William Ewart Gladstone
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 29 grudnia 1809 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 19 maja 1898 |
| Premier Wielkiej Brytanii | |
| Okres | od 3 grudnia 1868 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Wielkiej Brytanii | |
| Okres | od 23 kwietnia 1880 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Wielkiej Brytanii | |
| Okres | od 1 lutego 1886 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Wielkiej Brytanii | |
| Okres | od 15 sierpnia 1892 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
 | |
William Ewart Gladstone (ur. 29 grudnia 1809 w Liverpoolu, zm. 19 maja 1898 w zamku Hawarden, Flintshire, Walia) – brytyjski polityk należący do Partii Liberalnej, premier Wielkiej Brytanii (w latach 1868–1874, 1880–1885, 1886 i 1892–1894).
Zdecydowane zwycięstwo liberałów (koalicji wigów i zwolenników Peela), osiągnięte dzięki nowej ordynacji wyborczej, umożliwiło Gladstone’owi stłumienie rozruchów w Irlandii i wprowadzenie w życie trzeciej reformy ordynacji wyborczej, jednak wkrótce zmuszony został do złożenia dymisji z powodu niemożności uchwalenia budżetu. Proponowane przez Gladstone’a wprowadzenie samorządu dla Irlandii doprowadziło do rozłamu wśród liberałów.
W czasie czwartej kadencji Gladstone miał już pozycję nestora brytyjskiej sceny politycznej. Przygotował ustawę o samorządzie irlandzkim, jednak zrezygnował ze stanowiska po odrzuceniu jej przez Izbę Lordów.
Wczesne lata życia i początki kariery politycznej
Był czwartym synem sir Johna Gladstone’a, 1. baroneta, i Anne MacKenzie Robertson. Przyszły premier dorastał w Liverpoolu. W latach 1816–1821 pobierał nauki w szkole parafialnej przy kościele św. Tomasza w Seaforth. W 1821 r. rozpoczął naukę w Eton College. W 1828 r. rozpoczął studia w Christ Church na Uniwersytecie Oksfordzkim. Na studiach był przewodniczącym Oxford Union.
Po studiach wyruszył wraz z bratem Johnem w podróż po Europie. Odwiedził Belgię, Francję, Niemcy i Włochy. Po powrocie do Wielkiej Brytanii William uzyskał w 1832 r. mandat parlamentarny z okręgu Newark. W 1833 r. został przyjęty do korporacji prawniczej Lincoln’s Inn, ale w 1839 r. zażądał wycofania swojego nazwiska z listy członków korporacji.
W początkach swej kariery politycznej Gladstone należał do skrajnych konserwatystów (Torysi), którzy sprzeciwiali się reformom wigowskiego gabinetu Greya oraz zniesieniu niewolnictwa. W grudniu 1834 r. został młodszym lordem skarbu w pierwszym rządzie Roberta Peela. Po miesiącu został przeniesiony na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Wojny i Kolonii. Pozostał na tym stanowisku do upadku rządu w kwietniu 1835 r.
Gladstone opublikował swoją pierwszą książkę, The State in its Relations with the Church, w 1838 r. Rok później poślubił Catherine Glynne. Miał z nią ośmioro dzieci, w tym polityków Williama, Herberta i Henry’ego. We wrześniu 1842 r. utracił palec wskazujący u lewej ręki, kiedy wypaliła czyszczona przez niego broń.
W rządzie
W 1841 r. został wiceprzewodniczącym Zarządu Handlu, a w 1843 r. stanął na jego czele. Zrezygnował w 1845 r., ale po kilku miesiącach powrócił na stanowisko ministra wojny i kolonii. W 1846 r. rząd Peela upadł w wyniku sporu o ustawy zbożowe. Doszło do rozłamu w Partii Konserwatywnej, którą opuścili Peel i jego zwolennicy (tzw. Peelites). Wśród nich znalazł się również Gladstone, który po śmierci Peela w 1850 r. stanął na czele jego zwolenników w Izbie Gmin.
Gladstone przegrał wybory parlamentarne 1846 r. W 1847 r. wygrał wybory uzupełniające w okręgu Oxford University. Od 1865 r. reprezentował South Lancashire. W latach 1868–1880 był deputowanym z okręgu Greenwich, a w latach 1880–1895 z okręgu Midlothian.
W 1852 r. Gladstone został kanclerzem skarbu w rządzie lorda Aberdeena. Bezskutecznie usiłował doprowadzić do likwidacji podatku dochodowego. Pozostał na tym stanowisku, kiedy w 1855 r. premierem został lord Palmerston, ale zrezygnował po kilku tygodniach. Na poprzednie stanowisko powrócił w 1859 r. Wcześniej był krótko Wysokim Komisarzem na Wyspach Jońskich. W 1865 r. został dodatkowo przewodniczącym Izby Gmin. Na obu tych stanowiskach pozostał do upadku rządu w 1866 r.
Gladstone dał się w tym czasie poznać jako zwolennik wolnego handlu i reformy wyborczej. W 1866 r. przedstawił projekt reformy wyborczej, który jednak nie został uchwalony.
Premier
Po rezygnacji lorda Russella w 1867 r. Gladstone stanął na czele Partii Liberalnej. Po jej zwycięstwie w wyborach 1868 r. został premierem Wielkiej Brytanii. W latach 1873–1874 był dodatkowo kanclerzem skarbu. W tym czasie przeprowadzono rozdział Kościoła Irlandii od państwa (1869) oraz wprowadzono zasadę tajności głosowania (1872). Zreformowano armię, służbę cywilną i samorząd. Gladstone pozostał premierem do wyborczego zwycięstwa konserwatystów w 1874 r. Po wyborach na krótko zrezygnował z przewodzenia Partii Liberalnej.
Partia Liberalna powróciła do władzy w 1880 r. Królowa Wiktoria, która nie lubiła Gladstone’a, zaproponowała stanowisko premiera lordowi Hartingtonowi, ale ten odmówił. Premierem został więc Gladstone. W latach 1880–1882 był również kanclerzem skarbu. Był przeciwnikiem agresywnej polityki kolonialnej. Za jego rządów zakończono wojnę w Afganistanie i Afryce Południowej. W 1882 r. doprowadził jednak do zbrojnej interwencji w Egipcie.
Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera w 1885 r., kiedy obarczono go winą za śmierć generała Gordona w Chartumie. Powrócił do władzy w 1886 r. Dodatkowo został również Lordem Tajnej Pieczęci. Ponieważ liberałowie nie posiadali większości w parlamencie, do sprawowania rządów potrzebne były im głosy irlandzkich nacjonalistów. Ceną Irlandczyków za poparcie gabinetu było przyznanie Irlandii autonomii. Rząd przedstawił projekt Home Rule Bill, ale upadł on w drugim czytaniu i przyczynił się rozłamu w Partii Liberalnej. Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera jeszcze w 1886 r.
Czwarty i ostatni raz Gladstone był premierem w latach 1892–1894. Ponownie próbował doprowadzić do uchwalenia Home Rule Bill, znów odrzuconej przez parlament. Zrezygnował w marcu 1894 r. W Izbie Gmin zasiadał jeszcze przez rok. Zmarł w 1898 r. i został pochowany w opactwie westminsterskim.
Gabinet Williama Ewarta Gladstone’a
Pierwszy gabinet, grudzień 1868 – luty 1874
- premier, pierwszy lord skarbu: William Ewart Gladstone
- lord kanclerz: William Wood, 1. baron Hatherley
- lord przewodniczący Rady: George Robinson, 1. markiz Ripon
- lord tajnej pieczęci: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
- minister spraw wewnętrznych: Henry Bruce
- minister spraw zagranicznych: George Villiers, 4. hrabia Clarendon
- minister kolonii: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
- minister wojny: Edward Cardwell
- minister ds. Indii: George Campbell
- kanclerz skarbu: Robert Lowe
- pierwszy lord Admiralicji: Hugh Childers
- przewodniczący Zarządu Handlu: John Bright
- przewodniczący Rady Praw Ubogich: George Goschen
- poczmistrz generalny: Spencer Cavendish, markiz Hartington
- główny sekretarz Irlandii: Chirster Fortescue
Zmiany
- lipiec 1870 r. – lord Granville zastępuje lorda Clarendona na stanowisku ministra spraw zagranicznych, lord Kimberley zastępuje lorda Granville’a na stanowisku ministra kolonii, lord Halifax zastępuje lorda Kimberleya na stanowisku lorda tajnej pieczęci, wiceprzewodniczący Komitetu Edukacji William Edward Forster wchodzi w skład gabinetu
- styczeń 1871 r. – Chichester Fortescue zastępuje Johna Brighta na stanowisku przewodniczącego Zarządu Handlu, lord Hartington zastępuje Fortescue na stanowisku Głównego Sekretarza Irlandii, następcy Hartingtona na stanowisku poczmistrza generalnego nie wchodzą w skład gabinetu
- marzec 1871 r. – George Goschen zastępuje Hugh Childersa na stanowisku pierwszego lorda Admiralicji, James Stansfeld zastępuje Goschena na stanowisku przewodniczącego Rady Praw Ubogich
- sierpień 1872 r. – Hugh Childers zostaje członkiem gabinetu jako Kanclerz Księstwa Lancaster
- październik 1872 r. – lord Selborne zastępuje lorda Hatherleya na stanowisku lorda kanclerza
- sierpień 1873 r. – Henry Bruce (jako lord Aberdare) zastępuje lorda Ripona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, Robert Lowe zastępuje Aberdare’a na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, Gladstone zastępuje Lowe’a na stanowisku kanclerza skarbu
- wrzesień 1873 r. – John Bright zastępuje Hugh Childersa na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
Drugi gabinet, kwiecień 1880 – czerwiec 1885
- premier, pierwszy lord skarbu, kanclerz skarbu: William Ewart Gladstone
- lord kanclerz: Roundell Palmer, 1. hrabia Selborne
- lord przewodniczący Rady: John Spencer, 5. hrabia Spencer
- lord tajnej pieczęci: George Campbell
- minister spraw wewnętrznych: William Vernon Harcourt
- minister spraw zagranicznych: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
- minister kolonii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
- minister wojny: Hugh Childers
- minister ds. Indii: Spencer Cavendish, markiz Hartington
- pierwszy lord Admiralicji: Thomas Baring, 1. hrabia Northbrook
- przewodniczący Zarządu Handlu: Joseph Chamberlain
- przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: John George Dodson
- kanclerz Księstwa Lancaster: John Bright
- główny sekretarz Irlandii: William Edward Forster
Zmiany
- maj 1881 r. – lord Carlingford zastępuje księcia Argyll na stanowisku lorda tajnej pieczęci
- kwiecień 1882 r. – lord Spencer zostaje dodatkowo lordem namiestnikiem Irlandii
- maj 1882 r. – William Edward Forster odchodzi z gabinetu, jego następcy na stanowisku Głównego Sekretarza Irladnii nie wchodzą w skład gabinetu
- lipiec 1882 r. – lord Kimberley zastępuje Johna Brighta na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
- grudzień 1882 r. – Hugh Childers zastępuje Gladstone’a na stanowisku kanclerza skarbu, lord Hartington zastępuje Childersa na stanowisku ministra wojny, lord Kimberley zastępuje Hartingtona na stanowisku ministra ds. Indii, lord Derby zastępuje Kimberleya na stanowisku ministra kolonii, John Dodson zastępuje Kimberleya na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, Charles Dilke zastępuje Dodsona na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego
- marzec 1883 r. – lord Carlingford zastępuje lorda Spencera na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady
- październik 1884 r. – George Trevelyan zastępuje Johna Dodsona na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster
- marzec 1895 r. – lord Rosebery zastępuje lorda Carlingforda na stanowisku lorda tajnej pieczęci, poczmistrz generalny George Shaw-Lefevre wchodzi w skład gabinetu
Trzeci gabinet, luty – sierpień 1886
- premier, pierwszy lord skarbu, lord tajnej pieczęci: William Ewart Gladstone
- lord kanclerz: Farrer Herschell, 1. baron Herschell
- lord przewodniczący Rady: John Spencer, 5. hrabia Spencer
- minister spraw wewnętrznych: Hugh Childers
- minister spraw zagranicznych: Archibald Primrose, 5. hrabia Rosebery
- minister kolonii: Granville Leveson-Gower, 2. hrabia Granville
- minister wojny: Henry Campbell-Bannerman
- minister ds. Indii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
- kanclerz skarbu: William Vernon Harcourt
- pierwszy lord Admiralicji: George Robinson, 1. markiz Ripon
- przewodniczący Zarządu Handlu: Anthony Mundella
- przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: Joseph Chamberlain
- główny sekretarz Irlandii: John Morley
- minister ds. Szkocji: George Trevelyan
Zmiany
- kwiecień 1886 r. – James Stansfeld zastępuje Josepha Chamberlaina na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego, lord Dalhousie zastępuje George’a Trevelyana na stanowisku ministra ds. Szkocji
Czwarty gabinet, sierpień 1892 – marzec 1894
- premier, pierwszy lord skarbu, lord tajnej pieczęci: William Ewart Gladstone
- lord kanclerz: Farrer Herschell, 1. baron Herschell
- lord przewodniczący Rady, minister ds. Indii: John Wodehouse, 1. hrabia Kimberley
- minister spraw wewnętrznych: Herbert Henry Asquith
- minister spraw zagranicznych: Archibald Primrose, 5. hrabia Rosebery
- minister kolonii: George Robinson, 1. markiz Ripon
- minister wojny: Henry Campbell-Bannerman
- kanclerz skarbu: William Vernon Harcourt
- pierwszy lord Admiralicji: John Spencer, 5. hrabia Spencer
- przewodniczący Zarządu Handlu: Anthony Mundella
- poczmistrz generalny: Arnold Morley
- przewodniczący Rady Samorządu Lokalnego: Henry Fowler
- kanclerz Księstwa Lancaster: James Bryce
- pierwszy komisarz ds. prac publicznych: George Shaw-Lefevre
- główny sekretarz Irlandii: John Morley
- minister ds. Szkocji: George Trevelyan
- wiceprzewodniczący Komitetu Edukacji: Arthur Acland
Bibliografia
- John Morley, The Life of Gladstone, 1903
- D.W. Bebbington, William Ewart Gladstone.
- Eric Brand, William Gladstone, New York: Chelsea House Publishers, 1986, ISBN 0-87754-528-6, OCLC 13497766.
- Osbert Burdett, W.E. Gladstone, 1928
- F. Birrell, Gladstone, 1933
- E. Eyck, Gladstone, 1938
- Philip Magnus, Gladstone: A Biography, 1954
- E.G. Collieu, Gladstone, 1968
- Richard Shannon, Gladstone: 1809-1865, 1985, ISBN 0-8078-1591-8.
- H.C. Matthew, Gladstone: 1809-98, 1995, ISBN 0-19-820696-8.
- Richard Shannon, Gladstone: Volume II, 1865-1898, 1999, ISBN 0-8078-2486-0.
- Roy Jenkins, Gladstone, 1995, ISBN 0-333-66209-1.
Linki zewnętrzne
|
.svg)
| W Izbie Lordów | |
|---|---|
| W Izbie Gmin |
| W dniu powstania | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie gabinetu |
| W dniu powstania | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie gabinetu |
| W dniu powstania | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie gabinetu |
| W dniu powstania | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie gabinetu |
| W dniu powstania | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie gabinetu |
- ISNI: 0000 0001 2138 7062
- VIAF: 71411983
- LCCN: n79018726
- GND: 118695207
- NDL: 00620736
- LIBRIS: 97mpps1t4h5nk7l
- BnF: 120594880
- SUDOC: 028843363
- SBN: MILV187089
- NLA: 36554814
- NKC: jn20000720084
- RSL: 000101164
- BNE: XX4578784
- NTA: 06847881X
- BIBSYS: 90140296
- CiNii: DA0221464X
- Open Library: OL115736A
- PLWABN: 9810634297505606
- NUKAT: n98095484
- OBIN: 10787
- J9U: 987007261737905171
- PTBNP: 152488
- CANTIC: a10093266
- LNB: 000004852
- NSK: 000075522
- BNC: 000754408
- ΕΒΕ: 138624
- BLBNB: 000457740
- LIH: LNB:V*308551;=BI
- WorldCat: lccn-n79018726
Media użyte na tej stronie
Photograph of William Gladstone from English Wikipedia.
The portcullis design is recorded as the work of Charles Barry in 1834 and is used on many Royal commissions such as on the Great Bell ("Big Ben").
As well as wide use of the portcullis design with varied supporting emblems, this specific version with the crown has been used by HM Customs and Excise "for some centuries."
There was a formal grant to both Houses of Parliament by Queen Elizabeth II in 1996. A grant for official use is not a claim of copyright. It is not possible to retrospectively claim copyright of an emblem or logo where publication and usage dates back more than two centuries.
This information is based on House of Commons Information Office paper "The Portcullis", published in 2010.William Gladstone at 31 years of age (1840)
The Life of William Ewart Gladstone. Illustration for The Illustrated London News, May 1898. Artist: Mote. Reference
A cropped version of this picture published c. 1890 as William Ewart Gladstone, Aetat 31. An illustration for The Life of William Ewart Gladstone by George Barnett Smith (Cassell, c 1890). Reference
John Russell, 1st Earl Russell, by Sir Francis Grant (died 1878), given to the National Portrait Gallery, London in 1898. See source website for additional information.
This set of images was gathered by User:Dcoetzee from the National Portrait Gallery, London website using a special tool. All images in this batch have been confirmed as author died before 1939 according to the official death date listed by the NPG.
George Hamilton Gordon, 4th Earl of Aberdeen, by John Partridge (died 1872), given to the National Portrait Gallery, London in 1886. See source website for additional information.
This set of images was gathered by User:Dcoetzee from the National Portrait Gallery, London website using a special tool. All images in this batch have been confirmed as author died before 1939 according to the official death date listed by the NPG.William Ewart Gladstone's Signature.
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Coat of Arms of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland in the style used by the Government of King Charles III from 2022 to the present (as used in all places except Scotland).
| “ | Quarterly, First and Fourth Gules three lions passant guardant in pale Or armed and langued Azure (for England), Second quarter Or a lion rampant within a double tressure flory counter-flory Gules (for Scotland), Third quarter Azure a harp Or stringed Argent (for Ireland), the whole surrounded by the Garter; for a Crest, the imperial crown Proper; for Supporters, dexter a lion rampant guardant Or crowned as the Crest, sinister a unicorn Argent armed, crined and unguled Proper, gorged with a coronet Or composed of crosses patée and fleurs de lys a chain affixed thereto passing between the forelegs and reflexed over the back also Or; Motto 'Dieu et mon Droit’ ('God and my Right') below the shield. | ” |
- PINCHES, J.H & R.V., The Royal Heraldry of England, 1974, Heraldry Today.