Wilhelm Creizenach

Wilhelm Michael Anton Creizenach

Data i miejsce urodzenia	4 czerwca 1851 Frankfurt nad Menem
Data i miejsce śmierci	13 maja 1919 Drezno
Zawód, zajęcie	historyk literatury

Wilhelm Michael Anton Creizenach (ur. 4 czerwca 1851 we Frankfurcie nad Menem, zm. 13 maja 1919 w Dreźnie) – niemiecki historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Życiorys

Przyszedł na świat w zasymilowanej do kultury niemieckiej rodzinie żydowskiej. Był synem Theodora (1818–1877), poety, hebraisty, wybitnego znawcy twórczości Goethego, oraz Luise Flerscheim. W 1854 został ochrzczony w kościele ewangelickim. Kształcił się w gimnazjum we Frankfurcie, gdzie w 1870 r. zdał maturę, a następnie studiował historię i filologię germańską na uniwersytecie w Getyndze (1870–1872), neofilologię (germanistykę, romanistykę i anglistykę) na uniwersytecie w Lipsku (1872–1874), indoeuropejską składnię porównawczą i sanskryt na uniwersytecie w Jenie (1875–1876). W 1873 r. obronił doktorat w Lipsku (praca Judas Ischarioth in Legende und Sage des Mittelalters, opublikowana w 1875 r.). W czasie studiów w Jenie pracował jednocześnie w bibliotece uniwersyteckiej; w latach 1876–1878 był asystentem w bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1879 po przedstawieniu pracy Zur Entstehungsgeschichte des neueren deutschen Lustspiels został docentem w Katedrze Historii Literatury Powszechnej uniwersytetu w Lipsku, wykładał literaturę nowożytną; w latach 1882-1883 pracował jako asystent w Bibliotece Narodowej w Paryżu.

W 1883 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, stanął na czele Katedry Germanistyki, przy czym warunkiem objęcia katedry profesorskiej było opanowanie w ciągu dwóch lat języka polskiego. Był dyrektorem Seminarium Germanistycznego, od 1886 profesorem zwyczajnym, w roku akademickim 1901/1902 dziekanem Wydziału Filozoficznego. Stworzył najsilniejszy w Polsce ośrodek neofilologiczny. Przyczynił się do stworzenia Katedry Filologii Romańskiej na UJ (1890) oraz założył bibliotekę Seminarium Germanistycznego. Prowadził wykłady z historii literatury niemieckiej od średniowiecza do romantyzmu, historii języka niemieckiego oraz twórczości Szekspira. Zasiadał w Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich. Jako profesor pracował przez trzydzieści lat, w Krakowie do 1913^[1].

Zmarł w Dreźnie w ubóstwie i osamotnieniu. Pod jego kierunkiem wydoktoryzowało się ponad czterdziestu naukowców, w tym m.in. Adam Kleczkowski. Opiekował się istniejącym od 1900 Kołem Filologicznym Niemieckim.

Zajmował się dziejami literatury niemieckiej, teatrologią, gramatyką historyczną. W pracy Geschichte des neueren Dramas (1893–1916, 4 tomy) przedstawił syntezę dziejów nowożytnego dramatu europejskiego. Interesował się genezą niemieckiej komedii XVIII-wiecznej oraz dramatu XVII-wiecznego. Analizował wpływ Nowego Testamentu na średniowieczną literaturę ludową, a także wpływ Kochanowskiego na literaturę śląsko-niemiecką XVII i XVIII wieku. Badał historię sceniczną Fausta Goethego, szczególną uwagę poświęcając ludowym widowiskom o Fauście.

Był wybitnym poliglotą, znał prawie wszystkie języki germańskie, klasyczne, romańskie i słowiańskie; bardzo dobrze posługiwał się językiem polskim, w którym także publikował. Znany był w Krakowie jako dowcipny człowiek, twórca i bohater anegdot (tzw. Creizenach-Witze); przyjaźnił się z filologiem Kazimierzem Morawskim. Creizenach nigdy nie przestał czuć się Niemcem, jednak życzliwy stosunek do Polski przyczynił się do jego niepopularności w środowisku niemieckim. W 1895 został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, w 1904 członkiem czynnym tej akademii (późniejsza PAU). Należał również do Niderlandzkiego Towarzystwa Literackiego w Liège oraz Niemieckiego Towarzystwa Szekspirowskiego (członek honorowy). W lokalu „Hawełka” współorganizował spotkania „Współczesnych”, czyli zaprzyjaźnionych intelektualistów, m.in. znanych profesorów. Grupa liczyła ok. 20 osób, ale często zapraszano też gości spoza Krakowa. Swój księgozbiór (ok. 2,5 tysiąca woluminów) Creizenach zapisał Bibliotece Jagiellońskiej.

Wybrane prace

• Legenden und Sagen von Pilatus (1873)
• Versuch einer Geschichte des Volksschauspiels von Doctor Faust (1878)
• Die Bühnengeschichte des Goethe'schen „Faust” (1881)
• „Faust” w pomyśle Lessinga (1883)
• Studien zur Geschichte der Dramatischen Poesie im siebzehnten Jahrhundert (1886)
• O młodych latach Schillera (1887)
• Wilhelm Scherer über die Entstehungsgeschichte von Goethes „Faust“. Ein Beitrag zur Geschichte des literarischen Humbugs(1887)
• Zur Entstehungsgeschichte des neuen deutschen Lustspiels (1879)
• Die Schauspiele der englischen Comödianten (redakcja, 1889)
• Geschichte des neueren Dramas (1893, uzupełnione przez kolejnych badaczy)
• O niemieckim opracowaniu „Hamleta” Szekspirowskiego z XVII wieku (1904)
• Badania nad komedyą Szekspira „Poskromienie złośnicy” (1909)
• The Early Religious Drama (1910)

Przypisy

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983
• M. Czuma: https://dziennikpolski24.pl/kupieckie-opowiesci-mieczyslawa-czumy/ar/2736168
• O. Dobijanka-Witczakowa: Historia germanistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Historia katedr, red. W. Taszycki, A. Zaręba, Kraków 1964, str. 349-365.
• A. Kleczkowski: Creizenach Wilhelm, w: Polski Słownik biograficzny, t. IV, Kraków 1938, str. 99-101.
• A. Kleczkowski: Germanistyka, anglistyka i skandynawistyka w Polsce, „Historia Nauki Polskiej w Monografiach” XXVIII, Kraków 1948.
• Nekrologi: T. Sinko, „Czas” 1919, nr 137, „Głos Narodu” nr 120, O. Walzel, „Jahrbuch der deutschen Shakespeare-Gesellschaft“ 1919, B. Fehr, „Anglia“ 1919, R. Arnold „Literarisches Zentralblatt“ 1920.