Winnica (miasto)

Winnica
Вінниця
Ilustracja
Winnica (2020)
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 winnicki

Prawa miejskie

1640/1795[1]

Burmistrz

Serhij Morhunow

Powierzchnia

113[2] km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


370 063[3].

Nr kierunkowy

+380 43

Kod pocztowy

21000

Tablice rejestracyjne

AB

Podział miasta

3 rejony: zamostianski, łeninski, staromiski

Położenie na mapie obwodu winnickiego
Mapa konturowa obwodu winnickiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Winnica”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°13′48″N 28°28′48″E/49,230000 28,480000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Winnica (ukr. Вінниця, Winnycia) – miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem, na wschodnim Podolu, stolica rejonu i obwodu winnickiego.

Historia

W 1363 roku Fiodor Koriatowicz wybudował drewniany zamek, co stało się początkiem rozwoju miasta. Nazwa „Winnica” pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie Władysława Jagiełły 13 czerwca 1385 roku. Miasto w XV wieku lokował na prawie magdeburskim Aleksander Jagiellończyk.

W 1545 roku komisarz Zygmunta Augusta stwierdził, że tutejszy drewniany zamek starościński jest niewielki, bo ma tylko 3 wieże i 30 horodni, dlatego należy go rozbudować. Zapisano także, że były na nim ówcześnie dwa działka i 26 hakownic. W mieście w 1545 roku były 274 domy.

Mapa województwa bracławskiego z 1648 r. z Winnicą zaznaczoną jako Winnicza

Do Unii Lubelskiej (1569) w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 r. miasto zostało inkorporowane wraz z województwem bracławskim do Korony w ramach Rzeczypospolitej. Było miastem królewskim Korony[4], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie winnickim w województwie bracławskim[5]. Od roku 1589 odbywały się tu sejmiki, od 1654 sądy grodzkie, od 1598 sądy ziemskie (przeniesione z Bracławia)[6] i sejmiki ziemskie.

Na początku XVII wieku miasto znacząco rozbudowano. Za sprawą Walentego Aleksandra Kalinowskiego wzniesiono nowy zamek oraz kolegium jezuickie[7]. W latach 1610–1617 zbudowano kościół jezuitów, przy którym wyrosła nowa dzielnica Mury[7]. Niedługo później powstały także kościół i klasztor dominikanów[7]. W 1640 król Władysław IV Waza odnowił prawa miejskie magdeburskie[7].

Po pokoju w Buczaczu (1672) do pokoju w Karłowicach (1699) pod panowaniem Turcji.

W latach 40. XVIII wieku powstał trzeci katolicki klasztor w Winnicy – kapucynów[8]. W 1773 powstała w Winnicy Szkoła Wydziałowa Komisji Edukacji Narodowej[9], a w 1783 roku Antoni Protazy Potocki podpisał tu statut zakładający Kompanię Handlową Polską (Kompanię Handlu Czarnomorskiego). W Winnicy stacjonowało dowództwo 4 Brygady Artylerii Armii Koronnej.

W zaborze rosyjskim

Sąd okręgowy w Winnicy na początku XX wieku

Po II rozbiorze Polski (1793) miasto znajdowało się w zaborze rosyjskim, jako siedziba ujezdu winnickiego guberni podolskiej.

W czasie zaboru rosyjskiego w mieście istniało Winnickie Gimnazjum Państwowe, w którym do upadku powstania listopadowego większość kadry stanowili polscy profesorowie, a wykłady odbywały się głównie w języku polskim[10]. W ramach represji po polskich powstaniach administracja carska zamykała klasztory katolickie, jako ostatni oo. kapucynów w 1888[8][11]. W 1898 w Winnicy zostało powołane Podolskie Towarzystwo Rolnicze, w którym badania prowadził m.in. Ludwik Garbowski. W 1913 w mieście uruchomiono komunikację tramwajową.

Okres międzywojenny

W 1918 Ukraińska Republika Ludowa, Hetmanat i ponownie URL.

Ulica w centrum Winnicy na początku XX wieku

W czasie ofensywy polsko-ukraińskiej na Kijów w wojnie polsko-bolszewickiej siedziba rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejsce spotkania Symona Petlury i Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1920 zajęte ostatecznie przez Armię Czerwoną, włączone do Ukraińskiej SRR (od 1922 w składzie ZSRR) do której należało do 1991 roku.

W latach 1937–1938 NKWD rozstrzelało i pochowało na terenie obecnego Centralnego Parku Miejskiego ponad 9000 osób, których groby ekshumowali Niemcy w 1943 (tzw. mord w Winnicy).

II wojna światowa i okres powojenny

W latach 1942–1943, w czasie II wojny światowej, około 10 km na północ od Winnicy, na wschód od szosy do Żytomierza (naprzeciw Strzyżawki), znajdowała się kwatera główna Hitlera (niem. Führerhauptquartier) FHQ Wehrwolf.

Winnica i jej okolice były miejscem działania Einsatzgruppe D, która wymordowała, jak się szacuje, do 28 tysięcy ludzi, w tym praktycznie całą żydowską populację miasta.

Od 1991 niepodległa Ukraina. Współcześnie Winnica jest najludniejszym miastem na Podolu.

25 lutego 2010 roku w Winnicy przy ulicy Sobornej 24 został otwarty Konsulat Generalny RP. W październiku 2010 r. przy kościele kapucynów odsłonięty został pomnik Jana Pawła II z tablicami w językach polskim i ukraińskim[12].

Zabytki

Zabytki niesakralne
Pałac Grocholskich
Mury miejskie
Dom lekarza Nowińskiego
Dom mecenasa Długołęckiego
Dom Grocholskich
Gmach dumy miejskiej
Tablica upamiętniająca wizytę J. Piłsudskiego
Wieża ciśnień
Gmach sądu okręgowego
Gmach dawnej szkoły średniej
Narodowe muzeum-dom Nikołaja Pirogowa w Winnicy
Wybrane kamienice
Hotel Savoy
Hotel Pałac
Вул. Архітектора Артинова, 21 DSC 9674.JPG
Вінниця, Будинок колишньої школи Червоної Армії, в якому навчався Черняхівський І.Д., вул. Оводова 22.jpg
Винница. Здания на Соборной улице..JPG
Вінниця - Готель "Франціія". Вул. Соборна, 34 P1090188.JPG
Житловий будинок, Вінниця, вул. Соборна 37.JPG
Житловий будинок, Вінниця, вул. Соборна 79.JPG
  • kościół i kolegium jezuitów z lat 1610–1617 w stylu barokowym, obecnie archiwum obwodowe
  • kościół i klasztor dominikanów z 1758 roku w stylu barokowym, w miejscu starszego z XVII wieku, fundacji sędziego Michała Grocholskiego. Po upadku powstania listopadowego zamieniony w 1832 roku przez Rosjan na prawosławny sobór Przemienienia Pańskiego. Po 1839 roku zmieniono kształt hełmów wież na czterospadowe. Po 1917 roku wieże obniżono. Wiosną 1920 roku kościół zwiedzali Józef Piłsudski z Semenem Petlurą. W 1930 roku władze radzieckie umieściły w kościele składy, a od 1962 roku salę gimnastyczną. Od 1980 do 1990 roku mieściła się tu sala muzyczna. Obecnie katedra eparchii Kościoła Prawosławnego Ukrainy[13]
  • kościół oo. kapucynów z 1746 roku, fundacji starosty Ludwika Kalinowskiego, po 1990 r. znalazły się w nim organy z wyrzuconego z przejętego przez prawosławnych kościoła podominikańskiego
  • mury miejskie z XVII wieku w ruinie
  • drewniana cerkiew św. Mikołaja z 1746 r.
  • zamek (pozostała po nim tylko góra zamkowa nad Południowym Bugiem – Bohem)
  • Pałac Grocholskich w Pietniczanach
  • Hotel Savoy z 1912 roku w stylu eklektycznym
  • willa kapitana Czetkowa z początku XX wieku w stylu secesyjnym, proj. Wasyl Listowniczyj
  • dom lekarza Nowińskiego, w którym przebywał w roku 1920 Józef Piłsudski
  • dom mecenasa Długołęckiego w stylu secesyjnym
  • dom Grocholskich (współcześnie biblioteka medyczna)[14]
  • kaplica z tablicą ku czci pomordowanych Polaków na terenie dawnego Cmentarza Polskiego (ob. Centralnyj Gorodskij Park)[15]
  • gmach miejskiej dumy z 1911 r., w którym gościł w 1920 Józef Piłsudski (wizytę upamiętnia tablica w językach polskim i ukraińskim)
  • wieża ciśnień z 1912 r.
  • gmach sądu okręgowego z pocz. XX w., później przebudowany
  • kamienice z XIX i XX w.
  • koszary wojskowe z lat 1887–1889
  • gmach dawnej szkoły średniej z lat 1888–1891
  • Synagoga Główna z 1897 r.
  • cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa z 1910 r.
  • budynek poczty z 1912 r.
  • kompleks szkolny na Starym Mieście z pocz. XX w.
  • dworzec kolejowy z 1950 r.
  • Narodowe muzeum-dom Nikołaja Pirogowa

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, lekki, chemiczny, maszynowy, metalowy, materiałów budowlanych oraz drzewny[16].

Transport

W pobliżu Winnicy mieści się port lotniczy Winnica, obsługujący m.in. loty do Warszawy. Znajdują się tu także dworce autobusowy oraz kolejowy, będący jednym z większych na Ukrainie[17].

Komunikacja miejska jest obsługiwana przez tramwaje, trolejbusy i autobusy.

Port lotniczy Winnica jest jedynym funkcjonującym międzynarodowym portem lotniczym w środkowej Ukrainie[18].

Ludzie związani z Winnicą

Sergey Morgunov – burmistrz miasta od 25 października 2020 r.[19]

Religia

Zabytkowe świątynie
Kościół Dominikanów (obecnie sobór Przemienienia Pańskiego)
Barokowy kościół kapucynów
Dawny kościół jezuitów
Cerkiew św. Mikołaja
Cerkiew Zmartwychwstania

Winnica jest siedzibą eparchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[20] oraz eparchii winnickiej Kościoła Prawosławnego Ukrainy[21]. W mieście funkcjonują cztery parafie katolickie (na Wiszence, Tiażyłowie, Piętniczanach oraz na ulicy Sobornej. przy ostatniej działa klasztor kapucynów[22]). W Winnicy działa zbór chrześcijan baptystów „Dom Ewangelii”[23] oraz świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny[24]. W Winnicy funkcjonuje również kilkanaście zborów Świadków Jehowy[25].

Winnica jest jednym z największych ośrodków neokatechumenatu na Ukrainie. Obecnie w mieście przy kościele Matki Boskiej Anielskiej istnieje około 15 wspólnot neokatechumenalnych.

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. А. Івченко: Міста України. Київ: 1999, s. 89. ISBN 966-7085-56-2.
  2. Парламент ухвалив розширення Вінниці – на 4,5 тис га (ukr.). [dostęp 2017-03-15].
  3. Чисельність населення на 1 листопада 2019 року та середня за січень-листопад 2019 року / Головне управління статистики у Вінницькій області.
  4. Winnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 553.
  5. Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 75.
  6. M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  7. a b c d Winnica Miasteczko na Dzikich Polach. Otwarty Przewodnik Krajoznawczy. [dostęp 2016-12-05].
  8. a b Winnica katolicka. Część II. Kurier Galicyjski. [dostęp 2016-12-05].
  9. Winnica. Miasteczko na Dzikich Polach – Otwarty Przewodnik Krajoznawczy | Strona 3, www.krajoznawcy.info.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  10. Kurier Galicyjski”, 13–30 stycznia 2012, nr 1(149), s. 14.
  11. Account Suspended, www.wizyt.net [dostęp 2018-09-03].
  12. Poświęcenie pomnika w Winnicy, www.kapucyni.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  13. Свято-Преображенский Кафедральный Собор. Винница город.
  14. Po „polskiej” Winnicy z ukraińskim historykiem | Słowo Polskie, slowopolskie.org [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  15. Winnica: pamiątkowe tablice na byłym cmentarzu, kresy.wm.pl [dostęp 2016-09-29].
  16. Winnica, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-28].
  17. Десять крупнейших ж/д вокзалов Украины 2014 года, cfts.org.ua [dostęp 2017-11-27].
  18. Аеропорт «Вінниця» за каденції Володимира Зеленського, yes-vinnytsia.com.ua [dostęp 2021-03-31] (ukr.).
  19. 10 пріоритетів Сергія Моргунова, yes-vinnytsia.com.ua [dostęp 2021-03-31] (ukr.).
  20. ВІННИЦЬКА єпархія.
  21. КАРТА ЄПАРХІЙ. [dostęp 2012-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-07)].
  22. KLASZTOR Kapucynów w Winnicy. [zarchiwizowane z tego adresu].
  23. Баптистская церковь в городе Виннице.
  24. Винницкое общество сознания Кришны.
  25. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-11-15].
  26. Miasta partnerskie, Urząd Miasta Tarnowa [dostęp 2022-09-01].

Bibliografia

  • Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, Warszawa, 1880–1902, s. 553.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Flag of Vinnycia.svg
Flag of Vinnytsia, Ukraine (with Anchor cross)
Vinnytsia-orthodox-church-3.jpg
Autor: Håkan Henriksson (Narking), Licencja: CC BY 3.0
St Mykola's orthodox church in Vinnytsia, Ukraine
Vinnytsia Jesuit monastery 2.jpg
Autor: Dgho, Licencja: CC BY-SA 4.0
м. Вінниця, Єзуїтський монастир. Вулиця Соборна, 17
Kozytskij street, Vinnytsia old.jpg
Kozytskij street, left hand hotel Savoj, in the centre of the town of Vinnytsia, Ukraine.
Пятничани ендокрин дисп.jpg
Autor: Косяк Антон (KEL), Licencja: CC BY-SA 3.0
Вінницький обласний клінічний ендокринологічний диспансер. Адміністрація: Фасад
Vinnytsia Soborna Str 67 Pilsudski Mevorial Plaque.JPG
Autor: Андрій Стебелєв, Licencja: CC0
Vinnytsia, Soborna Str. 67. Pilsudski Mevorial Plaque
Court on Hrushevskoho street in Vinnytsya old.jpg
Vinnytsya, Hrushevskoho street 17. This house was built in 1910-1920 by architects H.H. Artynov and V.A. Prusakov. According to the project the Circuit Court was an addition of the house of the Town Council. In the sixties of 20 cen. the second floor was added.
Садиба Пирогова.JPG
Autor: Galka, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 05-101-9005
Vinnytsia Oblast location map.png
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Districts of Vinnytsia region since July 17, 2020
Art school - than House of Dlugolenskij.jpg
Autor: Tanya Shportak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vinnytsya, 1 Maya Street No. 66. The house of patron L. Dlugolentskij was built at the beginning of the 20 cen. Now it is known as a house of art school and is an annex to the old dwelling house of 20 cen. The building even nowadays is a bright example of the free usage of decorative elements which are typical for the modernist style.
Винница. Здание на Соборной улице..JPG
Autor: Борис Мавлютов, Licencja: CC BY-SA 3.0
Здание на улице Соборной, 76. Архитектор Григорий Артынов
Vinnytsia-catholic-church.jpg
Autor: Håkan Henriksson (Narking), Licencja: CC BY 3.0
Catholic church in Vinnytsia, Ukraine
Vinnytsia coat of arms.png
Coat of arms Vinnytsia Ukraine (Large)
Вінниця водонапорна башта.JPG
Autor: Користувач:Turzh, Licencja: Attribution
Колишня водонапірна башта є одним із символів сучасної Вінниці
Vinnytsya gerb.png
Coat of arms of Vinnytsia