Wilczomleczowate

Wilczomleczowate
Ilustracja
Wilczomlecz lancetowaty
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinawilczomleczowate
Nazwa systematyczna
Euphorbiaceae Juss.
Gen. Pl.: 384. 4 Aug 1789

Wilczomleczowate (Euphorbiaceae Juss.) – rodzina drzew, krzewów, krzewinek, roślin zielnych i sukulentów łodygowych. Zalicza się do niej 218 rodzajów z około 6200-6700 gatunkami rosnącymi głównie w tropikach[2], ale o ogólnym zasięgu niemal kosmopolitycznym (brak tych roślin tylko w obszarach okołobiegunowych)[3]. W Polsce dziko rośnie ok. 20 gatunków z dwóch rodzajów szczyr (Mercurialis) i wilczomlecz (Euphorbia)[4]. Do przedstawicieli o dużym znaczeniu użytkowym należą zwłaszcza jadalne: maniok jadalny Manihot esculenta i Plukenetia volubilis, kauczukodajny kauczukowiec brazylijski Hevea brasiliensis, olejodajne: rącznik pospolity, Caryodendron orinocense i jatrofa przeczyszczająca Jatropha curcas. Liczne gatunki są poza tym źródłem wosków, barwników, drewna, uprawiane są jako rośliny ozdobne (np. wilczomlecz nadobny zwany poinsecją, trójskrzyn pstry zwany krotonem) i wykorzystywane jako rośliny lecznicze[3].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny, krzewy i drzewa[3], wrzosopodobne krzewinki[5], rzadko pnącza, zwykle zawierające sok mleczny (biały u Euphorbioideae, u pozostałych o różnych barwach lub przejrzysty). Wielu przedstawicieli ma budowę gruboszowatą, nierzadko podobną do kaktusowatych. Pokryte bywają włoskami prostymi, rozgałęzionymi (w tym charakterystycznymi dla malpigiowców włoskami przypominającymi igłę kompasu (T-kształtnymi) i gwiazdkowatymi) lub łuskami[3]. U licznych gatunków liście zredukowane, a ich funkcję asymilacyjną przejmuje łodyga.
Liście
O bardzo zróżnicowanym kształcie: pojedyncze, trójlistkowe lub złożone pierzasto, ogonkowe i bezogonkowe, wyrastające naprzeciwlegle, skrętolegle lub okółkowo, bez przylistków lub z przylistkami, zwykle gruczołowato owłosionymi. Gruczołki są też nierzadkie na blaszce liściowej i ogonkach[3].
Kwiaty
Zebrane są w bardzo zróżnicowane kwiatostany (rzadko kwiaty są pojedyncze), często wsparte zmodyfikowanymi liśćmi podkwiatostanowymi (podsadkami). U wilczomleczy i roślin spokrewnionych występują specyficzne kwiatostany zwane cyjaciami. Zawierają one jeden, centralnie umieszczony, jednosłupkowy kwiat żeński i wokół niego liczne jednopręcikowe i bezokwiatowe kwiaty męskie. Cały taki kwiatostan otoczony jest jak gdyby okwiatem złożonym z 5 podsadek. Kwiaty w całej rodzinie są jednopłciowe, często z bardzo zredukowanym okwiatem. Działki kielicha, jeśli występują, to jest ich zwykle od dwóch do sześciu (rzadko do 120). Płatków korony najczęściej brak, ale jeśli są to w liczbie czterech lub pięciu. Pręciki występują w liczbie jednego lub wielu, o nitkach wolnych lub zrośniętych, czasem obecne są także prątniczki. Zalążnia jest zwykle trójkomorowa (rzadko dwu- lub czterokomorowa), górna i zwieńczona wolnymi, rozdzielonymi, rzadko zrośniętymi szyjkami słupka, często rozwidlonymi na szczycie[3].
Owoce
Najczęściej pękająca torebka, rzadziej niepękająca lub jagoda czy też pestkowiec. Nasiona często z osnówką, dzięki której rozsiewane są przez mrówki[3].

Systematyka i ewolucja

W przeszłości rodzina była szerzej definiowana i obejmowała rośliny wyodrębnione obecnie jako rodziny Peraceae, Phyllanthaceae, Picrodendraceae, Putranjivaceae. Przodkowie rodziny Euphorbiaceae wyodrębnili się około 90–102 miliony lat temu, podrodzina Acalyphoideae oddzieliła się około 70 milionów lat temu, a Euphorbioideae około 50 milionów lat temu. Najstarszą linią rozwojową (kladem bazalnym) w obrębie rodziny jest podrodzina Cheilosioideae[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla bukietnicowatych (Rafflesiaceae), zaliczana do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.

←


Humiriaceae – pochodnikowate




Achariaceae





Goupiaceae



Violaceae – fiołkowate





Passifloraceae – męczennicowate




Lacistemataceae



Salicaceae – wierzbowate










Peraceae




Rafflesiaceae – bukietnicowate



Euphorbiaceae – wilczomleczowate







Phyllanthaceae – liściokwiatowate



Picrodendraceae





Linaceae – lnowate



Ixonanthaceae






Podział rodziny i wykaz rodzajów w układzie systematycznym[6]

W obrębie rodziny wyróżnia się następujące podrodziny[2]:

wilczomleczowate

Cheilosioideae





Acalyphoideae




Crotonoideae



Euphorbioideae






Podrodzina Cheilosoideae K. Wurdack & Petra Hoffmann (występują w Mjanmie i Malezji)

  • Cheilosa Blume
  • Neoscortechinia Pax

Podrodzina Acalyphoideae Kosteletzky s. str. (liczne rodzaje, głównie z tropików spośród których najliczniejsze w gatunki są: Acalypha (430 gatunków), Macaranga (240), Tragia (170), Mallotus (140), Dalechampia (115) i Claoxylon (80). Należy tu także rodzaj szczyr (Mercurialis) reprezentowany we florze Europy Środkowej)

Acalypha indica

Plemię Acalypheae

  • Acalypha L. – pokrzywiec
  • Adriana Gaudich.
  • Avellanita Phil.
  • Claoxylopsis Leandri
  • Cleidion Blume
  • Clonostylis S. Moore
  • Discoclaoxylon (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
  • Dysopsis Baill.
  • Erythrococca Benth.
  • Hancea Seem.
  • Homonoia Lour.
  • Lasiococca Hook. f.
  • Lobanilia Radcl.-Sm.
  • Macaranga Thouars
  • Mallotus Lour.
  • Mareya Baill.
  • Mareyopsis Pax & K. Hoffm.
  • Mercurialis L. – szczyr
  • Micrococca Benth.
  • Ricinus L. – rącznik
  • Rockinghamia Airy Shaw
  • Sampantaea Airy Shaw
  • Seidelia Baill.
  • Wetria Baill.

Plemię Adelieae

  • Adelia L.
  • Crotonogynopsis Pax
  • Enriquebeltrania Rzed.
  • Garciadelia Jestrow & Jiménez Rodr.
  • Lasiocroton Griseb.
  • Leucocroton Griseb.
  • Philyra Klotzsch
Agrostistachys indica

Plemię Agrostistachydeae

  • Agrostistachys Dalzell
  • Chondrostylis Boerl.
  • Cyttaranthus J. Léonard
  • Pseudagrostistachys Pax & K. Hoffm.

Plemię Alchorneeae

  • Alchornea Sw.
  • Aparisthmium Endl.
  • Aubletiana J. Murillo
  • Bocquillonia Baill.
  • Bossera Leandri
  • Caelebogyne J. Sm.
  • Conceveiba Aubl.
  • Gavarretia Baill.
  • Orfilea Baill.
  • Polyandra Leal
Monotaxis grandiflora

Plemię Ampereeae

  • Amperea A. Juss.
  • Monotaxis Brongn.

Plemię Bernardieae

  • Adenophaedra (Müll. Arg.) Müll. Arg.
  • Amyrea Leandri
  • Bernardia Mill.
  • Discocleidion (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
  • Necepsia Prain
  • Paranecepsia Radcl.-Sm.

Plemię Caryodendreae

  • Alchorneopsis Müll. Arg.
  • Caryodendron H. Karst.
  • Discoglypremna Prain
Chrozophora tinctoria

Plemię Chrozophoreae

  • Argythamnia P. Browne
  • Caperonia A. St.-Hil.
  • Chiropetalum A. Juss.
  • Chrozophora A. Juss.
  • Ditaxis Vahl ex A. Juss.
  • Doryxylon Zoll.
  • Melanolepis Rchb. ex Zoll.
  • Speranskia Baill.
  • Sumbaviopsis J. J. Sm.
  • Thyrsanthera Pierre ex Gagnep.

Plemię Epiprineae

  • Adenochlaena Boivin ex Baill.
  • Cephalocroton Hochst.
  • Cephalocrotonopsis Pax
  • Cephalomappa Baill.
  • Cladogynos Zipp. ex Span.
  • Cleidiocarpon Airy Shaw
  • Epiprinus Griff.
  • Koilodepas Hassk.
  • Symphyllia Baill.

Plemię Erismantheae

  • Erismanthus
  • Moultonianthus Merr.
  • Syndyophyllum Lauterb. & K. Schum.
Plukenetia volubilis

Plemię Plukenetieae

  • Acidoton Sw.
  • Angostylis Benth.
  • Astrococcus Benth.
  • Bia Klotzsch
  • Cnesmone Blume
  • Dalechampia L.
  • Haematostemon (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
  • Megistostigma Hook. f.
  • Pachystylidium Pax & K. Hoffm.
  • Platygyna P. Mercier
  • Plukenetia L.
  • Romanoa Trevis.
  • Sphaerostylis Baill.
  • Tragia L.
  • Tragiella Pax & K. Hoffm.

Plemię Pycnocomeae

  • Argomuellera Pax
  • Blumeodendron (Müll. Arg.) Kurz
  • Botryophora Hook. f.
  • Droceloncia J. Léonard
  • Podadenia Thwaites
  • Ptychopyxis Miq.
  • Pycnocoma Benth.

Plemię Sphyranthereae

  • Sphyranthera Hook. f.

Podrodzina Crotonoideae Burmeister (liczne rodzaje, głównie z tropików; należą tu m.in.: Croton (1300 gatunków), Jatropha (175), Manihot (100), Trigonostemon (95), Cnidosculus (75))

Plemię Adenoclineae

  • Adenocline Turcz.
  • Ditta Griseb.
  • Endospermum Benth.
  • Glycydendron Ducke
  • Klaineanthus Pierre ex Prain
  • Omphalea L.
  • Tetrorchidium Poepp.
Aleurites moluccana

Plemię Aleuritideae

  • Aleurites J. R. Forst. & G. Forst. – tung
  • Anomalocalyx Ducke
  • Benoistia H. Perrier & Leandri
  • Cavacoa J. Léonard
  • Crotonogyne Müll. Arg.
  • Cyrtogonone Prain
  • Domohinea Leandri
  • Garcia Rohr
  • Grossera Pax
  • Manniophyton Müll. Arg.
  • Neoboutonia Müll. Arg
  • Neoholstia Rauschert
  • Reutealis Airy Shaw
  • Sandwithia Lanj.
  • Tannodia Baill.
  • Tapoides Airy Shaw
  • Vernicia Lour.
Codiaeum variegatum

Plemię Codiaeeae

  • Acidocroton Griseb.
  • Baliospermum Blume
  • Baloghia Endl.
  • Blachia Baill.
  • Codiaeum A. Juss. – trójskrzyn
  • Dimorphocalyx Thwaites
  • Dodecastigma Ducke
  • Fontainea Heckel
  • Hylandia Airy Shaw
  • Ophellantha Standl.
  • Ostodes Blume
  • Pantadenia Gagnep.
  • Parapantadenia Capuron
  • Pausandra Radlk.
  • Sagotia Baill.
  • Strophioblachia Boerl.
Croton tiglium

Plemię Crotoneae

  • Astraea Klotzsch
  • Brasiliocroton P. E. Berry & Cordeiro
  • Croton L. – krocień, kroton
  • Mildbraedia Pax
  • Moacroton Croizat
  • Paracroton Miq.

Plemię Elateriospermeae

  • Elateriospermum Blume

Plemię Gelonieae

  • Cladogelonium Leandri
  • Suregada Roxb. ex Rottler
Jatropha curcas

Plemię Jatropheae

  • Annesijoa Pax & K. Hoffm.
  • Deutzianthus Gagnep.
  • Jatropha L. – jatrofa
  • Joannesia Vell.
  • Leeuwenbergia Letouzey & N. Hallé
  • Loerzingia Airy Shaw
  • Oligoceras Gagnep.
  • Vaupesia R. E. Schult.
Maniok jadalny

Plemię Manihoteae

  • Cnidoscolus Pohl
  • Manihot Mill. – maniok
Kauczukowiec brazylijski

Plemię Micrandreae

  • Cunuria Baill.
  • Hevea Aubl. – kauczukowiec
  • Micrandra Benth.
  • Micrandropsis W.A. Rodrigues

Plemię Ricinocarpeae

  • Alphandia Baill.
  • Bertya Planch.
  • Beyeria Miq.
  • Borneodendron Airy Shaw
  • Cocconerion Baill.
  • Myricanthe Airy Shaw
  • Ricinocarpos Desf.

Plemię Ricinodendreae

  • Givotia Griff.
  • Ricinodendron Müll. Arg.
  • Schinziophyton Hutch. ex Radcl.-Sm.

Plemię Trigonostemoneae

  • Trigonostemon Blume

Podrodzina Euphorbioideae Burnett (ogromna większość gatunków (2420) należy do jednego rodzaju wilczomlecz Euphorbia i występuje na obszarze pod wpływem klimatu równikowego i umiarkowanego)

Zebrane w wierzchotkę cyjatia wilczomlecza migdałolistnego

Plemię Euphorbieae

  • Anthostema A. Juss.
  • Calycopeplus Planch.
  • Dichostemma Pierre
  • Euphorbia L – wilczomlecz
  • Neoguillauminia Croizat
Hippomane mancenilla

Plemię Hippomaneae

  • Actinostemon Mart. ex Klotzsch
  • Adenopeltis Bertero ex A. Juss.
  • Anomostachys (Baill.) Hurus.
  • Balakata Esser
  • Bonania A. Rich.
  • Colliguaja Molina
  • Conosapium Müll. Arg.
  • Dalembertia Baill.
  • Dendrocousinsia Millsp.
  • Dendrothrix Esser
  • Ditrysinia Raf.
  • Duvigneaudia J. Léonard
  • Excoecaria L.
  • Falconeria Royle
  • Grimmeodendron Urb.
  • Gymnanthes Sw.
  • Hippomane L.
  • Homalanthus A. Juss.
  • Mabea Aubl.
  • Maprounea Aubl.
  • Microstachys A. Juss.
  • Neoshirakia Esser
  • Pleradenophora Esser
  • Pseudosenefeldera Esser
  • Rhodothyrsus Esser
  • Sapium Jacq.
  • Sclerocroton Hochst.
  • Sebastiania Spreng.
  • Senefeldera Mart.
  • Senefelderopsis Steyerm.
  • Shirakiopsis Esser
  • Spegazziniophytum Esser
  • Spirostachys Sond.
  • Stillingia Garden
  • Triadica Lour. – smokrzyn

Plemię Hureae

  • Algernonia Baill.
  • Hura L. – łoskotnica
  • Ophthalmoblapton Allemão

Plemię Pachystromateae

  • Pachystroma Müll. Arg.

Plemię Stomatocalyceae

  • Hamilcoa Prain
  • Nealchornea Huber
  • Pimelodendron Hassk.
  • Plagiostyles Pierre

Rodzaje nie zaklasyfikowane do plemion i podrodzin:

  • Afrotrewia Pax & K. Hoffm.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-19] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 332-336. ISBN 978-1842466346.
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ Family: Euphorbiaceae. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-10-20].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Croton tiglium 01.JPG
Autor: Vinayaraj, Licencja: CC BY-SA 3.0
Croton tiglium
Monotaxis grandiflora.jpg
Autor: Hach3, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flowers of Monotaxis grandiflora, taken in Bold Park, Perth, WA.
Euphorbia esula Sturm31.jpg

Euphorbia esula L. s. str.

Original Caption
Brachwurz, Euphorbia esula
Starr 070320-5838 Jatropha curcas.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Jatropha curcas (leaves). Location: Maui, Kahikinui
Plukenetia volubilis fruits.JPG
Autor: NusHub, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sacha Inchi is an indigenous species from the Amazon that produces edible seeds with a high content of Omega fatty acids. Location: Pucallpa, Ucayali, Peru.
Hevea brasiliensis 23.JPG
Autor: Vinayaraj, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hevea brasiliensis
Starr 070215-4557 Aleurites moluccana.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Aleurites moluccana (flowers and leaves). Location: Maui, Waihee
Agrostistachys indica Dalzell 06.JPG
Autor: Vinayaraj, Licencja: CC BY-SA 3.0
Agrostistachys indica
Hippomane mancenilla feuilles inflor.jpg
Autor: Pancrat, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hippomane mancinella, feuilles et inflorescence
Starr 061212-2344 Manihot esculenta.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Manihot esculenta (habit). Location: Maui, Maui Grown Market Haiku
Acalypha indica W IMG 4048.jpg
Autor: J.M.Garg, Licencja: CC BY 3.0
Acalypha indica L. (syn. A. bailloniana Müll.Arg.; A. canescens Wall.; A. caroliniana Blanco; A. chinensis Benth.; A. ciliata Wall.; A. cupamenii Dragend.; A. decidua Forssk.; A. fimbriata Baill.; A. indica var. bailloniana (Müll.Arg.) Hutch.; A. indica var. minima (H.Keng) S.F.Huang & T.C.Huang; A. minima H.Keng; A. somalensis Pax; A. somalium Müll.Arg.; A. spicata Forssk.; Cupamenis indica (L.) Raf.; Ricinocarpus baillonianus (Müll.Arg.) Kuntze; R. deciduus (Forssk.) Kuntze; R. indicus (L.) Kuntze)- Rudra, Indian acalypha, Kuppu, Khokali- in Hyderabad, India.