Wikramasila

Wikramasila

Vikramaśīla Vihāra

Ruiny Wikramaśili
Data założenia	775-800
Data likwidacji	1203
Patron	dynastia Pala
Państwo	Indie
Położenie na mapie Biharu Wikramasila
Położenie na mapie Indii (c) Uwe Dedering z niemieckiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Wikramasila
25°19′29″N 87°17′05″E/25,324722 87,284722

XII-wieczny portret Atiśy. Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Wikramasila^[1] lub Wikramaśila^[2] – buddyjski klasztor i uniwersytet założony w drugiej poł. VIII wieku przez władców indyjskiej dynastii Pala. Kompleks znajdował się na terenie dzisiejszego stanu Bihar, w północno-wschodnich Indiach, stanowiąc kolejną w tym regionie, obok Nalandy, tzw. mahāvihārę (wielki klasztor).

Centrum buddyzmu tantrycznego, którego najbardziej znany przedstawiciel Atīśa Dīpamkara Śrījñāna odpowiedzialny był za tzw. sarmę, czyli „drugie rozprzestrzenienie buddyzmu” w Tybecie.

Całkowicie zniszczony w wyniku XIII-wiecznego muzułmańskiego najazdu.

Historia

Klasztor ufundował król Dharmapāla, rządzący w północno-wschodnich Indiach, w latach 775-800. Na kompleks składały się świątynie, dormitoria, bogato wyposażona biblioteka oraz sale wykładowe. Uniwersytet pozostawał pod patronatem rządzącej dynastii (Pala) aż do początków XIII wieku^[3].

Ze względu na hojne królewskie dotacje do Wikramasili ściągnęło wielu buddyjskich uczonych (panditów). Dzięki nim klasztor stał się sławny w całym regionie Himalajów, a z czasem nawiązano również intensywną współpracę pomiędzy uniwersytetem a buddyjskimi ośrodkami pobliskiego Tybetu. Teksty źródłowe utrzymują, że do dyspozycji pielgrzymów pozostawał specjalny dom gościnny^[4], a klasztor stał się centrum tłumaczeń kanonicznych tekstów buddyjskich na język tybetański^[3].

Najsławniejszym uczonym Wikramasili był, znany głównie ze źródeł tybetańskich, Atīśa Dīpamkara Śrījñāna. Pandita, którego działalność przypadła na I poł. XI wieku, w 1042 przybył do Tybetu aby wspomóc odradzający się w tym rejonie buddyzm. W tym też czasie napisał jedno ze swoich najbardziej znanych dzieł „Lampa na ścieżce”^[5] (Bodhipathapradipa), będące próbą przybliżenia tybetańskim buddystom właściwej egzegezy praktyk tantrycznych. Pomimo obietnicy danej opatowi nigdy nie powrócił do Indii, ponieważ zmarł w centralnym Tybecie w 1054^[3][6].

W XII wieku w klasztorze przebywało ok. 3000 mnichów, nad którymi pieczę sprawowała mianowana za pośrednictwem królewskiego dworu rada. Składała się ona z sześciu mnichów z opatem na czele, a kolejnych sześciu tzw. dvārapaṇḍitów odpowiedzialnych było za sprawdzanie wiedzy licznie ściągających po nauki kandydatów (jednym z dvārapaṇḍitów był np. Naropa, rezydujący w czasach króla Kanaki na tzw. „bramie północnej”). W Wikramasili, podobnie jak w pobliskiej Nalandzie wykładano gramatykę, logikę, metafizykę, tantrę oraz buddyjski rytualizm. Jako jeden z niewielu, po ukończeniu kursu, uniwersytet przyznawał tytuły poświadczone dyplomem^[3].

Po czterystu latach działalności, w 1203 klasztor został doszczętnie zniszczony przez oddziały muzułmańskie pod dowództwem Bakhtyara Khilji, który najprawdopodobniej pomylił solidne zabudowania uniwersytetu z fortem. Przejmujący obraz rzezi jaka miała miejsce przedstawiony został w historycznym, perskim traktacie Tabakat-i-Nasiri^[3][7].

Badania archeologiczne

Ruiny klasztoru odkryto w latach 60. XX wieku, w leżącej w odległości 50 km na wschód od miasta Bhagalpur i 13 km na północny wschód od Kahalgaon, wiosce Antichak w Biharze^[8].

W wyniku przeprowadzonych prac wykopaliskowych odsłonięto rozległy kompleks zabudowań, rozmieszczonych na planie kwadratu, o długości boku liczącej 330 metrów. Na każdym z boków doliczono się 52 cel mieszkalnych, o łącznej liczbie 208, a w części północnej odkryto zdewastowane hinduistyczne oraz tybetańskie świątynie^[8].

Środek założenia stanowiła 15-metrowa, ceglana stupa, zbudowana na planie krzyża, dwuszeregowa ze schodami od strony północnej. Na każdym z podstawowych kierunków (Pn, Pd, Wsch., Zach,) do stupy dobudowana została wysunięta komora z towarzyszącą jej antykamerą, ze wspartym filarami stropem oraz mandapą. W każdej z komór znajdowało się stiukowe wyobrażenie siedzącego Buddy, a grube mury budowli ozdobiono terakotową sztukaterią^[8].

W odległości 32 metrów od kompleksu, w jego południowo-zachodnim narożniku, odkryto pozostałości prostokątnej struktury zidentyfikowanej jako biblioteka. Połączono ją z klasztorem wąskim korytarzem i wyposażono w system klimatyzacyjny. Do chłodzenia pomieszczeń używano wody z pobliskiego rezerwuaru, którą dostarczano poprzez liczne otwory wydrążone w tylnej ścianie budynku. Zabieg ten podyktowany był najprawdopodobniej dbałością o manuskrypty oraz chęcią uchronienia ich przed zniszczeniem^[8].

Według badaczy architektura stupy i jej zdobienia przypominają klasztor Somapura znajdujący się na terenie dzisiejszego Bangladeszu, z tym że Wiramasila jest znacznie większa i posiada budynki zewnętrzne przypominające zabudowania forteczne. Do całości dobudowano współcześnie budynek muzealny, w którym eksponowane są odkryte w trakcie prac archeologicznych artefakty^[8].

Przypisy