. 1173 księcia drohiczyńskiego Wasylka i żyła jeszcze na przełomie lat 70. i 80. XII wieku[2]. Jednakże jedynym źródłem poświadczającym jej istnienie jest rzekomo zaginiony tzw. "Latopis Połocki", znany jedynie z osiemnastowiecznego przekazu rosyjskiego historyka Wasilija Tatiszczewa zawartego w jego pracy Historia Rosji od czasów najdawniejszych. Najnowsze badania nad pracą Tatiszczewa kwestionują jednak istnienie "Latopisu Połockiego" a cały fragment dzieła Tatiszczewa dotyczący rzekomego księcia drohiczyńskiego Wasylka (i jego polskiej żony) uznają za niewiarygodny[3].
Genealogia
| Mścisław I Harald ur. II 1076 zm. 15 IV 1132 | Krystyna ur. ? zm. 18 I 1120 | Światosław II Mikołaj ur. ? zm. 15 II 1164 | NN ur. ? zm. ? | ||||||||||
| Wsiewołod Mścisławowicz ur. ? zm. 11 II 1136 lub 1137 | NN ur. ? zm. ? | ||||||||||||
Bolesław IV Kędzierzawy ur. ok. 1122 zm. 5 I 1173 OO w okr. 1136–1137 | Wierzchosława nowogrodzka (ur. 1125, zm. 15 marca ok. 1162) | ||||||||
| Leszek ur. ok. 1160 zm. 1186 | Bolesław Bolesławowic ur. ok. 1150 zm. 1172 | ||||||||
Przypisy
- ↑ Borys Paszkiewicz broni jednak wersji podanej przez Długosza.
- ↑ Biniaś-Szkopek, s. 96-106. Odnośnie do Wierzchosławy ze Strzelna, Biniaś-Szkopek uznaje ją za córkę Bolesława IV Kędzierzawego i Wierzchosławy-Anastazji. Jednakże jej argument dotyczący kryterium imionowego nie jest do końca trafny, gdyż imię Wierzchosława nosiła także siostra (przyrodnia?) Bolesława Mieszkowica.
- ↑ Adrian Jusupowić, Tak zwany "Latopis Połocki" w przekazie Wasilija Tatiščewa. Rola Drohiczyna w kontaktach polsko-ruskich drugiej połowy XII wieku, Studia Źródłoznawcze 45 (2007), s. 15-32; Dariusz Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, s. 707-715. Wnioski Jusupowicia i Dąbrowskiego zaakceptował Józef Dobosz: Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011, s. 127-128. ISBN 978-83-7177-782-0.. Biniaś-Szkopek, choć odnotowuje wątpliwości co do przekazu Tatiszczewa, samą wzmiankę o córce Bolesława Kędzierzawego zdaje się uznawać za wiarygodną.
Bibliografia
- Balzer O., Genealogia Piastów. wyd. II. Kraków 2005.
- Spórna M., Wierzbicki P. Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego. Kraków, 2003.
- Temat: Polska, Skarby kultury. Katowice, 2004.
- Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. ISBN 978-83-7177-603-8.
- Borys Paszkiewicz, O matce Lestka Bolesławica i początkach mennictwa mazowieckiego, „Przegląd Historyczny”, T. 92 (2001).
Linki zewnętrzne
- Ewangeliarz Anastazji na stronie Polona.pl
- Historia ewangeliarza Anastazji. historia.e-plock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
Media użyte na tej stronie
Wierzchosława