Wikłacz łuskowany

Wikłacz łuskowany
Malimbus spekei[1]
(Heuglin, 1861)
Ilustracja
Samiec, okolice północnego brzegu jeziora Elmenteita (Kenia)
Ilustracja
Samica, Keekorok Lodge, południowo-zachodnia Kenia
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

wikłaczowate

Podrodzina

wikłacze

Rodzaj

Malimbus

Gatunek

wikłacz łuskowany

Synonimy
  • Hyphantornis spekei Heuglin, 1861
  • Ploceus spekei (Heuglin, 1861)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Wikłacz łuskowany (Malimbus spekei) – gatunek małego ptaka z rodziny wikłaczowatych (Ploceidae). Występuje w części Afryki Wschodniej, w tym na Półwyspie Somalijskim. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Theodor von Heuglin w 1861. Holotyp pochodził z północnej Somalii. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Hyphantornis spekei[3]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza gatunek w rodzaju Ploceus[4], niektórzy autorzy przypisują go do Malimbus[5]. Jest to gatunek monotypowy[4][6]. Odkrywcą gatunku był brytyjski podróżnik i odkrywca John Hanning Speke. Nazwa wikłacza łuskowanego jako jedyna spośród ptasich upamiętnia tego badacza[7][8]. W starej literaturze można również natknąć się na zapis spekii[9].

Holotyp pozyskany musiał zostać w 1844 lub 1845 podczas wyprawy pod nadzorem Richarda Burtona. Najpierw znajdował się w muzeum Towarzystwa Azjatyckiego Bengalu, następnie został prawdopodobnie przekazany do Muzeum Indyjskiego w Kolkacie[10].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 15 cm; masa ciała samca 34–43 g, samicy 28–37 g[6]. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Samce mają czarną „maskę” sięgającą gardła i boków głowy. Głowa, kark i tył szyi mają barwę złocistą, niemal pomarańczową. Wierzch ciała różnorodnie ubarwiony. Grzbiet oliwkowożółty z czarnymi plamkami o podłużnym kształcie, niższa część grzbietu i kuper oliwkowożółte z żółtymi końcówkami piór. Sterówki szarobrązowe z oliwkowożółtymi krawędziami. Pokrywy skrzydłowe oraz lotki czarne lub czarniawe z żółtawymi krawędziami i końcówkami, widoczny pasek skrzydłowy. Niższa część gardła ma pomarańczowokasztanowy kolor, pozostała część spodu ciała jaskrawożółta[9]. Samicę cechuje matowe upierzenie, od samic wikłacza zmiennego (M. cucullatus) odróżnia ją brak żółtej brwi oraz jaskrawożółta pierś[10]. Wikłacze łuskowane wykazują duże podobieństwo względem wikłaczy łuskogrzbietych (Malimbus spekeoides). Są to jednak gatunki allopatryczne, ich zasięgi występowania dzieli blisko 160 km (w oryginale 100 mil; dane z lat 60. XX wieku)[11].

Zasięg występowania

Wikłacze łuskowane występują w centralnej, południowej i wschodniej Etiopii, północnej i wschodniej Somalii oraz na obszarze od południowo-zachodniej i centralnej Kenii na południe po północno-środkową Tanzanię[6] (mniej więcej między południkami 11°N i 3°S[7]). BirdLife International szacuje zasięg występowania na 1,79 mln km²[12].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia wikłaczy łuskowanych są zakrzewione i zadrzewione otwarte obszary, zazwyczaj położone na wysokości 1200–2200 m n.p.m.[6] Odnotowywane były również w miejskich i podmiejskich obszarach Nairobi. Większość zasięgu leży na terenie, na którym roczna suma opadów przekracza 500 mm (dane dotyczą Kenii)[13]. Pożywieniem tych ptaków są nasiona, w tym roślin uprawnych (m.in. kukurydzy zwyczajnej, Zea mays[6], oraz tych przeznaczonych na paszę[14]), oraz owady, jak termity (Isoptera)[6]. Niekiedy postrzegane bywają jako szkodniki upraw. Są to ptaki towarzyskie, zwykle przebywają w niewielkich stadach[10].

Lęgi

Okres lęgowy zmienny w zależności od miejsca występowania. W Etiopii przypada na okres od kwietnia do września, w Somalii od maja do czerwca, od lutego do czerwca oraz w grudniu i październiku w Kenii[6], w marcu i kwietniu w północnej Tanzanii[15] (ogółem w Tanzanii do maja[10]). Są to ptaki gniazdujące kolonijnie. Podczas badań w Kenii napotykano na kolonie liczące od 20 do 200 gniazd, przeważnie mieściły się na wysokich akacjach (Acacia)[14]. Budowa gniazda zajmuje około 8–10 dni, mieści się ono 2–7 m nad ziemią. Utworzone jest ono z różnych części traw (Poaceae), w środku natomiast ma sklepienie z wiech lub kłosów oraz liści akacji. Kwiatostany traw stanowią również wyściółkę, którą do gniazda znosi samica, gdy zaakceptuje gniazdo utworzone przez samca. Pojedynczy samiec może mieć w kolonii 4–14 gniazd; u tego gatunku występuje poligynia. Zniesienie liczy 1–4 jaj[10] (w jednym badaniu w Kenii uzyskano średnią wartość 2,1[14]). Mają jaskrawoniebieską skorupkę i średnie wymiary 23,2 × 15,6 mm (dane z Kenii). Inkubacja trwa blisko 11 dni, wysiaduje tylko samica. Młode są karmione przez obydwa ptaki z pary, opierzają się blisko 16 dni po wykluciu[10].

Relacje międzygatunkowe

W gniazdach wikłaczy łuskowanych (zarówno tych niedokończonych, aktywnych lub już opuszczonych) znajdują schronienie drobne ptaki, m.in. motyliki krasnouche (Uraeginthus bengalus), wróble blade (Passer diffusus), amadyny obrożne (Amadina fasciata) czy błyszczaki rudobrzuche (Lamprotornis superbus)[10]. W opuszczonych gniazdach wikłaczy łuskowanych swoje lęgi mogą wyprowadzać srebrnodziobki afrykańskie (Euodice cantans)[16]. Na pisklętach pasożytują larwy Passeromyia heterochaeta (muchowate, Muscidae), powodujące śmierć młodych. Niepokojenie przez człowieka również przyczynia się do zmniejszenia sukcesu lęgowego[14]. Drapieżnikami wikłaczy łuskowanych są myszołowy białobrzuche (Buteo augur), kanie czarne (Milvus migrans) i jastrzębiaki małe (Micronisus gabar)[10].

Status

IUCN uznaje wikłacza łuskowanego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity[2][12]. Wikłacz łuskowany występuje w Parku Narodowym Aruszy[15].

Przypisy

  1. Malimbus spekei, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Malimbus spekei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. Martin Theodor von Heuglin. Über die Fauna des Rothen Meeres und der Somáli-Küste. „Mittheilungen aus J. Perthes; geographischer Anstalt uber wichtige neue Erforschungen auf dem Gesammtgebiete von A. Petermann”, s. 24, 1861. 
  4. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Old World sparrows, snowfinches, weavers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  5. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: PLOCEIDAE Sundevall, 1836 - WIKŁACZOWATE - WEAVERS (wersja: 2020-01-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-21].
  6. a b c d e f g Craig, A.: Speke's Weaver (Ploceus spekei). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-04-04].
  7. a b Shelley, G. E.: The birds of Africa, comprising all the species which occur in the Ethiopian region. T. 4, pt. 2. Londyn: 1905, s. 414–416.
  8. James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 361. ISBN 1-4081-2501-3.
  9. a b R. Bowdler Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 13. 1890, s. 469–470.
  10. a b c d e f g h Speke's Weaver Ploceus spekei. Weaver Watch. Monitoring the Weavers of the World. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  11. Hall, B.P. & Moreau, R.E.. A study of the rare birds of Africa. „Bulletin of the British Museum (Natural History)”. 8. s. 353. 
  12. a b Speke's Weaver Ploceus spekei. BirdLife International. [dostęp 2018-04-04].
  13. Adrian Lewis: A Bird Atlas of Kenya. Routledge, 2017. ISBN 978-1-351-47011-7.
  14. a b c d Gichuki, Cecilia M: Some aspects of the ecology of speke's weaver Ploceus spekei (Heuglin) in Nairobi, Kenya. 1983.
  15. a b J. S. Beesley. Birds of the Arusha National Park, Tanzania. „Journal of the East Africa Natural History Society and National Museum”. 132, s. 27, 1972. 
  16. van Someren, VGL & van Someren, GRC. Evacuated Weaver Colonies and Notes on the Breeding Ecology of Euodice cantans Gmelin and Amadina fasciata Gmelin. „Ibis”. 1, 1945. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1945.tb01356.x. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Speke's weaver (Ploceus spekei).jpg
Autor: Charles J Sharp , Licencja: CC BY-SA 4.0
Speke's weaver (Ploceus spekei), Soysambu Conservancy. Kenya
Spekes Weaver female RWD.jpg
Autor: DickDaniels (http://theworldbirds.org/), Licencja: CC BY-SA 3.0
Female Speke's Weaver (Ploceus spekei) - Keekorok Lodge in the Masai Mara, Kenya