Wiktor Kania
| ||
.jpg) Wiktor Kanian zdjęcie z okresu robót przymusowych. Marzec 1941[1] | ||
 porucznik | ||
| Data i miejsce urodzenia | 13 grudnia 1914 Katowice (Górny Śląsk) | |
| Data i miejsce śmierci | 5 maja 1946 Osiny gmina Żory | |
| Przebieg służby | ||
| Lata służby | 1934-1935 zasadnicza służba wojskowa | |
| Siły zbrojne | Wojsko Polskie, (do I.1945) AK, (VI.-X.1945) NOW, (X.-XII.1945) NSZ, (od I. 1945) KWP[2] | |
| Jednostki | 1934-1935: 3.pp.leg. Jarosław; K.O.P. Ostróg nad Horyniem IX.1939: 75.pp.[3] III.1943: 21.DP.AK | |
| Stanowiska | Dowódca oddziału partyzanckiego AK, Komendant Komendy Powiatowej KWP. | |
| Główne wojny i bitwy | kampania wrześniowa, II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce | |
| Późniejsza praca | kwiecień – listopad 1945 radny MRN w Żorach, naczelnik gminy Osiny koło Żor | |
| Odznaczenia | ||
_BAR.svg){kind=small} | ||
Wiktor Kania ps. „Felek”, „Andrzej”, „Mrówka”, „Nad” (ur. 13 grudnia 1914 w Katowicach, zm. 5 maja 1946 w Osinach koło Żor) – żołnierz Wojska Polskiego, Armii Krajowej, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, uczestnik podziemia antykomunistycznego na Śląsku, porucznik.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Był jedynym dzieckiem Franciszka i Anny z domu Fox z Warszowic (powiat Pszczyna). W 1921 r. rodzina Kaniów przeprowadziła się z Katowic do miejscowości Żory w powiecie rybnickim. Podjął naukę w Gimnazjum im. Karola Miarki w Żorach, którą przerwał po trzech latach. Został zatrudniony jako praktykant gajowego w prywatnych lasach w okolicach Żor. W 1934 r. powołany do służby wojskowej w Jarosławiu, gdzie ukończył także szkołę podoficerską. W 1936 r. ożenił się z Anną zd. Strach z Górek Małych powiat Cieszyn.
II wojna światowa
W pierwszych dniach września 1939 r. walczył w szeregach Obrony Narodowej (ON) miasta Żory. Ranny po hospitalizacji, jako jeniec został wywieziony na roboty w głąb Rzeszy. Stamtąd przeniesiony na Górny Śląsk do pracy w kopalni Blücher[4].
Wstąpił do konspiracji w ramach Związku Walki Zbrojnej „Żyrafa” Inspektoratu Rybnickiego. Następnie otrzymał zadanie rozpoznania powstałych struktur ruchu oporu w okolicach miejscowości Brenna w Beskidzie Śląskim powiat Cieszyn[5]. 1 lipca 1943 r. jako sierżant piechoty przejął dowództwo nad oddziałem partyzanckim kryptonimem „Wędrowiec”[6], podległym Rybnickiemu Inspektoratowi AK. Rozbudował sieć łączników, powiększył stan liczebny oddziału. Przeprowadził liczne akcje zbrojne i dywersyjne na niemieckie posterunki i patrole żandarmerii. Po zrzucie sowieckiego desantu dywersyjno-rozpoznawczego w okolicach Brennej 24 marca 1944 r., którego celem było podporządkowanie lokalnego ruchu oporu, został odwołany z funkcji komendanta „Wędrowca”[7], pozostając do dyspozycji Rybnickiego Inspektora AK[8].
Okres powojenny i walka z reżimem stalinowskim
W kwietniu 1945 r. brał czynny udział w organizowaniu władz cywilnych na terenie miasta i gminy Żory. Objął funkcję radnego Miejskiej Rady Narodowej oraz urząd Naczelnika Gminy Osiny k. Żor. Swoje kompetencje wykorzystywał w obronie ludności cywilnej przed prześladowaniami i bezprawiem ze strony żołnierzy radzieckich podlegających lokalnemu rezydentowi NKWD kpt. Alejewowi[9]. W trakcie działalności samorządowej utrzymywał stały kontakt z byłymi żołnierzami „Wędrowca” poszukiwanymi przez NKWD, organizując dla nich fałszywe dokumenty i zakwaterowanie.
W lecie 1945 r. działał w cieszyńskiej strukturach Narodowej Organizacji Wojskowej o kryptonimie „Cezary 20”. Jednak po nawiązaniu przez Pawła Heczko[10] kontaktu z oddziałem Narodowych Sił Zbrojnych Józefa Kołodzieja „Wichura”, przewodził grupie NSZ, prowadząc jednocześnie rozmowy z pozostałymi w konspiracji członkami byłego Inspektoratu Rybnickiego AK.
W listopadzie 1945 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy PUBP Cieszyn w swoim domu w Żorach i osadzony w więzieniu w Cieszynie, skąd zbiegł 15 grudnia 1945 r. wraz z innym współwięźniem[5]. Z początkiem maja 1945 r. wraz z innymi byłymi dowódcami oddziału partyzanckiego AK „Wędrowiec” wystosował deklarację wierności wobec Rządu Polskiego na Emigracji i gotowość do dalszej walki zaadresowaną do Komendanta Komendy Wojewódzkiej AK Zygmunta Waltera-Jankego[11].
Początek 1946 r. to intensywna działalność w terenie przy współpracy pozyskanych do konspiracji i zaprzysiężonych funkcjonariuszy żorskiego posterunku Milicji Obywatelskiej tj. komendanta posterunku Bednarza i Franciszka Skrobola[12] z Żor, którzy m.in. dostarczali cennych informacji, dot. zwłaszcza decyzji i posunięć PUBP Rybnik. W tym okresie Kania wystosował liczne ostrzeżenia pisemne dla członków Polskiej Partii Robotniczej, dokonując także najść na lokale partyjne. Szczególnie aktywni komuniści byli zabijani. 6 stycznia 1946 r. grupa „Andrzeja” wykonała wyrok śmierci na I sekretarzu PPR w Żorach, Augustynie Biskupie. 30 stycznia 1946 r. przeprowadzona została akcja ekspropriacyjna, w wyniku której zatrzymano wypłaty w kwocie 2500000 złotych dla górników Kopalni Dębieńsko w Czerwionce powiat Rybnik, z przeznaczeniem dla partyzantów i ich rodzin na okres zimy 1946 r. Również w styczniu 1946 r. nawiązał kontakt z zastępcą komendanta komendy wojewódzkiej Konspiracyjnego Wojska Polskiego „Klimczok”, płk. Pawłem Stopą. W połowie marca 1946 r. dowodził akcją ekspropriacyjną w garbarni skór w Jaśkowicach koło Orzesza. Kilka dni później zastrzelił przedwojennego członka Komunistycznej Partii Polski, sekretarza PPR w Mikołowie Jana Rajcę[13].
18 marca 1946 r. Kania został mianowany przez komendanta wojewódzkiego KWP „Klimczok”, mjr. Gerharda Szczurka, zwierzchnim dowódcą KWP w powiatach rybnickim, pszczyńskim i cieszyńskim oraz komendantem komendy powiatowej KWP „Leśniczówka” na powiat rybnicki[14]. 19 marca 1946 r. Kania dowodził akcją likwidacji funkcjonariusza PUBP Rybnik, Zygmunta Ćwiklińskiego i sekretarza PPS Buchalika w Gotartowicach powiat Rybnik (trasa Żory - Rybnik)[15]. Ostatniego kwietnia 1946 r. oddział „Andrzeja” przeprowadził rekwizycję w Państwowej Fabryce Sygnałów w Gotartowicach k. Rybnika, zabierając za pisemnym pokwitowaniem gotówkę, zaś w drodze powrotnej do Osin spalił trybunę honorową przygotowaną na obchody 1-majowe w Żorach[14].
Śmierć i pochówek
W tym okresie KP KWP „Leśniczówka” była już dobrze rozpracowana przez Urząd Bezpieczeństwa, którego tajny współpracownik, podpisujący donosy jako Jan Kuczera[16] przeniknął do struktur organizacji. Z 4 na 5 maja we wsi Osiny przeprowadzona została obława z udziałem znacznych sił Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) i milicji, w wyniku której Wiktor Kania poniósł śmierć w niewyjaśnionych do końca okolicznościach. Obecny na odprawie KP „Leśniczówka” mjr G. Szczurek „Erg”, zdołał zbiec[17]. W niedzielę 5 maja 1946 r. zwłoki „Andrzeja” zostały przetransportowane przez mieszkańców Osin na cmentarz farny w Żorach. W obliczu dużej ilości osób cywilnych zebranych w tym miejscu przedstawiciele komunistycznych władz miasta oraz przybyli funkcjonariusze UB nie zdecydowali się na zatrzymania ciała. Zbezcześcili jednak zwłoki, zdzierając z nich mundur i pozostawiając w samej bieliźnie. Obecnemu na miejscu księdzu zabroniono odprawienia ceremonii żałobnych[18].
Pro Memoriam
Dnia 12 marca 2004 r. IPN Katowice na podstawie zebranych dokumentów, nadał Wiktorowi Kani. status pokrzywdzonego[19]
W 2004 r. Komisja do Spraw Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu IPN O. Katowice w związku z niejasnymi okolicznościami śmierci W.K., wszczęła śledztwo w sprawie możliwości popełnienia zbrodni komunistycznej. Śledztwo umorzono.
10 listopada 2005 r. z inicjatywy lokalnych środowisk kombatanckich oraz pracowników IPN o. Katowice, samorząd gminy Brenna uhonorował partyzantów, fundując w Brennej pomnik poświęcony żołnierzom Oddziału Partyzanckiego AK „Wędrowiec”, na którym wymienione zostały nazwiska jego kolejnych dowódców: Karol Heller, Wiktor Kania, Paweł Heczko.
Przypisy
- ↑ File:Wiktor Kania (from prison) revers.jpg - Wikimedia Commons, commons.wikimedia.org [dostęp 2017-11-15] (ang.).
- ↑ Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944-1956. IPN Warszawa-Lublin 2007. ISBN 978-83-60464-45-8. str . 432
- ↑ źródło: deklaracja P.Z.Z. (zasoby prywatne)
- ↑ obecnie KWK Jankowice
- ↑ a b Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944- 1956. Słownik Biograficzny tom II. IPN Kraków- Warszawa- Wrocław 2004. str. 209- 212
- ↑ Heller M. Ruch oporu na Śląsku Cieszyńskim Instytut Śląski w Opolu 1982
- ↑ Po wylądowaniu sowieckich wywiadowców w szeregach „Wędrowca” doszło do rozłamu, w wyniku którego część partyzantów, pod wpływem agitacji, przeszła pod komendę mjr Anisimowa. Pozostała część, wierna Armii Krajowej, znalazła się w kłopotliwej sytuacji, „zawieszona” pomiędzy bezkompromisową postawą dowództwa AK a potrzebą praktycznego współdziałania w terenie. Motywy odwołania W.K. z funkcji komendanta „Wędrowca” nie są do końca jasne, lecz można domniemywać, iż u ich podłoża leżała różnica zdań pomiędzy Kanią a ówczesnym Inspektorem Rybnickiego AK w rozwiązaniu kwestii sowieckiej ingerencji.
- ↑ 1 T. Miler, Działalność oddziału partyzanckiego AK „Wędrowiec” w latach 1942–1945 w świetle wspomnień i relacji [w:] Podziemie niepodległościowe na Podbeskidziu w latach 1939–1947, red. A. Namysło i T. Kurpierz, Bielsko–Biała 2002, s. 90–91
- ↑ B. Niezgoda, Wiktor Kania [w:] Praca zbiorowa, Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944- 1956 Słownik biograficzny tom II., IPN Kraków- Warszawa- Wrocław 2004
- ↑ Paweł Heczko "Edek", "Lampart" ostatni dowódca oddziału AK "Wędrowiec", bliski współpracownik Kani, schwytany przez UB w lipcu 1946 r., został skazany w pokazowym procesie przeciwników ustroju komunistycznego w kinie Rialto w Katowicach, skazany na śmierć i zastrzelony. (źródło: T. Miler, Paweł Heczko [w:]Praca zbiorowa, Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956 Słownik biograficzny tom II., IPN Kraków- Warszawa- Wrocław 2004)
- ↑ A. Dziuba, Podziemie poakowskie w powiecie rybnickim 1945-1947 [w:] Praca zbiorowa pod redakcją A. Dziurok, Armia Krajowa i Konspiracja Poakowska na Ziemi Rybnickiej w latach 1942-1947. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej 22.04.2004 r. przez Biuro Edukacji Publicznej IPN Oddział Katowice, UM Miasta Rybnika, Muzeum w Rybniku oraz Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną w Rybniku , str 42
- ↑ Był przedwojennym znajomym Kani. Zatrzymany w lipcu 1946 r. przez UB, skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci, utratę praw na zawsze i przepadek mienia. Zastrzelony. Brak danych na temat miejsca pogrzebania ciała (WSR Katowice znak akt 1066/46
- ↑ , str. A. Dziuba, Podziemie poakowskie w powiecie rybnickim 1945-1947 [w:] Praca zbiorowa pod redakcją A. Dziurok, Armia Krajowa i Konspiracja Poakowska na Ziemi Rybnickiej w latach 1942-1947. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej 22.04.2004 r. przez Biuro Edukacji Publicznej IPN Oddział Katowice, UM Miasta Rybnika, Muzeum w Rybniku oraz Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną w Rybniku , str. 50
- ↑ a b Ibidem
- ↑ Ibidem, str. 51
- ↑ Ibidem, str 52.
- ↑ Praca zbiorowa, Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944- 1956,Słownik biograficzny tom II., IPN Kraków- Warszawa- Wrocław 2004, str 212
- ↑ Postanowienie o umorzeniu śledztwa Sygnatura akt S. 55/02/Zk z dnia 30.11.2004 roku.
- ↑ File:W.K. status pokrzywdzonego WP 2193.jpg - Wikimedia Commons, commons.wikimedia.org [dostęp 2017-11-15] (ang.).
_revers.jpg){kind=link}
Bibliografia
- Niezgoda Bolesław Wiktor Kania w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956 tom 2. IPN Kraków-Warszawa-Wrocław 2004, str. 209- 2012
- Domański Dariusz Żołnierz Wyklęty- Wiktor Kania (1914- 1946) w: Gazeta Żorska Nr 15(522) z 25 grudnia 2009
- Piersiakowa Elżbieta Żołnierz AK, dowódca Wędrowca w: Dziennik Zachodni Nr 164 z 15 lipca 2004
Media użyte na tej stronie
Baretka: Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).
Autor: Ciupalka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik Brenna ul. Górecka. Odsłonięcie 2005 r.
Naramiennik porucznika Wojska Polskiego (1919-39).
Wiktor Kania "Felek", "Andrzej", Polish soldier, officer (lieutenant) of Polish Army, partisan during WW II,participant of anti-soviet warfare after 1945
Autor: Ciupalka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Monument in honor of the partisan division AK "Wędrowiec" (eng.The Wanderer) and the names of the commanders on it. Brenna 2005 (1)