Wiktor Jakubowski

Wiktor Jakubowski
Data i miejsce urodzenia5 grudnia 1896
Ryga
Data i miejsce śmierci13 sierpnia 1973
Kraków
Miejsce spoczynkucmentarz Rakowicki[1]
Zawód, zajęciefilolog, historyk literatury
Narodowośćpolska
Tytuł naukowyprofesor
Edukacjadomowa, gimnazjum klasyczne w Rydze
Alma MaterImperatorski Uniwersytet Piotrogrodzki
UczelniaUJ, WSP w Krakowie, UŁ, UW,
Stanowiskoprorektor UJ (1958–1962)
dziekan Wydziału Filologicznego UJ (1964–1966)
kierownik Katedry Historii Literatury Rosyjskiej UJ (1948–1967)
kierownik Katedry Filologii Rosyjskiej UJ (1953–1967)
Wyznanieprawosławne
RodziceWładysław Jan Jakubowski, Wiera z d. Orda
MałżeństwoZofia

Wiktor Jakubowski (ur. 5 grudnia 1896 w Rydze, zm. 13 sierpnia 1973 w Krakowie) – polski filolog, historyk literatury i kultury rosyjskiej, autor pierwszych powojennych podręczników do nauki języka rosyjskiego, tłumacz, organizator życia naukowego, twórca powojennej rusycystyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Profesor zwyczajny UJ.

Życiorys

Wiktor Jakubowski urodził się w rodzinie polskiego nauczyciela gimnazjalnego i docenta Politechniki Ryskiej Władysława Jana Jakubowskiego oraz Rosjanki, Wiery z domu Orda, córki prawosławnego duchownego Charisima Ordy, późniejszego biskupa Ireneusza[2][3][4]. Do roku 1915 rodzina mieszkała w Rydze, następnie w Moskwie (do 1917) i Kijowie (do 1921).

Początkowo uczył się w domu, potem w 8-klasowym gimnazjum klasycznym w Rydze, które ukończył w 1914 roku z wyróżnieniem (złotym medalem). W latach 1914–1918 studiował romanistykę na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Imperatorskiego Uniwersytetu Piotrogrodzkiego, którą ukończył uzyskaniem tytułu kandydata nauk filologicznych (odpowiadającego wówczas polskiemu magisterium) na podstawie rozprawy Elementy celtyckie w powieściach cyklu Okrągłego Stołu[2][4]. Był poliglotą; oprócz polskiego i rosyjskiego (w odmianie petersburskiej[5]), które były jego językami ojczystymi, biegle władał ukraińskim, angielskim, niemieckim i francuskim, posługiwał się hiszpańskim, włoskim, rumuńskim, czeskim, słowackim i bułgarskim, posiadał gruntowną znajomość greki, łaciny, znał sanskryt[4].

W roku 1921 przeniósł się do Polski. Zamieszkał w Warszawie. Dzięki doskonałej znajomości języków obcych pracował jako urzędnik, tłumacz, redaktor m.in. w Spółce Akcyjnej Polski Lloyd, Ministerstwie Robót Publicznych, miesięczniku naukowo-literackim „Przegląd Współczesny”, współpracował z Instytutem Bałtyckim w Gdyni oraz czasopismem „Jantar”. Prywatnie udzielał lekcji języka rosyjskiego oraz przygotowywał wielki słownik polsko-rosyjski i rosyjsko-polski. Okupację spędził w Warszawie, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. W roku 1944, po upadku powstania warszawskiego, w którego trakcie stracił niemal kompletne materiały do swego słownika, wyjechał z żoną Zofią do Krakowa.

1 marca 1945 został zatrudniony na Uniwersytecie Jagiellońskim jako tłumacz i lektor języka rosyjskiego, z czasem zlecono mu wykłady z literatury rosyjskiej. Równolegle nauczał języka rosyjskiego na Wydziałach Politechnicznych AGH, w Wyższej Szkole Nauk Społecznych, Akademii Handlowej, literaturę rosyjską wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej[2].

W 1947 Rada Wydziału Humanistycznego UJ nostryfikowała jego piotrogrodzki dyplom kandydata nauk jako doktorski, dzięki czemu w 1948 otrzymał stanowisko zastępcy profesora, po czym objął nowo powstającą, a właściwie reaktywowaną Katedrę Historii Literatury Rosyjskiej UJ. Działająca w ramach Studium Słowiańskiego katedra ta – razem z Katedrą Języków Ruskich, kierowaną przez prof. Jana Janowa – jako druga w powojennej Polsce (po wrocławskiej) kształciła filologów o specjalności rusycystycznej. W 1953 z połączenia obu katedr utworzono zespołową Katedrę Filologii Rosyjskiej, którą powierzono Wiktorowi Jakubowskiemu. W 1954 został profesorem nadzwyczajnym, w 1962 – profesorem zwyczajnym. Prócz kierowania katedrą piastował funkcję prorektora UJ (1958–1962), dziekana Wydziału Filologicznego UJ (1964–1966), kierownika Studium Zaocznego Filologii Rosyjskiej UJ (1965). W 1967 przeszedł na emeryturę, nadal jednak prowadził wykłady i kontynuował pracę naukową[2]. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[6].

Wiktor Jakubowski uważany jest za właściwego organizatora powojennej rusycystyki krakowskiej[2][3]. Był nauczycielem i mistrzem kilkuset absolwentów UJ i WSP[2][5][7][8], promotorem 11 doktoratów[2][9]: Zofii Dziechciaruk, Stelli Goldgart, Janusza Henzla, Ewy Korpały-Kirszak, Ryszarda Łużnego, Władysława Piotrowskiego, Ewy Sławęckiej, Józefa Smagi, Lucjana Suchanka, Jadwigi Szymak-Reiferowej, Jadwigi Urbańskiej-Śliszowej. Jego wpływ na kształt krakowskiej rusycystyki, a pośrednio także wschodniej slawistyki, jest trudny do przecenienia[10][3].

Działalność naukowa Wiktora Jakubowskiego rozwijała się w kilku kierunkach. Po ukończeniu studiów romanistycznych miał być „pozostawiony przy uniwersytecie dla przygotowania do objęcia stanowiska profesora” [2][4][3], czemu przeszkodziły – i co ostatecznie odsunęły prawie o 30 lat – wydarzenia związane z rewolucją październikową. Regularną pracę naukową, popularnonaukową, wydawniczą i dydaktyczną podjął dopiero w wieku ok. 50 lat jako pracownik UJ. Zajmował się zarówno tłumaczeniem literatury pięknej (kilka nowel Lwa Tołstoja przełożył i wydał jeszcze przed wojną[2]), pisaniem pierwszych powojennych podręczników szkolnych do nauki języka rosyjskiego, częściowo odtworzył i wydał – również będący pierwszym po 1945 roku – dwutomowy Słownik rosyjsko-polski i polsko-rosyjski. Podstawową jednak dziedziną jego twórczości naukowej było badanie literatury rosyjskiej[11][3], szczególnie staroruskiej, oświeceniowej i XIX-wiecznej[12]. Nie ulegał modom metodologicznym (strukturalizm, semiotyka)[8] i nie poddawał się wpływom ideologicznym (wulgarny socjologizm)[3]; „cenił zawsze i niezmiennie konkretny historycznoliteracki fakt, rozumienie kolorytu epoki”[8], interesował się literaturą „od strony nie tyle immanentnych wartości artystycznych, co walorów poznawczych, prawdy społeczno-obyczajowej bądź psychologicznej, powiązań i uwarunkowań czy relacji zewnętrznych – z rzeczywistością polityczną, procesem dziejowym, historią myśli filozoficzno-społecznej, życiem religijnym oraz duchowością”[10]. Do jego największych osiągnięć należą: tłumaczenie i fundamentalne opracowanie filologiczno-historyczno-kulturologiczne Żywota protopopa Awwakuma (1972); 7 edycji dzieł pisarzy rosyjskich wraz z monograficznymi opracowaniami w serii II Biblioteki Narodowej (Afanasij Nikitin, Aleksandr Radiszczew, Aleksandr Gribojedow, Michaił Lermontow, Nikołaj Leskow); podręczniki (antologie z opracowaniami) do literatury XVII i XVIII w., opracowanie rozdziałów dotyczących literatury staroruskiej i XVIII-wiecznej w Historii literatury rosyjskiej pod red. Mariana Jakóbca.

Publikacje

Bibliografia prac W. Jakubowskiego za lata 1926–1973 zestawiona została przez Ryszarda Łużnego[13] i obejmuje 109 pozycji[2][4][3], w tym, jak wylicza Łużny: „3 podręczniki uniwersyteckie i 8 szkolnych (nie licząc książek do nauczania języka), 2 słowniki, 11 książek o charakterze opracowań monograficznych, 16 tytułów publikacji książkowych przygotowanych pod względem redakcyjno-edytorskim, 14 artykułów i rozpraw, 7 recenzji i sprawozdań, 4 pozycje popularnonaukowe, 47 artykułów encyklopedyczno-słownikowych, 7 prac o tematyce językoznawczej; w dwóch ze swych książek występował Wiktor Jakubowski także jako tłumacz tekstów staroruskich”[2], m.in.:

Przypisy

  1. ↑ Lista pamięci Uniwersytetu Jagiellońskiego UJ (pol.). www.uj.edu.pl. [dostęp 2013-03-13].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Ryszard Łużny. Profesor Wiktor Jakubowski nie żyje. „Slavia Orientalis”. 1973, nr 4. s. 519–522. 
  3. ↑ a b c d e f g Lucjan Suchanek: Wiktor Jakubowski. W: Złota księga Wydziału Filologicznego. Jan Michalik (red.), Wacław Walecki (red.). Kraków: Księgarnia Akademicka, 2000, s. 502–505.
  4. ↑ a b c d e Józef Smaga. Zagajenie. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 106–107. 
  5. ↑ a b Władysław Piotrowski. Sukces nauczycielski Wiktora Jakubowskiego. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 108–109. 
  6. ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 107, ISBN 978-83-233-4527-5.
  7. ↑ Janusz Henzel. Profesor Wiktor Jakubowski – nauczyciel języka. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 114–115. 
  8. ↑ a b c Józef Smaga. Wiktor Jakubowski – promotor. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 116. 
  9. ↑ Ryszard Łużny. Czterdzieści lat rusycystycznych studiów i badań historycznoliterackich w okresie powojennym (1949/50–1989/90) w Krakowie. „Slavia Orientalis”. 1991, t. XL, nr 3. s. 247–258. 
  10. ↑ a b Ryszard Łużny. Profesor Wiktor Jakubowski i jego dzieło naukowe – po dwudziestu latach od chwili śmierci. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 117–124. 
  11. ↑ Ryszard Łużny. Wiktor Jakubowski – historyk literatury rosyjskiej. „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historycznoliterackie”. 1975, z. 33. s. 179–187. 
  12. ↑ Lucjan Suchanek. Wiktor Jakubowski o pisarzach rosyjskich XIX wieku. „Przegląd Rusycystyczny”. 1994, nr 1–2. s. 110–113. 
  13. ↑ Ryszard Łużny. Bibliografia prac W. Jakubowskiego za lata 1926–1973. „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historycznoliterackie”. 1975, z. 33. s. 188–195.