Wilhelmina (Katowice)

Wilhelmina

Część Katowic
Fragment mieszkaniowej zabudowy Wilhelminy przy ul. Krakowskiej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Szopienice-Burowiec
W granicach Katowic	31 grudnia 1959
SIMC	0937824
Strefa numeracyjna	0-32
Położenie na mapie Katowic Wilhelmina
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wilhelmina
Położenie na mapie województwa śląskiego Wilhelmina
50°15′16″N 19°05′40″E/50,254444 19,094444
Portal Polska

Wilhelmina − dawna kolonia robotnicza oraz część Katowic, położona w rejonie skrzyżowania ul. Krakowskiej, Bagiennej, Lwowskiej i Szopienickiej, na terenie jednostki pomocniczej Szopienice-Burowiec.

Początki Wilhelminy wiążą się z budową przez koncern Georg von Giesches Erben w 1834 roku huty cynku Wilhelmina, co w późniejszym czasie doprowadziło do powstania w latach 40. XIX wieku na terenach Roździenia kolonii, która była stale rozbudowana. 31 grudnia 1959 roku Wilhelmina została włączona do Katowic. Obecnie pełni głównie funkcje transportowe z uwagi na lokalizację dużego węzła drogowego ul. Bagiennej (drogi krajowej nr 79), a także przemysłowo-usługowe i handlowe, zwłaszcza wzdłuż ul. Krakowskiej.

Geografia

Wilhelmina graniczy od północy z Roździeniem (Helgolandem) i Szopienicami, od wschodu z Uthymanem i Stawiskami, od południa z jednostką pomocniczą Janów-Nikiszowiec, a od zachodu z Bagnem i dalej z Zawodziem^[1]. Osada położona jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), na obszarze Płaskowyżu Katowickiego zbudowanego z utworów karbońskich, rozciętego w rejonie Wilhelmina przez dolinę Rawy, wypełnioną przez osady glacjalne^[2]. Większa część Wilhelminy położona jest w zlewni Rawy, która płynie na północ od zabudowy osiedla, poza jej obszarem. Na całym odcinku rzeka ta jest uregulowana i obwałowana. Obszar na wschód od skrzyżowania ul. Krakowskiej i Lwowskiej objęty jest przez zlewnię Boliny, która przepływa bezpośrednio przez sąsiedni Janów^[2].

Historia i architektura

Dawny dom mieszkalny robotniczy huty przy ul. ks. mjr. Karola Woźniaka 2 z około 1908 roku, położony na pograniczu Szopienic i Wilhelminy

Zabytkowy pałacyk Prittwitz z II połowy XIX wieku

Powstanie kolonii na terenie Roździenia^[3] związane jest z uruchomioną w 1834 roku hutą cynku Wilhelmina (Wilhelmine-Hütte, Wilhelminehütte; obecnie Huta Metali Nieżelaznych Szopienice w likwidacji^[4]), wybudowaną przez koncern Georg von Giesches Erben. W pobliżu zakładu na terenach odkupionych od hrabiego Aleksandra Mieroszewskiego oraz gospodarza Kaspra Dziedzica, na skrzyżowaniu dróg w kierunku Katowic i Mysłowic, w latach 40. XIX wieku została wybudowana kolonia Wilhelmina^[5]. Zaczęto budować od 1846 roku. Jako pierwsze powstały familoki, w których nie było dostępu do wody ani kanalizacji^[3]. Nazwa huty oraz kolonii pochodzi od pełnomocnika kolegium reprezentantów koncernu spadkobierców Gieschego^[5].

W 1857 roku w hucie zatrudnionych było 272 robotników, z czego większość mieszkała w Wilhelminie. Huta zaś była wówczas jednym z bardziej znaczących zakładów na Górnym Śląsku. 8 czerwca 1910 roku robotnicy huty zorganizowali 49-dniowy strajk, w którym protestowali przeciwko panującym na zakładzie warunkom. Po strajku pracownicy byli przez władze spółki represjonowani – zwolniono przywódców strajku, a prawie 100 robotników eksmitowano z domów spółki^[5].

W 1872 roku powstała w Wilhelminie szkoła katolicka, w której wykładano w języku polskim. Uczęszczało do niej wówczas około 400 dzieci^[5]. W latach 90. XIX wieku w północnej części, w rejonie granicy Wilhelminy z Roździeniem i Szopienicami, przy ul. Lwowskiej, zaczęło powstawać kolejne osiedle familoków, nazwane Helgolandem. Domy w Wilhelminie były początkowo własnością koncernu Georg von Giesches Erben, a od 1922 roku spółki Giesche^[3]. Od 1926 roku Wilhelmina należała do gminy Szopienice-Roździeń, zaś 31 grudnia 1959 roku wraz z całą gminą została przyłączona do Katowic^[6]

W Wilhelminie, przy ul. Krakowskiej 81-83, znajduje się zabytkowy pałacyk Prittwitz, powstały w drugiej połowie XIX wieku. Budynek ten prawdopodobnie stanowił miejsce spotkań elit przemysłowych spółki Georg von Giesches Erben. Po II wojnie światowej mieszkali w nim pracownicy Huty Metali Nieżelaznych Szopienice, a funkcje mieszkalne budynek pełni do dziś^[7]. Obiekt ten został wpisany do rejestru zabytków 7 lipca 2020 roku^[8]

Ul. Krakowska 144 i 148; na ścianie drugiej mural THINK

Najstarsza istniejąca zabudowa pochodzi z lat 70. XIX wieku (ul. Krakowska 150a, 152, 152a, 154 i 156a). Do 1920 roku powstały budynki przy ul. Krakowskiej 144, 148, 148a, 158, 160, 178 i 182^[9]. Część z tych obiektów jest wybudowana w stylu historyzmu^[10]. Z tego samego okresu pochodzi, położona w rejonie granicy Wilhelminy z Roździeniem i Szopienicami zabudowa familoków osiedla Helgoland, wybudowanych w stylu historyzmu ceglanego oraz dawny dom mieszkalny robotniczy huty przy ul. ks. mjr. Karola Woźniaka 2^[11]. Po II wojnie światowej powstały głównie obiekty przemysłowo-usługowe. Z lat 1960–1967 pochodzą budynki przy ul. Krakowskiej 136 i 138, z 1978–1985 obiekty spółki TAURON przy ul. Lwowskiej 23, a z lat 80. XX wieku duża część zabudowy w rejonie zabytkowego pałacu Prittwitz. W 2000 roku powstała hala sklepu Selgros przy ul. Lwowskiej 32, w 2007 roku Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 1 przy ul. Krakowskiej 130, a w 2009 roku sklep LIDL przy ul. Lwowskiej 21a^[9][12].

29 maja 2010 roku w Galerii Szyb Wilson zorganizowano III Światowy Zjazd Wilhelminioków, które było spotkaniem osób mieszkających bądź związanych w przeszłości z Wilhelminą. W spotkaniu w 2009 roku uczestniczyło około 230 mieszkańców oraz absolwentów nieistniejącej obecnie Szkoły Podstawowej nr 49^[13]. Na ścianie kamienicy przy ul. Krakowskiej 148 w 2013 roku w ramach Katowice Street Art Festival powstał mural Think, którego autorem jest hiszpański artysta SpY^[14].

Transport

Ul. Bagienna (DK79) na wysokości ul. Szopienickiej; przystanek autobusowy Wilhelmina Zespół Szkół

Układ drogowy Wilhelminy jest rozbudowany. Główną trasą przebiegającą przez teren osady jest ulica Bagienna (fragment drogi krajowej nr 79), która biegnie w południowej części osady w kierunku wschód-zachód; ze względu na równoleżnikowy przebieg stanowi ona alternatywę dla autostrady A4. Zapewnia ona połączenie Wilhelminy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem^[15]. Zlokalizowany jest tu jej bezkolizyjny węzeł, w której krzyżują się ulice: Lwowska, Krakowska i Szopienicka. Ulica Lwowska przechodzi przez Wilhelminę w kierunku północ-południe i łączy osadę na północ z Szopienicami i na południe z Janowem. Ulica Krakowska pełni ważną funkcję w ruchu wewnętrznym Wilhelminy i biegnie w osi zachód-wschód. Na południowym wschodzie łączy się z ul. Bagienną i po minięciu Stawisk łączy osadę z Mysłowicami. Ulica Szopienicka kieruje się na południowy zachód, łącząc Wilhelminę z Janowem i Nikiszowcem, a dalej na Giszowcem^[12].

Na północ od Wilhelminy, na wysokości skrzyżowania ulic ks. mjr. Karola Woźniaka i Lwowskiej zlokalizowany jest kolejowy przystanek osobowy – Katowice Szopienice Południowe^[12], który zapewnia regionalne połączenia kolejowe, organizowane przez Koleje Śląskie i Polregio. W październiku 2020 roku główne kierunki połączeń to: Częstochowa, Gliwice, Katowice, Kraków Główny, Lubliniec, Oświęcim i Sosnowiec Główny^[16].

Transport publiczny w Wilhelminie kursuje w postaci autobusów na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. Według stanu z października 2020 roku, w osadzie zlokalizowane są trzy przystanki: Wilhelmina Krakowska [nż], Wilhelmina Skrzyżowanie i Wilhelmina Zespół Szkół. Przystanek Wilhelmina Skrzyżowanie jest punktem pięciostanowiskowym (jeden na ul. Krakowskiej oraz po dwa na ul. Bagiennej i Lwowskiej). Kursuje z niego 19 linii autobusowych, z czego trzy z nich to linie nocne. Łączą one bezpośrednio Wilhelminę z większością dzielnic Katowic, a także z sąsiednimi miastami, w tym z Bieruniem, Chorzowem, Dąbrową Górniczą, Imielinem, Mikołowem, Mysłowicami, Siemianowicami Śląskimi czy Sosnowcem^[17]. Kursują tu też autobusy PKM Jaworzno, które łączą Wilhelminę z Jaworznem przez Mysłowice (linia J)^[18].

Gospodarka i instytucje

Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 1 PSP przy ul. Krakowskiej

W Wilhelminie ulica Krakowska jest miejscem lokalizacji licznych przedsiębiorstw różnych branż, a wśród nich, według stanu z października 2020 roku, znajdują się następujące zakłady: dostawca bakalii, ziaren i suszonych warzyw^[19], oddział dystrybutora materiałów i systemów budowlanych z grupy izolacji termicznych^[20], producent materiałów i tworzyw konstrukcyjnych^[21], magazyn wypożyczalni sprzętu gastronomicznego^[22], producent sufitów i ścian napinanych^[23], oddział firmy oferującej urządzenia do chłodnictwa^[24], oddział producenta osłon okiennych^[25], dystrybutor urządzeń do krojowni^[26], studio detailingowe^[27], dostawca sprzętu do laboratoriów^[28], hurtownia i serwis ogumienia samochodowego^[29], stacja diagnostyczna^[30], dostawcza części samochodowych^[31], dostawca węży i złączy dla przemysłu^[32] i oddział firmy oferującej urządzenia pneumatyczne^[33]. Przy ul. Lwowskiej w Wilhelminie znajdują się: oddział spółki Tauron Obsługa Klienta^[34], sklep cash & carry Selgros^[35], dyskont spożywczy Lidl^[36] oraz stacja paliw Circle K^[37].

Przy ul. Krakowskiej znajdują się również placówki instytucji publicznych. Według stanu z października 2020 roku, są tu zlokalizowane: Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 1 Państwowej Straży Pożarnej (ul. Krakowska 130)^[38] i Terenowy Punkt Pomocy Społecznej nr 9 Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach (ul. Krakowska 138)^[39], w którym w okresie zimowym prowadzone jest również schronisko dla bezdomnych mężczyzn, posiadające 20 miejsc interwencyjnych^[40].

Przypisy

Bibliografia

• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 .