Wincenty Rzymowski
.jpg) | |
| Data i miejsce urodzenia | 19 lipca 1883 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister bez teki | |
| Okres | od 6 lutego 1947 |
| Przynależność polityczna | |
| Minister spraw zagranicznych | |
| Okres | od 2 maja 1945/5 lipca 1945[1] |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Minister kultury i sztuki | |
| Okres | od 21 lipca 1944[4] |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Prezes Stronnictwa Demokratycznego | |
| Okres | od 25 września 1944 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
 | |
| Odznaczenia | |
         | |
Wincenty Rzymowski, ps. „Jan Gromnicki”, „Andrzej Boruta”, „Balbo” (ur. 19 lipca 1883 w Kuczborku-Osadzie[7], zm. 30 kwietnia 1950 w Warszawie) – polski literat, dziennikarz i polityk, minister kultury i sztuki (1944–1945), minister spraw zagranicznych (1945–1947) oraz minister (1947–1950), poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy. Przywódca Stronnictwa Demokratycznego (1944–1949), następnie do śmierci honorowy prezes SD.
Życiorys
Urodził się w rodzinie Stanisława i Józefy z Cichowiczów – właścicieli niewielkiego majątku. Wykształcenie zdobywał studiując w Warszawie, Lozannie, Genewie i Odessie, gdzie ukończył studia na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Noworosyjskiego. Pracował jako dziennikarz w „Myśli Niepodległej” i „Przeglądzie Społecznym”. W 1910 został redaktorem pisma „Prawda” Aleksandra Świętochowskiego. Przed wybuchem wojny wydał m.in. Szaniec wolnej myśli (1909). Angażował się w ruch postępowy, był m.in. uczestnikiem I Zjazdu Wolnomyślicielskiego, a także członkiem władz Polskiego Związku Postępowego. W czasie wojny za działalność publicystyczną został aresztowany przez Niemców, przebywał w obozie w Zelle-Schloss. Wydał publikacje: Podboje Rosji oraz Niemcy a koalicja (1916). Przetłumaczył Księcia Niccolò Machiavellego (1917). Wykładał psychologię i logikę w Gimnazjum Mariana Rychłowskiego w Warszawie[8].
W okresie II Rzeczypospolitej publicysta m.in. „Świata” i „Expresu Porannego”. Był redaktorem naczelnym „Kuriera Porannego” (1933–1937). W latach 1923–1926 przebywał w Rzymie – początkowo (1923) jako referent prasowy poselstwa RP w Rzymie, następnie jako włoski korespondent „Robotnika”. Za swe korespondencje w drugiej połowie 1926 został aresztowany i był więziony w Rzymie, został zwolniony w wyniku interwencji władz polskich i nacisku opinii międzynarodowej[9]. Jego publicystyka w okresie II RP miała charakter antyfaszystowski i antyhitlerowski, choć jednocześnie krytyczny wobec ZSRR[10]. Był jednocześnie przeciwnikiem „kołtunerii” i „bigoterii”. W 1933 przystąpił do Ligi Reformy Obyczajów. Początkowo popierał rządy Józefa Piłsudskiego, z latami stawał się jednak coraz bardziej krytycznie nastawiony do ekipy sanacyjnej, zwłaszcza po śmierci Piłsudskiego.
Z nominacji rządu RP zasiadał w Polskiej Akademii Literatury, którą opuścił, składając rezygnację 27 lutego 1937 w atmosferze skandalu, posądzony o plagiat[11]. Był współorganizatorem lewicowego Zjazdu Pracowników Kultury we Lwowie w 1936. W 1937 zaangażował się w działalność Klubu Demokratycznego w Warszawie – zasiadł w jego władzach, następnie zaś Stronnictwa Demokratycznego. Był członkiem Rady Naczelnej SD. Publikował w pismach „Czarno na Białem” (związanym z SD) i „Dziennik Ludowy” (związanym z Polską Partią Socjalistyczną).
Wydał również kilka publikacji o charakterze społecznym, politycznym i historycznym, m.in. Jak Józef Piłsudski walczył o Polskę? Życie i czyny (1919), Polskie arcypolskie (1919), Wojna bolszewicka. Rok 1920, Sygnały historji (1929), Roman Dmowski: czciciel djabła (1932), W walce i burzy. Tadeusz Hołówko na tle epoki (1933).
Po ataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 ewakuował się z Warszawy. Po agresji ZSRR znalazł się na terenie okupacji sowieckiej. Przebywał w Białymstoku i Lwowie, ostatecznie zamieszkał wraz z żoną w Krzemieńcu. Sporadycznie publikował w polskojęzycznej prasie sowieckiej. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i zajęciu Krzemieńca przez Niemców został w 1942 aresztowany wraz z żoną i przez 8 miesięcy więziony.
Po ponownym zajęciu Krzemieńca przez Armię Czerwoną podjął współpracę z ZSRR. 30 maja 1944 uczestniczył w okolicy Kiwerc w uroczystości wręczenia sztandaru żołnierzom 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta z 1 Armii Polskiej w ZSRR. Na zaproszenie Wandy Wasilewskiej wyjechał do Moskwy. Kilka jego artykułów ogłosiła wówczas „Wolna Polska” i „Nowe Widnokręgi” – pisma Związku Patriotów Polskich. 15 lipca 1944 przemawiał na uroczystej akademii w rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Uczestniczył w redagowaniu Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. 21 lipca 1944 został kierownikiem Resortu Kultury i Sztuki PKWN (w sierpniu i wrześniu 1944 pozostawał jednocześnie przedstawicielem PKWN przy rządzie ZSRR). Dokooptowano go również do Krajowej Rady Narodowej.
Po przekształceniu PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej 31 grudnia 1944 był w nim ministrem kultury i sztuki, a od 2 maja 1945 – ministrem spraw zagranicznych. Tę samą funkcję objął w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, w którego imieniu m.in. podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych (16 października 1945 w Dumbarton Oaks, w Waszyngtonie). Po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w nowo powołanym rządzie Józefa Cyrankiewicza otrzymał stanowisko ministra bez teki, które zajmował do końca życia.
Działacz Stronnictwa Demokratycznego, pełnił m.in. funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego (1944–1945) i przewodniczącego Centralnego Komitetu (1945–1949). Od października 1949 honorowy przewodniczący SD. Od lipca 1944 sprawował mandat poselski, kolejno w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym (wybrany do sejmu 19 stycznia 1947 r. z okręgu wrocławskiego)[12]. W latach 1947–1948 kierował Klubem Poselskim SD. Jako przedwojenny działacz SD posłużył komunistom do uwiarygodnienia nowego ustroju, pozostając – pomimo pełnionych funkcji – osobą pozbawioną wpływów politycznych, również w szeregach własnego ugrupowania, w którym władze komunistyczne osadziły własnych ludzi (m.in. Leona Chajna, Jana Rabanowskiego i Jana Karola Wende)[13].
Był wolnomularzem.
Po wojnie nadal publikował artykuły i broszury, m.in. Epoka Hitlera i Nowy Grunwald.
Zmarł w 1950 – zasłabł podczas akademii z okazji Święta Pracy. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych-1-58,59)[14].
Ocena i upamiętnienie
W okresie PRL należał do panteonu twórców „odrodzonej państwowości”, był nazywany „współtwórcą osiągnięć Polski Ludowej”, a w odniesieniu do działalności przedwojennej „zwolennikiem wolności, demokracji i postępu (...), wrogiem wstecznictwa i nietolerancji”[15]. W okresie PRL Stronnictwo Demokratyczne organizowało konkurs literacki im. Wincentego Rzymowskiego przeznaczony dla literatów i dziennikarzy[16].
Obecnie postać Rzymowskiego uległa zapomnieniu lub jest on oceniany krytycznie jako „poputczik” komunistów[17].
W okresie PRL był patronem ulic w Bełchatowie, Słupsku, Tarnowie, Gdyni i Białymstoku. Ich nazwy zostały zmienione w 2017 po wejściu w życie przyjętej przez Sejm RP ustawy dekomunizacyjnej[18]. W Bełchatowie b. ulica Rzymowskiego nosi nazwę ks. Teodora Kwarto[19], w Słupsku – Bitwy Warszawskiej[20][21], w Tarnowie – Kazimierza Wierzyńskiego[22], w Białymstoku – Świętego Jerzego[23][24].
Od 1961 imię Wincentego Rzymowskiego nosi ulica w dzielnicy Mokotów w Warszawie[25]. W latach 70. na budynku Zespołu Szkół (nr 38) została wmurowana tablica upamiętniająca patrona ulicy[26]. Decyzja wojewody mazowieckiego Zdzisława Sipiery o zmianie nazwy tej ulicy w 2017 na Przemysława Gintrowskiego została w 2018 uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny[27]. W tym samym roku Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną wojewody w tej sprawie[28].
Od 1989 do maja 2014 imię Rzymowskiego nosił Zespół Szkół Zawodowych nr 3 w Skierniewicach, obecnie nosi imię Wisławy Szymborskiej[29][30].
Życie prywatne
Żonaty z Ireną Kopczyńską (Rzymowską), miał syna Adama[29]. Był spokrewniony z Marią Dąbrowską[31]. Jego starszym bratem był Jan Rzymowski (1873–1939), prezes Sądu Najwyższego (1933–1939)[32].
Ordery i odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy I klasy (22 grudnia 1949[33]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1934)[34]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)[35]
- Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1946)[36]
- Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)[37]
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Wielka Wstęga z Gwiazdą I klasy Orderu Stara Płanina (Bułgaria)
- Order Gwiazdy Rumuńskiej Republiki Ludowej I klasy (Rumunia)
Przypisy
- ↑ 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.
- ↑ Adam Tarnowski obejmował urząd ministra spraw zagranicznych w rządzie Tomasza Arciszewskiego.
- ↑ Edward Osóbka-Morawski obejmował urząd ministra spraw zagranicznych w nieuznawanym międzynarodowo Rządzie Tymczasowym RP.
- ↑ Do 31 grudnia 1944 jako kierownik resortu kultury i sztuki PKWN.
- ↑ Zygmunt Kaczyński pełnił urząd ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Stanisława Mikołajczyka.
- ↑ Wincenty Rzymowski i Edmund Zalewski obejmowali urząd kierownika resortu i ministra kultury i sztuki w nieuznawanym międzynarodowo Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego i Rządzie Tymczasowym RP.
- ↑ Krzysztof Jakubowski, Śladami Rzymowskich, „Tygodnik Demokratyczny”. nr 2 (1688) z 12 stycznia 1986, s. 10–11. W wielu publikacjach przedwojennych i powojennych jako miejsce urodzenia podawana jest pobliska Mława, zob. m.in. Wincenty Rzymowski, w: Henryk Wosiński, Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej. Cz. 3: Udział Stronnictwa w pracach parlamentu PRL w latach 1944–1968, Warszawa 1969, s. 115 (nota biograficzna ze zdjęciem); Czy wiesz, kto to jest?, Cz. I, Warszawa 1938, s. 646.
- ↑ Jan Świątecki, „Szkoła Mariana Rychłowskiego 1905–1919”, [w:] „Stolica: Warszawski Tygodnik Ilustrowany”, R. 39, 1984 nr 39 (23 IX 1984), s. 11
- ↑ Krzysztof Lewandowski, Antyfaszystowska publicystyka Wincentego Rzymowskiego, w: Wincenty Rzymowski. Współtwórca osiągnięć Polski Ludowej: materiały z sesji naukowej z okazji 40-lecia Stronnictwa Demokratycznego, Wydawnictwo „Epoka”. Warszawa 1979, s. 108.
- ↑ Henryk Wosiński, Wincenty Rzymowski – humanista i bojownik o postęp, w: Wincenty Rzymowski. Współtwórca osiągnięć..., s. 118–119.
- ↑ Plagiat został ujawniony przez Jana Mosdorfa w piśmie „Prosto z Mostu” – Rzymowskiemu zarzucono powielenie fragmentów „Pochwały próżniactwa” Bertranda Russella w książce „Prawo do życia” oraz skopiowanie treści przetłumaczonego artykułu Jeana Prévosta do artykułu „Ostatnie minuty i sekundy”. Rzymowski zrzekł się członkostwa w PAL, na jego miejsce wszedł w 1937 Kornel Makuszyński, który ze sprawą tą wiązał nałożony na niego po wojnie zakaz publikacji (zob. Marek Mikos, 50. rocznica śmierci Kornela Makuszyńskiego, „Gazeta Wyborcza” z 30 lipca 2003). W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w oficjalnych życiorysach Rzymowskiego wiązano jego wykluczenie z PAL z antysanacyjną działalnością, zob. m.in. Wincenty Rzymowski nie żyje, „Kurier Codzienny”, nr 120 z 2 maja 1950, s. 2; Wincenty Rzymowski, w: Henryk Wosiński, Podstawowe fakty z historii Stronnictwa Demokratycznego, Wydawnictwo „Epoka”, Warszawa 1964, s. 146–148.
- ↑ Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 769. ISBN 83-7384-561-5.
- ↑ Tych sojuszników PPR mogła być pewna – Rzymowskiego z uwagi na jego przeszłość, Chajna, bo był komunistą. Należał do komunistycznej organizacji młodzieżowej od roku 1929, a od 1932 roku do KPP. Już przed wojną, po rozwiązaniu ich własnej partii, poszczególni jej członkowie wstąpili do nowego stronnictwa. Teraz kilku komunistom wprost polecono w połowie października zapisanie się do Stronnictwa Demokratycznego, mieli być tam okiem i uchem PPR. Chajn się temu opierał, wolałby zostać w PPR, ale go przekonano. Wśród innych „wtyczek” komunistycznych byli sekretarz Prezydium PKWN Jan Karol Wende i Jan Rabanowski, od 1 grudnia kierownik resortu komunikacji, poczt i telegrafów. (Marek Łatyński, Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ISBN 83-7095-056-6, s. 116–117).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: WINCENTY RZYMOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-03-07].
- ↑ Wiesław Balcerak, Wincenty Rzymowski, w: Vademecum wiedzy o Stronnictwie Demokratycznym: Stronnictwo Demokratyczne w działaniu wczoraj i dziś, Centralny Ośrodek Kształcenia Kadr Stronnictwa Demokratycznego im. Stanisława Kulczyńskiego, Warszawa 1985, s. 237.
- ↑ Jan Fajęcki, Dorobek konkursu publicystycznego im. Wincentego Rzymowskiego, w: Wincenty Rzymowski. Współtwórca osiągnięć..., s. 99–104.
- ↑ Fragment noty biograficznej z portalu IPN: po 1944 roku prokomunistyczny działacz polityczny, wysoki funkcjonariusz państwowy i jeden z propagandowych filarów systemu stalinowskiego w Polsce (...) Uczestniczył w prowadzonej przez komunistów akcji przejmowania szyldów istniejących w podziemiu partii. (...) Był posłusznym narzędziem w rękach Stalina i komunistów (...). Zob. Wincenty Rzymowski (1883–1950), ipn.gov.pl [dostęp: 3 maja 2011].
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1103 – Ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki.
- ↑ Zamiast Rzymowskiego – ks. Kwarto. ebelchatow.pl. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Głosowali nad zmianą nazw ulic. Radni wyszli z sali. gp24.pl. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Słupsk zmienił nazwy ulic i oddał cześć zasłużonym kobietom. kobieta.onet.pl. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Dekomunizacja w Tarnowie. Na razie nazwy zmieni osiem ulic i jedno osiedle. tarnow.in. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Ulica Świętego Jerzego. bialystok.pl. [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Nowe nazwy ulic. bialystok.pl. [dostęp 2017-11-11]. (pol.).
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 347. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 257–258. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Dekomunizacja ulic. Wraca Dąbrowszczaków. Sąd unieważnił 12 kolejnych dekomunizacji PiS-owskiego wojewody. metrowarszawa.gazeta.pl, 30 maja 2018. [dostęp 2019-11-02].
- ↑ Szybka reakcja po decyzji ws. dekomunizacji. Ulica Lecha Kaczyńskiego zniknęła już z Google Maps. metrowarszawa.gazeta.pl, 10 grudnia 2018. [dostęp 2019-11-02].
- ↑ a b Jolanta Karwańska, 3 Maja – Święto SD, „Wiadomości Skierniewickie”. nr 19 z 11 maja 1989, s. 2.
- ↑ Agnieszka Kubik: Wisława Szymborska patronką ekonomika w Skierniewicach. [w:] Portal skierniewice.naszemiasto.pl > Wydarzenia [on-line]. Polskapresse Sp. z o.o., 2014-05-05. [dostęp 2014-10-05].
- ↑ Krzysztof Lewandowski, Wincenty Rzymowski – działacz odrodzonego Stronnictwa Demokratycznego, w: Wincenty Rzymowski. Współtwórca osiągnięć..., s. 64.
- ↑ Henryk Korczyk, Jan Grzegorz Rzymowski, w: Polski Słownik Biograficzny, Zeszyt 141, Tom XXXIV/2, 1992, s. 212–213.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 5, poz. 53 „za wybitne zasługi w pracy społeczno-politycznej”.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „za zasługi na polu pracy publicystyczno-dziennikarskiej”.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu publicystyki”.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490 „w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu dwuletniej pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „szczególnie zasłużonym przy organizacji władz centralnych i miejskich w wyzwolonej Warszawie, oraz na polu odbudowy Stolicy w pierwszym jej okresie”.
Bibliografia
- Ludwik Hass, Wincenty Rzymowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Zeszyt 141, Tom XXXIV/2, 1992, s. 213–218. wersja elektroniczna IPSB
- Wincenty Rzymowski, [w:] Stanisław Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa 1938, cz. I, s. 646.
- Wincenty Rzymowski, [w:] Henryk Wosiński, Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej. Cz. 3: Udział Stronnictwa w pracach parlamentu PRL w latach 1944–1968 (red. Wiktoria Beczek), Warszawa 1969, s. 115 (nota biograficzna ze zdjęciem).
- Wincenty Rzymowski, [w:] Henryk Wosiński, Podstawowe fakty z historii Stronnictwa Demokratycznego, Wydawnictwo „Epoka”. Warszawa 1964, s. 146–148.
- Wiesław Balcerak, Wincenty Rzymowski, [w:] Vademecum wiedzy o Stronnictwie Demokratycznym: Stronnictwo Demokratyczne w działaniu wczoraj i dziś, Centralny Ośrodek Kształcenia Kadr Stronnictwa Demokratycznego im. Stanisława Kulczyńskiego, Warszawa 1985, s. 237.
- (red. Krzysztof Lewandowski), Wincenty Rzymowski współtwórca osiągnięć Polski Ludowej: materiały z sesji naukowej z okazji 40-lecia Stronnictwa Demokratycznego, Wydawnictwo „Epoka”. Warszawa 1979.
- Nazwy do zmiany. Ul. Rzymowskiego Wincentego. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-31)]., ipn.gov.pl [dostęp: 3 maja 2011]
- Informacje w BIP IPN. katalog.bip.ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-03)].
- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej
- Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991, Warszawa: PWN, 1991, s. 420, ISBN 83-01-10386-8, OCLC 69290887.
Linki zewnętrzne
- Wincenty Rzymowski – publikacje w bibliotece Polona
- kursywa – ministrowie, odwołani przed końcem istnienia rządu
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
- kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
- kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
| W dniu powołania |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie komitetu |
|
- kursywa – kierownicy resortów odwołani przed końcem istnienia komitetu
Media użyte na tej stronie
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Baretka: Medal za Warszawę 1939-1945
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
.svg)
Autor: Alexeinikolayevichromanov, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ribbon bar of the Order of the Star of Romania, Socialist Republic of Romania
Wincenty Rzymowski, podpis pod Manifestem PKWN.
Edward Osóbka_Morawski, Chairman of PKWN, Prime Minister of Communist Poland 1944-1947
Ribbon bar of the Order 'Stara planina'. Bulgaria.
Józef Cyrankiewicz, Prime Minister of Poland (People's Republic of Poland) 1947-1970
PKWN eagle 1944
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Wincenty Rzymowski, grób, Stare Powązki.
Wincenty Rzymowski, pocztówka wyd. w 1933 r.