Winnica (miasto)

Winnica

Вінниця

Winnica (2020)
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	winnicki
Prawa miejskie	1640/1795[1]
Burmistrz	Serhij Morhunow
Powierzchnia	113[2] km²
Populacja (2019) • liczba ludności	370 063[3].
Nr kierunkowy	+380 43
Kod pocztowy	21000
Tablice rejestracyjne	AB
Podział miasta	3 rejony: zamostianski, łeninski, staromiski
Położenie na mapie obwodu winnickiego Winnica
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Winnica
49°13′48″N 28°28′48″E/49,230000 28,480000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Winnica (ukr. Вінниця, Winnycia) – miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem, na wschodnim Podolu, stolica rejonu i obwodu winnickiego.

Historia

W 1363 roku Fiodor Koriatowicz wybudował drewniany zamek, co stało się początkiem rozwoju miasta. Nazwa „Winnica” pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie Władysława Jagiełły 13 czerwca 1385 roku. Miasto w XV wieku lokował na prawie magdeburskim Aleksander Jagiellończyk.

W 1545 roku komisarz Zygmunta Augusta stwierdził, że tutejszy drewniany zamek starościński jest niewielki, bo ma tylko 3 wieże i 30 horodni, dlatego należy go rozbudować. Zapisano także, że były na nim ówcześnie dwa działka i 26 hakownic. W mieście w 1545 roku były 274 domy.

Mapa województwa bracławskiego z 1648 r. z Winnicą zaznaczoną jako Winnicza

Do Unii Lubelskiej (1569) w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 r. miasto zostało inkorporowane wraz z województwem bracławskim do Korony w ramach Rzeczypospolitej. Było miastem królewskim Korony^[4], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie winnickim w województwie bracławskim^[5]. Od roku 1589 odbywały się tu sejmiki, od 1654 sądy grodzkie, od 1598 sądy ziemskie (przeniesione z Bracławia)^[6] i sejmiki ziemskie.

Na początku XVII wieku miasto znacząco rozbudowano. Za sprawą Walentego Aleksandra Kalinowskiego wzniesiono nowy zamek oraz kolegium jezuickie^[7]. W latach 1610–1617 zbudowano kościół jezuitów, przy którym wyrosła nowa dzielnica Mury^[7]. Niedługo później powstały także kościół i klasztor dominikanów^[7]. W 1640 król Władysław IV Waza odnowił prawa miejskie magdeburskie^[7].

Po pokoju w Buczaczu (1672) do pokoju w Karłowicach (1699) pod panowaniem Turcji.

W latach 40. XVIII wieku powstał trzeci katolicki klasztor w Winnicy – kapucynów^[8]. W 1773 powstała w Winnicy Szkoła Wydziałowa Komisji Edukacji Narodowej^[9], a w 1783 roku Antoni Protazy Potocki podpisał tu statut zakładający Kompanię Handlową Polską (Kompanię Handlu Czarnomorskiego). W Winnicy stacjonowało dowództwo 4 Brygady Artylerii Armii Koronnej.

W zaborze rosyjskim

Sąd okręgowy w Winnicy na początku XX wieku

Po II rozbiorze Polski (1793) miasto znajdowało się w zaborze rosyjskim, jako siedziba ujezdu winnickiego guberni podolskiej.

W czasie zaboru rosyjskiego w mieście istniało Winnickie Gimnazjum Państwowe, w którym do upadku powstania listopadowego większość kadry stanowili polscy profesorowie, a wykłady odbywały się głównie w języku polskim^[10]. W ramach represji po polskich powstaniach administracja carska zamykała klasztory katolickie, jako ostatni oo. kapucynów w 1888^[8][11]. W 1898 w Winnicy zostało powołane Podolskie Towarzystwo Rolnicze, w którym badania prowadził m.in. Ludwik Garbowski. W 1913 w mieście uruchomiono komunikację tramwajową.

Okres międzywojenny

W 1918 Ukraińska Republika Ludowa, Hetmanat i ponownie URL.

Ulica w centrum Winnicy na początku XX wieku

W czasie ofensywy polsko-ukraińskiej na Kijów w wojnie polsko-bolszewickiej siedziba rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejsce spotkania Symona Petlury i Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1920 zajęte ostatecznie przez Armię Czerwoną, włączone do Ukraińskiej SRR (od 1922 w składzie ZSRR) do której należało do 1991 roku.

W latach 1937–1938 NKWD rozstrzelało i pochowało na terenie obecnego Centralnego Parku Miejskiego ponad 9000 osób, których groby ekshumowali Niemcy w 1943 (tzw. mord w Winnicy).

II wojna światowa i okres powojenny

W latach 1942–1943, w czasie II wojny światowej, około 10 km na północ od Winnicy, na wschód od szosy do Żytomierza (naprzeciw Strzyżawki), znajdowała się kwatera główna Hitlera (niem. Führerhauptquartier) FHQ Wehrwolf.

Winnica i jej okolice były miejscem działania Einsatzgruppe D, która wymordowała, jak się szacuje, do 28 tysięcy ludzi, w tym praktycznie całą żydowską populację miasta.

Od 1991 niepodległa Ukraina. Współcześnie Winnica jest najludniejszym miastem na Podolu.

25 lutego 2010 roku w Winnicy przy ulicy Sobornej 24 został otwarty Konsulat Generalny RP. W październiku 2010 r. przy kościele kapucynów odsłonięty został pomnik Jana Pawła II z tablicami w językach polskim i ukraińskim^[12].

Zabytki

Zabytki niesakralne

Pałac Grocholskich

Mury miejskie

Dom lekarza Nowińskiego

Dom mecenasa Długołęckiego

Dom Grocholskich

Gmach dumy miejskiej

Tablica upamiętniająca wizytę J. Piłsudskiego

Wieża ciśnień

Gmach sądu okręgowego

Gmach dawnej szkoły średniej

Narodowe muzeum-dom Nikołaja Pirogowa w Winnicy

Wybrane kamienice

Hotel Savoy

Hotel Pałac

• kościół i kolegium jezuitów z lat 1610–1617 w stylu barokowym, obecnie archiwum obwodowe
• kościół i klasztor dominikanów z 1758 roku w stylu barokowym, w miejscu starszego z XVII wieku, fundacji sędziego Michała Grocholskiego. Po upadku powstania listopadowego zamieniony w 1832 roku przez Rosjan na prawosławny sobór Przemienienia Pańskiego. Po 1839 roku zmieniono kształt hełmów wież na czterospadowe. Po 1917 roku wieże obniżono. Wiosną 1920 roku kościół zwiedzali Józef Piłsudski z Semenem Petlurą. W 1930 roku władze radzieckie umieściły w kościele składy, a od 1962 roku salę gimnastyczną. Od 1980 do 1990 roku mieściła się tu sala muzyczna. Obecnie katedra eparchii Kościoła Prawosławnego Ukrainy^[13]
• kościół oo. kapucynów z 1746 roku, fundacji starosty Ludwika Kalinowskiego, po 1990 r. znalazły się w nim organy z wyrzuconego z przejętego przez prawosławnych kościoła podominikańskiego
• mury miejskie z XVII wieku w ruinie
• drewniana cerkiew św. Mikołaja z 1746 r.
• zamek (pozostała po nim tylko góra zamkowa nad Południowym Bugiem – Bohem)
• Pałac Grocholskich w Pietniczanach
• Hotel Savoy z 1912 roku w stylu eklektycznym
• willa kapitana Czetkowa z początku XX wieku w stylu secesyjnym, proj. Wasyl Listowniczyj
• dom lekarza Nowińskiego, w którym przebywał w roku 1920 Józef Piłsudski
• dom mecenasa Długołęckiego w stylu secesyjnym
• dom Grocholskich (współcześnie biblioteka medyczna)^[14]
• kaplica z tablicą ku czci pomordowanych Polaków na terenie dawnego Cmentarza Polskiego (ob. Centralnyj Gorodskij Park)^[15]
• gmach miejskiej dumy z 1911 r., w którym gościł w 1920 Józef Piłsudski (wizytę upamiętnia tablica w językach polskim i ukraińskim)
• wieża ciśnień z 1912 r.
• gmach sądu okręgowego z pocz. XX w., później przebudowany
• kamienice z XIX i XX w.
• koszary wojskowe z lat 1887–1889
• gmach dawnej szkoły średniej z lat 1888–1891
• Synagoga Główna z 1897 r.
• cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa z 1910 r.
• budynek poczty z 1912 r.
• kompleks szkolny na Starym Mieście z pocz. XX w.
• dworzec kolejowy z 1950 r.
• Narodowe muzeum-dom Nikołaja Pirogowa

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, lekki, chemiczny, maszynowy, metalowy, materiałów budowlanych oraz drzewny^[16].

Transport

W pobliżu Winnicy mieści się port lotniczy Winnica, obsługujący m.in. loty do Warszawy. Znajdują się tu także dworce autobusowy oraz kolejowy, będący jednym z większych na Ukrainie^[17].

Komunikacja miejska jest obsługiwana przez tramwaje, trolejbusy i autobusy.

Port lotniczy Winnica jest jedynym funkcjonującym międzynarodowym portem lotniczym w środkowej Ukrainie^[18].

Ludzie związani z Winnicą

Sergey Morgunov – burmistrz miasta od 25 października 2020 r.^[19]

Religia

Zabytkowe świątynie

Kościół Dominikanów (obecnie sobór Przemienienia Pańskiego)

Barokowy kościół kapucynów

Dawny kościół jezuitów

Cerkiew św. Mikołaja

Cerkiew Zmartwychwstania

Winnica jest siedzibą eparchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego^[20] oraz eparchii winnickiej Kościoła Prawosławnego Ukrainy^[21]. W mieście funkcjonują cztery parafie katolickie (na Wiszence, Tiażyłowie, Piętniczanach oraz na ulicy Sobornej. przy ostatniej działa klasztor kapucynów^[22]). W Winnicy działa zbór chrześcijan baptystów „Dom Ewangelii”^[23] oraz świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny^[24]. W Winnicy funkcjonuje również kilkanaście zborów Świadków Jehowy^[25].

Winnica jest jednym z największych ośrodków neokatechumenatu na Ukrainie. Obecnie w mieście przy kościele Matki Boskiej Anielskiej istnieje około 15 wspólnot neokatechumenalnych.

Miasta partnerskie

• Kielce, Polska
• Tarnów, Polska^[26]
• Peterborough, Wielka Brytania
• Birmingham, Stany Zjednoczone
• Rybnica, Mołdawia
• Bursa, Turcja
• Bat Jam, Izrael
• Poniewież, Litwa

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, Warszawa, 1880–1902, s. 553.

Linki zewnętrzne

• Winnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 553 .
• Winnickie czasopismo i portal „Słowo Polskie” – www.slowopolskie.org (od 2011 roku).
• Winnica
• Mapa 1:100,000 – część zachodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-18)].
• Mapa 1:100,000 – część wschodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-11)].
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona