Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie
 nr rej. A-48/M z 22.03.2006 | |
 Były Pałac Ślubów w Tarnowie, widok od ulicy Gumniskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | ul. Gumniska 30 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | Karol Polityński lub naśladowca Franciszka Marii Lanciego |
| Rozpoczęcie budowy | lata 60. XIX w. |
| Pierwszy właściciel | rodzina Nalepów |
| Kolejni właściciele | Stanisław Żelechowski, |
| Obecny właściciel | Urząd Miasta Tarnowa |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′30,5″N 21°00′05,0″E/50,008472 21,001389 | |
Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie (zwana także willą Nalepówką, willą Goldmanówką oraz Pałacem Ślubów) – neogotycka willa, znajdująca się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska.
Lokalizacja
Willa położona jest w Gumniskach, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Znajduje się przy ulicy Gumniskiej[1] (dawniej Sanguszków[2]) – powstałej na przełomie wieków XVIII i XIX drogi, łączącej podmiejską wieś Gumniska z miastem[3]. Na wschód od willi leży wybudowany w 1852 wiadukt kolejowy linii nr 91[4][5]. W latach 40. XX wieku budynek znajdował się tuż przy południowo-wschodniej granicy miasta[6]. W bezpośrednim sąsiedztwie, od zachodu wybudowano w 1972 halę widowiskowo-sportową[2][7]. Po przeciwnej stronie ulicy Sanguszków znajdowały się budynki nadleśnictwa księcia Sanguszki, od lat dziewięćdziesiątych XX w. jest tam Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1[7]. W pobliżu, w parkowym otoczeniu, znajduje się pałac Sanguszków w Gumniskach[8].
Architektura
Budynek jest murowany, parterowy, podpiwniczony, z poddaszem użytkowym, otynkowany, zbudowany na planie prostokąta, z ośmioboczną wieżą od wschodu i dwoma bocznymi ryzalitami od obecnego frontu[1][9]. Charakterystycznymi cechami neogotyku angielskiego, w duchu którego został zbudowany, są okna i otwory wejściowe zwieńczone ostrymi łukami oraz wieńczące ściany krenelaże, arkadowe fryzy i schodkowe szczyciki[1].
Historia
Willa Nalepówka
Posesja przed zabudowaniem była w rękach Franciszka i Tymoteusza Skrzyńskich[10]. Willa została zbudowana prawdopodobnie w latach 60. XIX wieku dla właścicieli pobliskiej cegielni[1][11], braci Franciszka i Tomasza Nalepów[12]. Powstała w stylu neogotyckim, zaprojektowana prawdopodobnie przez przedsiębiorcę budowlanego, architekta Karola Polityńskiego (1841−1887)[13] lub jakiegoś naśladowcę Franciszka Marii Lanciego[1].
Budynek pierwotnie miał jedno wejście od północy, a od wschodu umieszczono wieżę[14]. Obiekt był otoczony parkiem. Jego zaplecze o powierzchni około 20 ha, na którym znajdowały się fabryki i zabudowa gospodarska, sięgało do Wątoku, przepływającego na północ od willi[10][8]. Kiedy zbankrutowała fabryka cegieł pierwszego właściciela z rodziny Nalepów, ten popełnił samobójstwo, a dom został wystawiony na sprzedaż.
Willa Goldmanówka
W 1873 roku willę kupił Stanisław Żelechowski, 12 maja 1899 roku odsprzedał nieruchomość Goldmanom[10]. Źródła dochodów właścicieli, produkcja ceramiki w przylegającej fabryce, działały nadal. Cegielnia wyposażona była w maszynę parową o mocy 35 KM i zatrudniała 30 robotników. Wymagała jednak modernizacji[15]. W wytwórni pieców kaflowych „Flora” w 1910 Goldman zatrudniał 10 pracowników[16]. Fabrykę świec prowadzili wspólnie Goldman i Grau[17]. Podczas I wojny światowej Izaak Goldman i rodzina wyjechali do Austrii. Willę zdewastowali żołnierze rosyjscy, którzy użytkowali ją jako stajnie dla koni. Cegielnię zbombardowano, przetrwała fabryka świec[10]. Po wojnie, z powodu kłopotów finansowych, część pomieszczeń budynku wynajmowano na mieszkania[1][18]. Po 1918 budynek przeszedł remont, a ponieważ popyt na świece spadł, właściciele przystąpili do firmy Kadłubowski i S-ka rozwijając kaflarnię[10]. Śladem historycznym działalności takiego ceramicznego przedsiębiorstwa jest pobliska ulica Kaflarska[8]. Surowiec do produkcji pozyskiwano lokalnie[7].
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku Goldmanowie wynajęli mieszkanie w willi rodzinie Huberta Poetschkego, fachowca młynarstwa zatrudnionego w młynie Szancera[19]. W 1939 roku rodziny Goldmanów i Poetschków zostały zmuszone przez niemieckie władze okupacyjne do opuszczenia willi, po czym zakwaterowano w niej rodzinę Ślązaków z Wadowic. Goldmanowie zginęli w 1942 roku w czasie masowych egzekucji ludności żydowskiej; senior rodu Izaak Goldman zmarł wcześniej w getcie tarnowskim[10]. Wojnę przeżyła tylko Blanka Goldman, wnuczka Izaaka. Schronienia zbiegłej z getta dziewczynie zapewniła rodzina Huberta Poetschkego; jego syn Jerzy Poetschke został za to uhonorowany medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata[20].
Po wyzwoleniu Blanka z rodziną Poetschków zamieszkali ponownie w willi. Blanka Goldman dwa lata później wyjechała za granicę[19]. Władze miejskie dokwaterowały do budynku lokatorów. W latach 70. XX wieku, po śmierci właścicielki, dom został przejęty przez władze[10] i upaństwowiony w 1985 roku, na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich[21].
Od nazwisk kolejnych właścicieli pałac zwany był przez mieszkańców Zabłocia – Nalepówką lub Goldmanówką[1][11][10].
Pałac Ślubów
W latach 1980−2019 w budynku mieścił się Urząd Stanu Cywilnego. Wcześniej przez trzy lata go remontowano zmieniając nieco wygląd[12]. Na parterze znajdowała się sala ślubów, a na poddaszu umieszczono pomieszczenia biurowe. Od pełnionej funkcji wzięła się kolejna nazwa budynku – Pałac Ślubów[11][22]. W 2006 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków[23]. W latach 2010−2016 toczył się spór prawny ze spadkobierczynią rodziny Goldmanów, ostatecznie pełnoprawnym właścicielem obiektu jest miasto Tarnów[21]. Urząd przeniesiono ze względu na zły stan techniczny konstrukcji budynku[24].
Teraźniejszość
Od 2019 roku zabytkowa willa nie jest użytkowana i popada w ruinę[25]. W 2022[26] roku miasto otrzymało z Funduszy Norweskich pieniądze na remont obiektu, w którym mieścić się ma Centrum Dialogu Społecznego[27]. Wykonano projekt modernizacji i dokonano uzgodnień z konserwatorem zabytków. Na renowację obiektu przeznaczono ponad 2,5 mln zł. W marcu 2022 roku ogłoszono przetarg na remont, ale 20 kwietnia 2022 roku został on unieważniony (najniższa oferta opiewała na 3,7 mln zł)[25].
Galeria
Fasada
Zwieńczenie nad głównym wejściem
Południowo-wschodni narożnik
Detal elewacji
Neogotyckie okna w ryzalicie
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Lilianna Błaszkiewicz, Pałac Ślubów w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 297.
- ↑ a b Lilianna Błaszkiewicz, Gumniska ulica w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 146.
- ↑ Marek K. Trusz, Andrzej Niedojado, Janusz Kozioł, Gumniska w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 145-146.
- ↑ Marcin Pałach, Paweł Rybak, REGION TARNOWSKI: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3.
- ↑ Zdzisław Simche, Tarnów i jego okolica, Tarnów: Muzeum Okręgowe, 1993, s. 96, ISBN 83-85988-10-6, OCLC 749420643 [dostęp 2022-05-14].
- ↑ Pałac Ślubów, [w:] Marek Tomaszewski, Tarnów miasto niezwykłe : Tarnów - an amazing city, Tarnów: S-CAN Wydawnictwo s.c. Katarzyna i Dariusz Kobylańscy, 2016, ISBN 978-83-87785-94-9.
- ↑ a b c Józefa Rojek z domu Kapłońska, Ulica Gumniska – moja ulica w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów : wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 93–114
- ↑ a b c Praca zbiorowa, Plan Tarnowa, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1976 [dostęp 2022-05-08].
- ↑ Pałac Ślubów, Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Wiesław Marszalik, Pałacyk, ul. Gumniska 30 w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów : wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 21–23
- ↑ a b c Pałac Ślubów – Enovelo [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b Pałace Tarnowa, Tarnów [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Krzysztof Moskal, Karol Polityński w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 321–322.
- ↑ Stanisław Potępa, W uliczkach Zamieścia i Zabłocia w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów : wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 167
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów : Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 101, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów : Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 102, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów : Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 100, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Pałac Ślubów, Moje Miasto Tarnów [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b pegazem_545, archiwum2008-2014.tarnowskikurierkulturalny.pl [dostęp 2022-05-10].
- ↑ Goldmanówka odzyskana (?), REUNION 69, 22 sierpnia 2019 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ a b Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku, Tarnów Nasze Miasto, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-15] (pol.).
- ↑ Andrzej Cedro, Tarnów : Miasto dla oczu i serca : Przewodnik turystyczny, Przewodnik wydany z inicjatywy Prezydenta Miasta Tarnowa i przy współpracy Urzędu Miasta., Tarnów: CAN, maj 1994, s. 21.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 31 marca 2022 roku, Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku, Gazeta Krakowska, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ a b Robert Gąsiorek, Miasto unieważniło przetarg na przebudowę Pałacu Ślubów w Tarnowie. W budynku ma powstać Tarnowskie Centrum Dialogu, Tarnów Nasze Miasto, 22 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-12] (pol.).
- ↑ Tarnów ma pieniądze na rozwój - Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej - Portal Gov.pl, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej [dostęp 2022-05-12] (pol.).
- ↑ Paulina Marcinek-Kozioł, Tarnów. Pałacyk przy Gumniskiej jednak nie na sprzedaż! Miasto za pieniądze z Funduszy Norweskich urządzi Centrum Dialogu w „Goldmanówce”, Tarnów Nasze Miasto, 9 lutego 2022 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
Bibliografia
- Wiesław Marszalik, Pałacyk, ul. Gumniska 30 w: Stanisław Potępa (red.) Tarnów : wielki przewodnik tom 18, Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008 ISBN 978-83-87366-93-3, s. 21–23.
| Zespoły urbanistyczne |
|
|---|---|
| Kamienice, dwory, pałace i budynki użyteczności publicznej |
|
| Budowle obronne |
|
| Parki i ogrody |
|
| Obiekty sakralne | |
| Cmentarze | |
| Inne |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Author
