Wilżyna ciernista

Wilżyna ciernista
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbobowce
Rodzinabobowate
Podrodzinabobowate właściwe
Rodzajwilżyna
Gatunekwilżyna ciernista
Nazwa systematyczna
Ononis spinosa L.
Sp. pl. 2:716. 1753
Morfologia
Pokrój

Wilżyna ciernista (Ononis spinosa L.) – gatunek półkrzewu z rodziny bobowatych, występujący dość powszechnie w Europie i umiarkowanej strefie Azji. W Polsce jest rośliną rzadką, objętą ochroną.

Morfologia

Pokrój
Półkrzew o wysokości do 60 cm i nieprzyjemnym zapachu. Przeważnie nie wytwarza rozłogów.
Łodyga
Zdrewniała, rozgałęziona, wzniesiona, zazwyczaj ogruczolona i owłosiona, ze skróconymi pędami przekształconymi w ciernie (często dwudzielne). Często czerwono nabiegła.
Liście
Jedno i trójlistkowe z przylistkami. Listki owalne, tępo piłkowane, drobne. Listek środkowy na dłuższym ogonku i większy od bocznych. Przylistki jajowate[3].
Kwiaty
Grzbieciste motylkowe, ciemnoróżowe o długości 1–2 cm. Wyrastają zwykle po 1, rzadziej po 2–3 w kątach górnych liści. Mają tępy żagielek, nieco tylko dłuższy od skrzydełek i łódeczki. Kielich ogruczolony i rzadko owłosiony. Korona kwiatu ciemniej żyłkowana, różowa, rzadziej biała[3].
Owoc
Strąk zawierający przeważnie 1 nasiono.

Biologia i ekologia

Półkrzew, nanofanerofit, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września. Jest gatunkiem światłolubnym. Siedliskiem są słoneczne zbocza dolin i wąwozów, przydroża, suche łąki, skarpy i brzegi lasów. Przeważnie występuje w murawach kserotermicznych, rzadziej w piaskowych. Preferuje gleby suche o odczynie obojętnym lub zasadowym. Rośnie pojedynczo lub po kilkanaście do kilkudziesięciu osobników[3].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek po raz pierwszy objęty w Polsce częściową ochroną gatunkową w 1983 roku[4]. Status ochronny został utrzymany w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[5].

Zastosowanie

Wilżyna ciernista wykorzystywana jest jako roślina lecznicza.

  • Surowiec zielarski: Korzeń (Radix Ononidis)
  • Skład chemiczny:
    • olejek eteryczny do 0,2%,
    • spinozyn,
    • flawonoidy (m.in. ononina, dwuhydroononina, trifolizyryna i onospina),
    • trójterpeny (m.in. α- β- i γ-onoceryna oraz pochodne kwasu glicyryzynowego – bezpostaciowy ononid).
    • garbniki,
    • kwasy organiczne (np. cytrynowy),
    • żywice,
    • fitoaglutyniny,
    • pochodne kumaranochromanu,
    • sole mineralne.
  • Działanie: Dość silne działanie moczopędne, ułatwia wydalanie z organizmu mocznika, chlorków i różnych szkodliwych produktów przemiany materii. Przetwory z wilżyny słabo pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, w niewielkim stopniu hamują drobne krwawienia z włosowatych naczyń przewodu pokarmowego, mają też słabe działanie przeciwzapalne, korzystne w leczeniu żylaków odbytu.
  • Zbiór i suszenie: Jesienią lub wczesną wiosną wykopuje się korzenie, myje i suszy w suszarni ogrzewanej w temperaturze do 45 °C.

Systematyka i nomenklatura

Synonimy:

  • Ononis legitima Delarbre,
  • Ononis campestris Koch et Ziz,
  • Ononis repens L. subsp. spinosa (L.) Greuter,
  • Ononis arvensis L. subsp. spinosa (L.) Ehrh.

Wyróżnia się dwa podgatunki[6]:

  • Ononis spinosa L. subsp. antiquorum (L.) Arcang.
  • Ononis spinosa L. subsp. spinosa – podgatunek typowy.

Do gatunku włączana bywa także wilżyna rozłogowa (O. repens) w randze podgatunku O. spinosa subsp. procurrens (Wallr.) Briq. (1913).

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 193, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  6. ↑ Ononis spinosa L. w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)

Bibliografia

  • A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989. ISBN 83-202-0472-0.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Koeh-230.jpg
Dornige Hauhechel. A blühende und fruchtende Pflanze, nat. Grösse; 1 Blüthe, vergrössert; 2 dieselbe im Längsschnitt, desgl.; 3 Fahne, desgl.; 4 Schiffchen mit Flügel, desgl.; 5 Flügel, desgl.; 6 Schiffchen, desgl.; 7 Staubgefässröhre mit Griffel, desgl.; 8 u. 9 Staubgefässe, desgl.; 10 Pollen, desgl.; 11 Stempel mit stärker vergrössertem Griffelende, desgl.; 12 Fruchtknoten im Längsschnitt, desgl.; 13 Frucht, desgl.; 14 dieselbe im Längsschnitt, desgl.; 15 Same, desgl.; 16 derselbe im Querschnitt, desgl.; 17 derselbe im Längsschnitt, desgl.